Malta

Welat ji komgiraveke di navbera Îtalya û Lîbyayê de pêk tê. Girava Maltayê 80 kîlometre ji başûrê Sîsîlya (Îtalya), 284 kîlometre rojhilatê Tûnis, û 333 kîlometre bakurê Lîbyayê e. Zimanên fermî maltayî û inglîzî ne, û 66% ji nifûsê herî kêm bi îtalî dizanin.

Repubblika ta' Malta  Malta
Ala Mertal
Dirûşm: Truly Mediterranean
Sirûd: L-Innu Malti
Malta li ser nexşeyê
Paytext		Valletta  35°54'Bk, 14°30'Rh
Zimanên fermî		Maltese zimanê inglîzî
Zimanên tên bikaranîn		zimanê inglîzî (zimanê bav û kalan, 13.000) zimanê inglîzî (95.000) Maltese Maltese Sign Language
Rêveberî		demokrasiya parlamenter
•	Serokdewlet	George William Vella (2019–)
•	Serokwezîr	Robert Abela (2020–)
Avakirin
•	Dema avakirinê	21 îlon 1964
•	Rûerd	316 kîlometre çargoşe
Gelhe
•	Giştî	465.292 (2017)
Dirav		Euro (1 kanûna paşîn 2008)
Demjimêr		UTC+1
Hatûçûna ajotinê		Çep
Koda telefonê		+356
Malper http://www.gov.mt/

Bi nifûsa xwe bi qasî 516,000 (2023) li ser rûberek 316 kîlometre çargoşe, Malta ji hêla rûberê ve dehemîn welatê herî piçûk ê cîhanê ye û çaremîn welatê serwerî yê herî qelebalix e. Paytexta welêt Valleta ye, ku ji hêla rûber û nifûsê ve li yekîtiya Ewropayê paytexta herî piçûk a neteweyî ye. Li gorî daneyên sala 2020an ji hêla Eurostat ve, qada bajarvanî ya fonksîyonel û herêma metropolê tevahiya giravê girtiye û nifûsa wê 480,134 e, û li gorî Neteweyên Yekbûyî, ESPON û konsera Ewropayê, "tevahiya axa Malta herêmek bajarî ya yekane pêk tîne". Malta her ku diçe wekî dewlet-bajar tê binav kirin, û di nav rêzên li ser bajaran an deverên metropolan de jî teyê navnîş kirin.

Malta ji sala 5900 berî zayînê vir ve tê niştecîhkirin. Cihê wê li navenda Deryaya Navîn di dîrokê de girîngiyek stratejîk a mezin daye wê wekî bingehek deryayî, digel rêzek hêzên ku li giravan hevrikî kirine û hikûm kirine, di nav wan de wek gelên fînîk, Kartacayî, yewnan, roma, ereb, norman, aragon, frans, brîtan û hinek din. Dema ku Xiristiyanî ji dema Xiristiyanên destpêkê ve heye, Malta di serdema navîn de bi giranî welatek misilman di bin serweriya Ereban de bû. Desthilatdariya misilmanan bi îşgala Normanan li ser Maltayê ji hêla Roger I ve di sala 1091an de bi dawî bû. Malta di sala 1813an de bû koloniyekî brîtanî, wekî navenda fîloya Deryaya navîn a Brîtanî bû. Ev di dema şerê cîhanî yê yekem de ji hêla hêzên Eksê ve hate dorpêç kirin û bingehek girîng a Hevalbendan ji bo operasyonên li bakurê Afrîkayê û Deryaya navîn bû. Parlemenê Brîtanyayê di sala 1964an de qanûna serxwebûna Maltayê pejirand û serxwebûna Maltayê da û Elizabeth II wekî keyîtîyê wê bû. Welat di sala 1974an de bû sîstemekî komarî. Ji dema serxwebûnê û vir ve welat endamê rêxistinên Neteweyên Yekbûyî û Hevkariya Gelan ye û di sala 2004an de tevlî yekîtiya Ewropayê bû; di sala 2008 de diravê welêt bi Ewro bû.

Katolîkî ola dewletê ye, lê destûra bingehîn a Maltayê bi azadiya wijdan û îbadeta olî garantî dike. Aboriya Malta bi giranî bi geştyariyan ve girêdayî ye, ku bi avhewaya xwe ya germtir li gorî welatên din yên Ewropayê, gelek deverên werzîşê, û abîdeyên avahîsazî û dîrokî, di nav de sê cihên mîrateya cîhanê ya UNESCOyê: Ħal Saflieni, Valletta, û heft perestgehên megalîtîk ku yek ji kevintirîn avahiyên serbixwe yên cîhanê ne.