ମୁନି କଣାଦ

କଣାଦଙ୍କ ଜୀବନୀ ବିଷୟରେ ବିଶେଷ କିଛି ପ୍ରାମାଣିକ ତଥ୍ୟ ନାହିଁ । ତେବେ ସେ ଖ୍ରୀଷ୍ଟପୂର୍ବ ଷଷ୍ଠ ଶତାବ୍ଦୀରୁ ଦ୍ୱିତୀୟ ଶତାବ୍ଦୀ ମଧ୍ୟରେ ରହିଥିବାର ଅନୁମାନ କରାଯାଏ । ତାଙ୍କ ନାମ କଣାଦର ମୂଳ ଶବ୍ଦ "କଣ" ଅର୍ଥ ଅଣୁ । ପ୍ରାଚୀନ ଭାରତରେ କଣାଦ ହିଁ ପ୍ରତିପାଦନ କରିଯାଇଛନ୍ତି ଯେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ପଦାର୍ଥର ମୂଳ କଣିକା ହେଉଛି ଅଣୁ । ଅତଏବ ବୈଜ୍ଞାନିକ ଜନ ଡାଲଟଙ୍କ ବହୂ ପୂର୍ବରୁ ଋଷି କଣାଦ ଏହି ତତ୍ତ୍ୱ ପରିପ୍ରକାଶ କରିଥିଲେ ଯେ ସମସ୍ତ ଦ୍ରବ୍ୟ ବାସ୍ତବରେ ଅଣୁମାନଙ୍କର ସମଷ୍ଟି । ତେବେ ଅଣୁ, ପରମାଣୁ ସହ ଜଗତର ସମ୍ପର୍କ ଏବଂ ଏହାର ଦାର୍ଶନିକ ତତ୍ତ୍ୱ ସମ୍ପର୍କରେ ସେ ତାଙ୍କର ପ୍ରଖ୍ୟାତ ଗ୍ରନ୍ଥ ବୈଶେଷିକ ସୂତ୍ରରେ ସବିଶେଷ ବିବରଣୀ ଲେଖିଯାଇଛନ୍ତି । ସେ ଗ୍ରନ୍ଥ କଣାଦ ସୂତ୍ର ନାମରେ ମଧ୍ୟ ପରିଚିତ ।

କଣାଦଙ୍କ ଦାର୍ଶନିକ ତତ୍ତ୍ୱରେ ଏହି ବିଶ୍ୱ ବ୍ରହ୍ମାଣ୍ଡର ଉତ୍ପତ୍ତି ତଥା ସ୍ଥିତି ସମ୍ପର୍କରେ କୁହାଯାଇଛି । ପ୍ରତ୍ୟେକ ଦ୍ରବ୍ୟର ମୂଳ କଣିକା ଯେ ଅଣୁ ଏହା ତର୍କ ତଥା ବାସ୍ତବିକ ସ୍ଥିତି ମାଧ୍ୟମରେ ବୁଝାଇଦିଆଯାଇଛି । ସେ ଏକଥା ମଧ୍ୟ କହିଥିଲେ ଯେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ବସ୍ତୁକୁ କ୍ଷୁଦ୍ରତମ କଣିକା ଆସିବା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଭାଗ କରାଯାଇପାରିବ । ସେହି କ୍ଷୁଦ୍ରତମ କଣିକା ହେଉଛି ପରମାଣୁ ଯା କି ଆଉ ଅଧିକ ଭାଗ କରାଯାଇପାରିବ ନାହିଁ ।

ଏହିପରିଭାବେ ସେ ପରମାଣୁ ତତ୍ତ୍ୱକୁ ମାଧ୍ୟମରେ ଆତ୍ମା ବା ଆତ୍ମନ୍‌କୁ ଅନୁଭବ କରିବା ତଥା ମୋକ୍ଷ ଲାଭ କରିବା ନିମିତ୍ତ ଏକ ଅଣପାରମ୍ପରିକ ପଦ୍ଧତି ବିଷୟରେ ପର୍ଯ୍ୟାପ୍ତ ଆଲୋଚନା କରିଯାଇଛନ୍ତି । ସୃଷ୍ଟିର ମୂଳତତ୍ତ୍ୱକୁ ବୁଝାଇବାକୁ ଯାଇ କଣାଦ ଛଅଟି ତତ୍ତ୍ୱ ବିଷୟରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛନ୍ତି । ସେଗୁଡିକ ହେଲା, ଦ୍ରବ୍ୟ, ଗୁଣ, କର୍ମଣ,ସାମାନ୍ୟ, ବିଶେଷ ଏବଂ ସମବାୟ । ତାଙ୍କ ମତରେ ଏହି ଛଅଟି ତତ୍ତ୍ୱ ମାଧ୍ୟମରେ ସମସ୍ତ ପଦାର୍ଥକୁ ବର୍ଣ୍ନନ ତଥା ଅନୂଶୀଳନ କରିହେବ । ପୁଣି ସମସ୍ତ ଦ୍ରବ୍ୟ ହେଉଛି ନଅ ପ୍ରକାରର । ତନ୍ମଧ୍ୟରୁ କିଛି ଅଣୂ ସମ୍ପନ୍ନ, କିଛି ଅଣୁ ବିହୀନ ଏବଂ ଅନ୍ୟ ସବୁ ସର୍ବ ବ୍ୟାପକ ।

କଣାଦଙ୍କ ସୂତ୍ର ଅନୁସାରେ ପରମାଣୁ ହେଉଛି ଏକ ଅକ୍ଷୟ କଣିକା ଯାହାକୁ ଆଉ ଭାଗ କରିହେବ ନାହିଁ । ତାଙ୍କ ମତରେ ପରମାଣୁ ମାତ୍ର ଦୁଇଟି ଅବସ୍ଥାରେ ଅବସ୍ଥାନ କରିପାରିବେ , ଯଥା ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ସ୍ଥିର ଏବଂ ଚଳନଶୀଳ । କଣାଦଙ୍କ ଅଣୁତତ୍ତ୍ୱ ଏହି ଯେ ଅଣୁସବୁ ଅକ୍ଷୟ ଏବଂ ତେଣୁ ଅମର । ଅଣୁସବୁ ଏତେ ଛୋଟ ଯେ ଖାଲି ଆଖିକୁ ଦେଖଯାଆନ୍ତି ନାହିଁ । ନିମିଷକରେ ଏହା ପଦାର୍ଥ ଗଠନ କରି ନିଜର ସ୍ଥିତି ଜାହିର କରିବା ସହ ନିମିଷକରେ ସେ ଉଭେଇ ଯାଆନ୍ତି । ବୈଶେଷିକରେ ମାଧ୍ୟମରେ ସେ ପୁଣି ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି ଯେ, ଏକ ପ୍ରକାରର ଅଣୁ ପରସ୍ପର ସହ ସଂଯୋଗ ହୋଇ ଦ୍ୱିଅଣୁକ, ତ୍ରିଅଣୁକ ଭଳି ଯୌଗିକ ସ୍ଥିତି ସୃଷ୍ଟି କରିଥାନ୍ତି । ସେ ପୁଣି ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି ଯେ ପରମାଣୁସବୁ ଉତ୍ତାପର ଉପସ୍ଥିତିରେ ପରସ୍ପର ସହ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରେ ଯୋଡି ହୋଇ ଦ୍ରବ୍ୟ ମଧ୍ୟରେ ବିଭିନ୍ନ ରାସାୟନିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରାଇବାରେ ସକ୍ଷମ ହୋଇଥାନ୍ତି । ତାଙ୍କ ମତରେ ମାଟିହାଣ୍ଡି କଳା ପଡିଯିବା ଏବଂ କଞ୍ଚା ଫଳ ପାଚିବା ଏହାର ଗୋଟିଏ ଗୋଟିଏ ଉଦାହରଣ । କଣାଦଙ୍କ ଏକ ସ୍ୱୟଂସିଦ୍ଧ ତତ୍ତ୍ୱ ଅନୁସାରେ ସେ ଚାରି ପ୍ରକାର ପରମାଣୁର ଅନୁଧ୍ୟାନ କରିଥିଲେ, ଦୁଇଟି ବସ୍ତୁତ୍ୱ ସହ ଏବଂ ଅନ୍ୟ ଦୁଇଟି ବସ୍ତୁତ୍ୱ ବିହୀନ । ତେବେ ଉଭୟ ଦ୍ରବ୍ୟ ଚାରୋଟି ପରମାଣୁ ବିଶିଷ୍ଟ । କଣାଦଙ୍କ ଏହି ପରମାଣୁ ତତ୍ତ୍ୱ ତତ୍‌କାଳୀନ ପ୍ରାଚୀନ ଗ୍ରୀକରେ ପ୍ରଚଳିତ ପରମାଣୁ ତତ୍ତ୍ୱଠାରୁ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଅଲଗା ଥିଲା । ପ୍ରାଚୀନ ଗ୍ରୀକରେ ପ୍ରଚଳିତ ଧାରଣା ଅନୁସାରେ ସମସ୍ତ ପରମାଣୁର ନିଜସ୍ୱ ଧର୍ମ ଏକାପରି ହେଲେ ଏମାନଙ୍କର ସଂଖ୍ୟା ଭେଦରେ ଦ୍ରବ୍ୟର ଗୁଣ ଭେଦ ପରିଦୃଶ୍ୟ ହୁଏ । କିନ୍ତୁ କଣାଦଙ୍କ ପରମାଣୁ ତତ୍ତ୍ୱ କହେ, ଅଲଗା ଅଲଗା ଦ୍ରବ୍ୟର ପରମାଣୁର ନିଜସ୍ୱ ଧର୍ମ ଅଲଗା ହୋଇଥାଏ ।