बायपोलर डिसऑर्डर

उच्चतम मनस्थिती ही महत्त्वाची असते आणि त्याच्या तीव्रतेवर, खूळ किंवा खुळेपणाअवलंबून असतो, किंवा मानसिकतेच्या लक्षणांवर अवलंबून असतो. खुळेपणाच्या दरम्यान, व्यक्ती वागते किंवा असाधारणपणे उत्साही, आनंदी किंवा चिडचिडेपणा अनुभवते. बरेचदा परिणामांकडे दुर्लक्ष करून व्यक्ती खराब विचार करून निर्णय घेतात. खुळेपणाच्या टप्प्यात झोपण्याची गरज सहसा कमी होते. निराशेच्या कालावधीत, रडणे, जीवनाकडे बघण्याचा नकारात्मक दृष्टिकोन, आणि इतरांकडे चुकीच्या नजरेने होऊ शकते. आजारी असलेल्या अशा लोकांमध्ये आत्महत्येचा धोका 20 वर्षांमध्ये 6 टक्के पेक्षा खूप जास्त, तर स्वयं-इजा 30– मध्ये 40 टक्के घडते. इतर मानसिक आरोग्य समस्या जसे की चिंतातुरता विकार आणि पदार्थाच्या वापराचा विकार या सामान्यपणे बायपोलर डिसऑर्डराशी संबंधित असतात.

बायपोलर डिसऑर्डर
इतर नावे	बायपोलरचा परिणाम झालेला विकार, बायपोलर आजार, खुळे नैराश्य, खुळ्या नैराश्याचा विकार, खुळ्या-नैराश्याचा आजार, खुळ्या-नैराश्याची मानसिकता, चक्रिय वेडेपणा, बायपोलर डिसऑर्डर
बायपोलर डिसऑर्डर नैराश्य आणि खूळाच्या प्रकरणांद्वारे दर्शविले जाते.
लक्षणे	नैराश्य आणि उच्चतम मनस्थितीयांचे कालावधी
गुंतागुंत	आत्महत्या, स्वयं-इजा
सामान्य प्रारंभ	25 वर्षे वयाचे
प्रकार	बायपोलर I विकार, बायपोलर II विकार, इतर
कारणे	पर्यावरणीय आणि अनुवांशिकता
जोखिम घटक	कुटुंबाचा इतिहास, बालशोषण, दीर्घ-मुदत तणाव
विभेदक निदान	क्रियाशीलतेमधील कमी लक्ष असण्याचा विकार, व्यक्तिमत्वाचे विकार, स्किझोफ्रेनिया, पदार्थ वापरण्याचा विकार
उपचार	मानसोपचार, औषधोपचार
औषधोपचार	लिथियम, मानसोपचारविरोधक, आळसविरोधक
वारंवारता	1-3%

कारणे स्पष्टपणे समजू शकत नाहीत, परंतु पर्यावरणीय आणि अनुवांशिकता हे दोन्हीही घटक भूमिका बजावतात. छोट्या प्रभावाच्या अनेक जीन्समध्ये धोका निर्माण होतो. पर्यावरणीय जोखीम घटकांमध्ये बालशोषण आणि दीर्घ-कालीन तणावयांच्या इतिहासाचा समावेश होतो. जोखमींपैकी सुमारे 85% अनुवांशिकतेच्या कारणानेअसल्याचे दिसते. या स्थितीचे कमीतकमी एक खुळेपणाचे प्रकरण हे नैराश्याचे प्रकरण किंवा त्याशिवाय असेल तर बायपोलर I विकार आणि जर कमीतकमी एक अतिखुळेपणाचे प्रकरण (परंतु खुळेपणाचे प्रकरण नसेल) आणि एक मुख्य नैराश्याचे प्रकरण असेल तर बायपोलर II विकार असे वर्गीकरण केले आहे. दीर्घ काळातील कमी तीव्रतेची लक्षणे असलेल्यांमध्ये सायक्लोथिमिया विकार स्थितीचे निदान केले जाऊ शकते. लक्षणे जर औषधे किंवा वैद्यकीय समस्यांमुळे असतील तर ती स्वतंत्रपणे वर्गीकृत केली गेली आहेत. यासारख्याच असलेल्या इतर स्थितींमध्ये क्रियाशीलतेमधील कमी लक्ष असण्याचा विकार, व्यक्तिमत्त्वाचा विकार, स्किझोफ्रेनिया आणि पदार्थांच्या वापराचा विकार तसेच अनेक वैद्यकीय स्थितींचा समावेश होतो. निदानकरण्यासाठीवैद्यकीय चाचणीकरणे आवश्यक नसली, तरीही इतर समस्या घालवण्यासाठी रक्त चाचण्या किंवा मेडिकल इमेजिंग केले जाऊ शकते.

उपचारांमध्ये सामान्यत: मानसोपचार तसेच औषधोपचार जसे की मनस्थिती स्थिर करणे आणि मानसोपचारविरोधकसमाविष्ट असतात. मनस्थिती स्थिर करण्यासाठी सामान्यतः वापरल्या गेलेल्या उदाहरणांमध्ये लिथियम आणि विविध आळसविरोधकयांचा समावेश होतो. एखादी व्यक्ती स्वतःला किंवा इतरांना जोखीम वाटत असेल परंतु उपचार नाकारत असेल तर रुग्णालयात अनैच्छिक उपचार घेणे गरजेचे असू शकते. वागणुकीची तीव्र समस्या जसे की वळवळ किंवा लढाऊपणा, अल्प मुदतीच्या मानसोपचारविरोधकासह किंवा बेन्झोडियाझेपाइन्ससह व्यवस्थापित केली जाऊ शकते. खुळेपणाच्या कालावधीमध्ये, निराशा अवरोधक थांबले पाहिजे अशी शिफारस केली जाते. निराशा अवरोधक नैराश्याच्या कालावधीत वापरले, तर ते मनस्थिती स्थिर करण्यासाठी वापरले पाहिजे. इलेक्ट्रोकोनव्हलसिव्ह चिकित्सा (ईसीटी), जिचा खूप चांगला अभ्यास केला जात नसेल तर अशा लोकांसाठी प्रयत्न केला जाऊ शकतो जे इतर उपचारांना प्रतिसाद देत नाहीत. जर उपचार थांबवले, तर ते हळूहळू केले जावेत अशी शिफारस केली जाते. बऱ्याच व्यक्तींना आजारपणामुळे आर्थिक, सामाजिक किंवा कार्या-संबंधित समस्या आहेत. या अडचणी सरासरी एका तिमाहीत एक तृतीयांश वेळा होतात. खराब जीवनशैलीच्या निवडीने आणि औषधोपचारांच्या आनुषंगिक परिणामांमुळे, हृदय रोग नैसर्गिक कारणामुळे मृत्यूची जोखीम सामान्य लोकसंख्येपेक्षा दुप्पट आहे.

बायपोलर डिसऑर्डर जगातील अंदाजे 1% लोकसंख्येवर परिणाम करते. युनायटेड स्टेट्समध्ये, सुमारे 3% लोक त्यांच्या जीवनात कोणत्यातरी वेळी परिणाम झालेले असल्याचा अंदाज आहे; हे दर स्त्री आणि पुरुष यांच्यामध्ये सारखेच असल्याचे दिसते. लक्षणे सुरू होण्याचे सर्वात सामान्य वय 25 हे आहे. 1991 मध्ये यूनायटेड स्टेट्ससाठी विकारांवरील आर्थिक खर्चाचा अंदाज $45 अब्ज इतका होता. यापैकी मोठ्या हिश्श्याचा अंदाज हा दरवर्षी 50 बुडालेल्या कामाच्या दिवसांशी संबंधित होता. बायपोलर विकार असलेल्या लोकांना नेहमी सामाजिक कलंकाच्या समस्यांना तोंड द्यावे लागते.

• छिन्‍नमनस्कता