اختلال دوقطبی (به انگلیسی: Bipolar disorder)، که پیشتر با نام افسردگی – شیدایی (به انگلیسی: manic depression) شناخته میشد؛ نوعی اختلال روانی است که با دورههای افسردگی، شیدایی و خُلق غیرطبیعی مشخص میشود.
اگر انرژی بیمار بسیار بالا یا همراه با روانپریشی باشد، به آن حالت شیدایی (مانیا) میگویند؛ امّا اگر شدت آن کم باشد، به آن حالت نیمهشیدایی (هیپومانیا) میگویند. احساسات و رفتارهای غیرطبیعی، نشاطزدگی، تحریکپذیری، اختلال تمرکز، خودبزرگبینی و خوشبینی افراطی از علائم مانیا است. بیمار در این دوره معمولاً تصمیمات پر ریسک بدون توجه به عواقب آن میگیرد. دورهٔ مانیا بهصورت معمول همراه با کمخوابی است. در دورهٔ افسردگی بیمار دید منفی نسبت به زندگی خود دارد. عدم اعتماد بنفس، اختلالات خواب، اختلالات خوردن، خستگی و بیحالی از علائم افسردگی است. خطر خودکشی بیماران اختلال دوقطبی زیاد است؛ بهطوری که در طی یک دورهٔ ۲۰ ساله ۶٪ از مبتلایان بر اثر خودکشی مُردند و ۴۰–۳۰٪ درگیر خودزنی بودند. اختلال دوقطبی معمولاً همراه با اختلال اضطراب و اختلال سوءمصرف مواد است.
اختلال دوقطبی | |
---|---|
نامهای دیگر | افسردگی - شیدایی، اختلال عاطفی دوقطبی، بیماری دوقطبی، اختلال افسردگی - شیدایی، مانیا - افسردگی. |
ویژگی اختلال دوقطبی گذارهای متعدد بین افسردگی و شیدایی است. | |
تخصص | روانپزشکی، روانشناسی بالینی |
نشانهها | دورههای افسردگی و شیدایی |
عوارض | خودکشی، خودزنی |
دورهٔ معمول آغاز | ۲۵ سالگی |
گونهها | اختلال دوقطبی نوع یک، اختلال دوقطبی نوع دو، دیگر انواع |
علت | عوامل محیطی و ژنتیکی |
عوامل خطر | خانواده، کودکآزاری، فشار روانی بلند مدت |
تشخیص افتراقی | اختلال کمتوجهی - بیشفعالی، اسکیزوفرنی، اختلال شخصیت، اختلال سوءمصرف مواد |
درمان | رواندرمانی، داروهای شیمیایی |
دارو | لیتیم، داروهای ضدروانپریشی، داروهای ضدتشنج |
فراوانی | ۱–۳٪ |
طبقهبندی و منابع بیرونی | |
پیشنت پلاس | اختلال دوقطبی |
در حالی که علل ابتلا به اختلال دوقطبی بهطور قطعی مشخص نشده، تصور میشود که عوامل محیطی و ژنتیکی در این امر نقش دارند. بسیاری از ژنها، هر کدام با اثرات کم، ممکن است در ایجاد این اختلال نقش داشته باشند. عوامل ژنتیکی حدود ۷۰–۹۰٪ خطر ابتلا به اختلال دوقطبی را تشکیل میدهند. عوامل خطرساز محیطی شامل سابقهٔ کودکآزاری، فشار روانی بلند مدت میشود. این بیماری را در صورت وجود حداقل یک دورهٔ مانیا با یا بدون دورهٔ افسردگی، اختلال دوقطبی نوع یک, و اگر حداقل یک دورهٔ هیپومانیا و یک دورهٔ اختلال افسردگی عمده به وجود آید اختلال دوقطبی نوع دو مینامند. امّا اگر علائم ناشی از مصرف دارو یا مشکلات پزشکی باشد، به عنوان اختلال دوقطبی تشخیص داده نمیشود. سایر بیماریها که علائم مشابهی با اختلال دوقطبی دارند شامل اختلال کمتوجهی - بیشفعالی، اسکیزوفرنی، اختلال شخصیت و اختلال سوءمصرف مواد میشوند.
تثبیت کنندههای خلقی - لیتیم و برخی از داروهای ضدتشنج مانند والپروات و کاربامازپین، عامل جلوگیری از عود طولانی مدت این اختلال هستند. در موارد حاد شیدایی و همچنین در مواردی که مصرف داروهای تثبیت کنندهٔ خلقی بیاثر است، داروهای ضد روانپریشی تجویز میشود. روان درمانی نیز به بهبود این اختلال کمک میکند. استفاده از داروهای ضدافسردگی در درمان دورهٔ افسردگی میتواند مؤثر باشد امّا در تحریک دورهٔ شیدایی نقش دارد. درمان دوره افسردگی اغلب دشوار است. درمان با الکتروشوک نیز یکی از روشهای مؤثر درمان اختلال افسردگی عمده، شیدایی و روانگسیختگی کاتاتونی است.
همه افراد به دانش عموم در مورد اختلال دوقطبی بسنده کرده، و آن را فقط یک بیماری که در یک طرف افسردگی و از طرفی دیگر مانیا ذهن شخص بیمار را از آن خود میکند میدانند؛ در حالی که مطالعات چیز دیگری را نشان میدهد. تناوب میان دو حالت افسردگی و مانیا مشکلات قابل توجهی را در محل کار، زندگی اجتماعی، تحصیل و خانواده در زندگی فرد مبتلا ایجاد میکند. بعضی از کارهای روزانه از جمله تصمیمگیریهای جزئی یا مهم، انجام فعالیتهای روزمره، انجام وظایف شغلی یا تکالیف درسی و تحصیلی و رفتار فرد در اجتماع، بهشدت تحتتأثیر بیماری میباشند.[۴][پیوند مرده]
اواخر نوجوانی و اوایل بزرگسالی سالهای اوج شروع اختلال دوقطبی است. این بیماری با دورههای متناوب از مانیا و افسردگی، با عدم وجود علائم در میان مشخص میشود. در طول این دورهها، افراد مبتلا به اختلال دوقطبی، اختلال در خلق و خوی طبیعی، فعالیتهای روانی حرکتی (فعالیت بدنی که تحت تأثیر خلق و خوی قرار دارد) مانند: بیقراری مداوم در طی دورهٔ مانیا یا اختلال و کند شدن ساعت بدن و ادراک در طی دورهٔ افسردگی از خود نشان میدهند. شیدایی میتواند در سطوح متفاوتی از نوسان خلقی، اعم از سرخوشی گرفته که با «شیدایی کلاسیک» مرتبط است؛ تا ملال و تحریک پذیری خود را نشان دهد. علائم روان پریشی مانند هذیان گویی یا توهم در هر دو دورهٔ مانیا و افسردگی ممکن است رخ دهد؛ ماهیت آن با روحیهٔ غالب فرد بیمار مرتبط است.
دوره شیدایی (مانیا) مشخصه تشخیص اختلال دوقطبی است. این بیماری با توجه به مدت این دوره طبقهبندی میشود. بیماران مبتلا حالاتی نظیر سرخوشی، افزایش اعتمادبهنفس، افزایش انرژی و فعالیت، حس بیقراری و افکار پراکنده یا افکار مسابقهای افزایش میل به رسیدن به هدف، بیخوابی و بیاشتهایی شدید و افزایش شدید میل جنسی را تجربه میکنند و ممکن است ناگهان از اوج شادی و خوشحالی به اوج غم و اندوه فروروند و ارتباطی بین خُلق بیمار و آنچه واقعاً در زندگی او رخ میدهد وجود ندارد. دوره شیدایی میتواند شدت مختلفی از شیدایی خفیف (نیمه-شیدایی) تا شیدایی کامل با علائم جنونآمیز نظیر توهم خودبزرگبینی یا روانپریشی، داشته باشد. در این دوره تمرکز کاهش پیدا میکند و بیمار توهم خودبزرگبینی پیدا میکند. قضاوت بیمار ممکن است مختل شود و دست به ولخرجیهای غیرمعمول یا رفتارهای غیرطبیعی بزند.
برخی از علائم و نشانههای این بیماری (اختلال دو قطبی) شامل موارد زیر میشود:
دوره نیمهشیدایی همان دوره شیدایی با شدت کمتر است که در آن علائم جنون و خودبزرگبینی وجود ندارد. بسیاری از بیماران در دوره نیمهشیدایی فعالتر از حالت عادی هستند، در حالی که بیماران در دوره شیدایی به دلیل کاهش تمرکز در فعالیتهای خود دچار مشکل میشوند. خلاقیت در بعضی بیماران نیمهشیدا افزایش پیدا میکند. بسیاری از بیماران علائم هایپرسکسولیته (افزایش فعالیت جنسی) را نشان میدهد. دوره نیمهشیدایی ویژگی اختلال دوقطبی نوع دوم و اختلال خلق ادواری است اما میتواند در اختلال روانگسیختگی عاطفی (اختلال اسکیزوافکتیو) نیز ظاهر شود. نیمه-شیدایی ویژگی اختلال دوقطبی نوع اول نیز هست و زمانی رخ میدهد که خلق بیمار بین وضعیتهای عادی و شیدایی نوسان میکند.
افسردگی میتواند قبل یا بعد از دوره شیدایی در این بیماران ایجاد شود. درصد کمی از بیماران، که شامل افراد مبتلا به اختلال دو قطبی نوع یک میشود ممکن است بسیار کمتر افسردگی را تجربه کنند. علائم افسردگی شامل موارد زیر میباشد:[۵]
خلق ترکیبی (یا Mixed State) وضعیتی است که در آن هر دو علائم شیدایی و افسردگی بهطور همزمان بروز میکنند (مثلاً تحریکپذیری، اضطراب، خستگی، احساس گناه، پرخاشگری، تفکرات خودکشی، صحبت بیوقفه و خشم). از آنجایی که در تمامی موارد اختلال دوقطبی میان افسردگی و مانیا تناوب دیده میشود، بیش از نیمی از افراد مبتلا این حالت را تجربه میکنند. برای مثال افراد مبتلا برخی علائم شیدایی را در یک دوره افسردگی کامل تجربه میکنند؛ برای نمونه حالت گریههای بیدلیل در وضعیت شیدایی یا تفکرات سریع در وضعیت افسردگی است. حالتهای ترکیبی معمولاً خطرناکترین دوره در بیماریهای خلقی هستند زیرا رفتارهایی مانند سوء مصرف مواد، احتمال حمله پَنیک یا وحشت زدگی و اقدام به خودکشی تا حد زیادی افزایش پیدا میکنند.
معمولاً اختلال دوقطبی به زیردستههای زیر طبقهبندی میشود:
اختلال دوقطبی نوع اول (به انگلیسی: Bipolar I disorder) تجربه حداقل یک دوره شیدایی و دورههای شیدایی کامل. وجود دوره افسردگی شدید بسیار نادر یا کم میباشد یا دوره نیمهشیدایی برای تشخیص بیماری الزامی نیست اما گاهی زیر نظر قرار گرفته میشوند.
اختلال دوقطبی نوع دوم (به انگلیسی: Bipolar II disorder) عدم وجود دوره شیدایی کامل، وجود حداقل یک دوره نیمهشیدایی کامل (دوره ای که ضعیف تر از شیدایی میباشد) و تجربه دوره افسردگی اساسی با دوام حداقل دو هفته.[۶][پیوند مرده]
اختلال خلق ادواری یا سیکلوتایمی (به انگلیسی: Cyclothymia) دورههایی از علایم شیدایی که از نظر شدت به آستانه نیمه-شیدایی نرسد، همراه با دورههایی از افسردگی که از نظر شدت به اندازه افسردگی اساسی نباشد. این اختلال مزمن بوده و طول مدتی حداقل ۲ ساله دارد.
بیشتر افرادی که دارای اختلال دوقطبی تشخیص داده میشوند، دارای تعداد دوره، به متوسط ۰٫۴ تا ۰٫۷ در سال، با طول سه تا شش ماه هستند. تناوب سریع به افرادی گفته میشود که بیشتر از سه دوره در سال را تجربه میکنند. بخش قابل توجهی از بیماران دوقطبی شامل این عنوان میشوند. در برخی منابع عناوین تناوب بسیار سریع و تناوب به شدت سریع یا تناوب بسیار بسیار سریع تعریف شدهاند. یک تعریف از تناوب بسیار بسیار سریع، تغییر خلق در طول بازه ۲۴ تا ۴۸ ساعت است.
پرسشنامه اختلال خلقی (MDQ): پرسشنامهای است که برای بررسی «احتمال» ابتلای هر فرد به اختلال دوقطبی بهکار میرود. بر اساس پژوهش انجام شده در ایران، بهدست آوردن نمره ۵ یا بیشتر در این پرسشنامه، احتمال ابتلا را نشان میدهد؛ ولی نکته مهم آن است که این پرسشنامه اصلاً برای اطمینان از ابتلا کافی نیست و قطعا نیاز به بررسی تشخیصی توسط روانپزشک وجود دارد.
مقیاس تشخیصی طیف دوقطبی (BSDS): پرسشنامهای است که برای بررسی «احتمال» ابتلای هر فرد به اختلال دوقطبی به کار میرود. بر اساس پژوهش انجام شده در ایران، به دست آوردن نمره ۱۴ یا بیشتر در این پرسشنامه، احتمال ابتلا را نشان میدهد؛ ولی نکته مهم آن است که این پرسشنامه اصلاً برای اطمینان از ابتلا کافی نیست و قطعاً نیاز به بررسی تشخیصی توسط روانپزشک وجود دارد.
اگرچه دلیل قطعی برای این اختلالات هنوز شناخته نشدهاست، اما محققان بر این باورند که اختلالات دوقطبی منشأ ارثی دارد و ترکیب ژنتیکی افراد بیشتر از تربیت آنها در این اختلالات مؤثر است. ممکن است مشکل فیزیکی در قسمتی از مغز که کنترل حالات روانی را بهعهده دارد عامل این اختلالات باشد. به این دلیل است که این اختلالات با دارو قابل کنترل هستند. همچنین نوسانات خلقی ممکن است گاهی توسط استرس یا بیماری به وجود بیایند.
عواملی که ممکن است ریسک گسترش یک اختلال دوقطبی را افزایش دهند یا به عنوان یک تحریککننده برای اولین دوره این اختلال عمل کنند، شامل این موارد میشوند:
گرچه لیتیوم مؤثرترین تثبیتکننده است، اما داروهای دیگری نیز وجود دارد.
علاوه بر دارو درمانی روشهای درمانی دیگری مبتی بر علم روانشناسی و رواندرمانی برای درمان بیماری دوقطبی نیز وجود دارد که از جمله آنها میتوان به روان درمانی، رفتار درمانی شناختی (CBT) اشاره کرد. همچنین خانواده درمانی در بهبود و تثبیت این بیماری تأثیر بسزایی دارد.
اگر شما اختلال دوقطبی دارید، همچنین ممکن است شرایط سلامتی خاصی داشته باشید که قبل یا بعد از تشخیص اختلال دوقطبی تشخیص داده شده باشند. چنین شرایطی نیاز به تشخیص و درمان دارند، زیرا آنها ممکن است اختلال دوقطبی را بدتر کنند یا اثربخشی درمان را کمتر کنند. این شرایط پزشکی خاص شامل این موارد میشود:
مشکلات سلامت فیزیکی. افرادی که مبتلا به اختلال دوقطبی هستند به احتمال بیشتری مشکلات سلامتی خاص دیگری از قبیل بیماری قلبی، مشکلات تیروئید یا چاقی دارند.
روز جهانی اختلال دو قطبی (World Bipolar Day) هر ساله در ۳۰ مارس برابر با ۱۰ فروردین گرامی داشته میشود. نامگذاری ۳۰ مارس برای روز جهانی دو قطبی (WBD) نخستین بار از سوی شبکهٔ آسیایی اختلال دو قطبی (ANBD)، بنیاد جهانی دو قطبی (IBFP) و جامعه جهانی دو قطبی (ISBD) انجام شد. ونگوگ که خود مبتلا به دوقطبی بود در این روز متولد شدهاست و به همین دلیل این روز را برای این مناسبت انتخاب کردهاند.
به مرور زمان از ابتلا به اختلال دوقطبی تابوزدایی شده است. برخی از چهرهها به خواست خود دربارهٔ علائمشان علناً سخن گفتهاند و علائم برخی دیگر از چهرهها را روانشناسان، پژوهشگران و منتقدان شناساندهاند. از جمله:
طبقهبندی | |
---|---|
منابع بیرونی |
|
This article uses material from the Wikipedia فارسی article اختلال دوقطبی, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). محتوا تحت CC BY-SA 4.0 در دسترس است مگر خلافش ذکر شده باشد. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki فارسی (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.