Селени

Шинж чанар
[Ar] 3d10 4s2 4p4 Үелэх систем
'
Ерөнхий
Нэр, тэмдэг, атомын дугаар	Селени, Se, 34
Цуваа	Металлоид
Бүлэг, үе, блок	16, 4, p
Гадаад байдал	саарал, гялтганасан
CAS дугаар	7782-49-2
Дэлхийн гадаргад эзлэх хэмжээ	0,8 ppm
Атомын шинж чанар
Атом масс	78,971(8) u
Атомын радиус (тооцоолсон)	115 (103) пм
Ковалент радиус	120 пм
Ван дер Ваальсын радиус	190 пм
Электрон бүтэц	[Ar] 3d10 4s2 4p4
Гаралтын ажил	5,9 эВ
1. Ионжилтын энерги	941 кЖ/моль
2. Ионжилтын энерги	2045 кЖ/моль
3. Ионжилтын энерги	2973,7 кЖ/моль
4. Ионжилтын энерги	4144 кЖ/моль
Физикийн шинж чанар
Бодисын төлөв	хатуу
Нягт	4,28 г/см3 (хар Se 60 °C-д) ; 4,819 г/см3 (саарал Se 25 °C-д) ; 4,48 г/см3 (улаан Se 25 °C-д)
Моосын хатуулаг	2
Соронзон чанар	Дисоронзон (Χm = −1,9 · 10−5)
Хайлах цэг	494 K (221 °C)
Буцлах цэг	958,2 K (685 °C)
Молийн эзлэхүүн	16,42 · 10−6 м3/моль
Ууршилтын дулаан	95,5 кЖ/моль
Хайлах дулаан	5,4 кЖ/моль
Дууны хурд	3350 м/сек 293,15 K-д
Дулаан дамжуулалт	0,52 Вт/(м · К)
Химийн шинж чанар
Исэлдэлтийн төлөв байдал	±2, 4, 6
Оксид (суурь)	SeO2 (хүчтэй хүчиллэг)
Хэвийн потенциал	−0,67 В (Se + 2 e− → Se2−)
Цахилгаан сөрөг чанар	2,55 (Паулын скала)
Изотопууд
Изотоп ИХ t1/2 ЗТ ЗЭ (МэВ) ЗБ 74Se 0,87 % тогтвортой 75Se {син.} 119,779 d ε 0,864 75As 76Se 9,36 % тогтвортой 77Se 7,63 % тогтвортой 78Se 23,78 % тогтвортой 79Se {син.} 3,27 · 105a β− 0,151 79Br 80Se 49,61 % тогтвортой 81Se {син.} 18,45 мин β− 1,585 81Br 82Se 8,73 % 1,08 · 1020 a β−β− 2,995 82Kr
Өөр бусад изотопуудыг үзэх: Изотопуудын жагсаалт
ЦСР-шинж чанар
I квантын тоо γ рад·Тл−1·сек−1 Er (1H) fL B = 4,7 Тл МГц-ээр 77Se 1/2 5,125 · 107 5,37 · 10−4 19,0672 (2,3488 T)
Аюулгүй байдлын заавар
GHS-Аюулын тэмдэг:  Химийн бодисыг зэрэглэx, ангилах, баглах европын холбооны журам, өргөтгөсөн байх боломжтой Аюултай АТ-фразын жагсаалт H: 331​‐​301​‐​373​‐​413 P: 260​‐​273​‐​301+310​‐​304+340
Боломжит ба хэрэглэх байдлыг харгалзан аль болох СИ-системийн нэгжүүдийг хэрэглэсэн болно. Хэрэв ямар нэгэн тайлбар байхгүй бол дээр өгөгдсөн утгууд хэвийн нөхцлийн утгууд болно.

Селенийг 1817 онд И.Я. Берцелиус хүхрийн хүчлийн үйлдвэрийн хаягдлаас нээн олборложээ. Түүний нэр грекээр “селене”-“сар” гэсэн үгнээс гаралтай. Селени нь хэд хэдэн аллотропи хэлбэрээр тохиолддог. Хамгийн тогтвортой нь саарал селени бөгөөд саарал гялгатай хагас дамжуулагч чанартай (217градуст хайлж-685 градуст буцалдаг) хатуу бодис юм.Агаарт шатахдаа ${\displaystyle \mathrm {SeO_{2}} }$ оксид үүсгэх ба уг бодис нь усанд хялбар уусдаг нунтаг цагаан бодис юм. Түүний усан уусмал нь сул селент хүчил ${\displaystyle \mathrm {H_{2}SeO_{3}} }$ юм. Мөн селений хүчил ${\displaystyle \mathrm {H_{2}SeO_{4}} }$ тохиолддог ба тэр нь хүхрийн хүчилтэй ихээхэн төсөөтэй. Гэвч ${\displaystyle \mathrm {H_{2}SeO_{3}} }$ бол алтыг ч уусгаж чадах хүчтэй исэлдүүлэгч юм. Селенийг лабораторын нөхцөлд селенийн хүчлийг иодот устөрөгчтэй нэгдүүлэх урвалд оруулан дан селенийг ангижруулан авдаг.

${\displaystyle \mathrm {H_{2}SeO_{3}+4\ HI\ \rightarrow \ Se+2\ I_{2}+3\ H_{2}O} }$

Селений хүчил нь олон органик бодисуудыг нүүрсжүүлээд зогсохгүй тэдгээрийг гал авалцуулдаг. Нүүрстөрөгчтэй дүрс хийн асдаг. Селени олшруулах аппарат болон мөн хагас дамжуулагч багаж болох диод, фоторезисторт хэрэглэдэг. Хүний бие ойролцоогоор 14мл селени агуулагддаг. Тэр олон чухал микроэлементүүдийн тоонд ордог бөгөөд хүхэр агуулдаг амин хүчлийн синтезийг тэтгэн, цусны гемоглобины пероксидоор исэлдэхээс хамгаалдаг глутатионпероксидаз ферментийн найрлагад ордог. Хүний биед селени дутагдвал дархлаа сулардаг байна. Гэхдээ уг элементийн илүүдэл маш хортой. Тэр нь хордлогод хүргэдэг бөгөөд эдгээрийн нэг шинж тэмдэг нь үс унах юм.