Къэзахъстэн (къаз-бз. Қазақстан Республикасы, урбз. Республика Казахстан) — Азиэм хэт къэрал.
Къалэ нэхъышъхьэр Astana.
Къазахъстэн къаз-бз. Қазақстан Республикасы урбз. Республика Казахстан | |||||
66°14′00″ в. д. / 48.95° с. ш. 66.233333° в. д. (G) | |||||
Къэрал уэрэд: «Менің Қазақстаным» ( едэӀун (info)) | |||||
Хуитыныгъэм и махуэ | 1991 гъэм дыгъэгъазэм и 16 (зхэкӀар РССЗ) | ||||
Нэхъышъхьэбзэхэр | къазах-бз, ур-бз | ||||
Къалэ нэхъышъхьэр | Astana | ||||
Къалэ нэхъ инхэр | Almaty, Astana, Karaganda, Шымкент | ||||
ӀэнатӀэ хабзэр | Президент республикэ | ||||
Президентыр Премиер министрыр | Касым-Жомарт Токаев Алихан Смаилов | ||||
ШӀыпӀэр • Псори | 9-нэ дунем 2 724 900 км² | ||||
Къэралым и джылэр • ЗэралъытэмкӀэ (2016) • Ӏувагъыр | 17 987 736 млн. цӀыху (64-нэ) 6,5 цӀыху/км² | ||||
ВКӀуП • КъыхэкӀыр (2009) • Зы цӀыхум къытехуэр | $182,044 млрд. (53-нэ) $11,563 | ||||
Сомыр (Валутэр) | къазахъстэн тенге (KZT, код 82) | ||||
Интернет-доменхэр | .kk | ||||
Телефон кодыр | +7 | ||||
Зэманыгъуэхэр | +5, +6 | ||||
Къазахъстэн Уикисурэтылъэм |
Къазахъстэныр Азиэ Курытым хэт. И гъунапкъэхэр здыӀухьэхэр: ишъхъэрэмкӀэ — Урысей Федерациэм, къуэкӀыпӀэмкӀэ — ДжРК-м, ипшъэмкӀэ — Къыргъызстэным, Узбэчстэным, Тыркумэнстэным, къуэхьэпӀэмкӀэ Каспий хым и Ӏуфэм хуозэ.
Къэралым и инагъыр 2 724 900 км² мэхъур.
Къэралым и шӀыпӀэм и нэхъыбэр пшахъуалэхэм яубыд (44 %), губгъуэхэм 26% яубыд, мэзхэм 5,5 %.
Къэралым и климэтыр щыуэӀу континенталу щыт. ЩӀышылэм и курыт температурэр −19 °C кӀэдзауэ −2 °C носыр, бадзэуэгъуэм +19 °C кӀэдзауэ +28 °C носыр.
Къэралым и псы нэхъ индыдэхэр: Иртыш ( абыми хэлъаду — Тоболрэ Ишимрэ), Урал, Эмба, Сырдариа, Или.
ЦӀыхур Къазахъстэн и шӀыпӀэм иджыри ди лъэхъэнэм и пэм итӀысхьауэ щыта. Япэрей лъэжьыгъу къагъэсэбэпын кӀадзатэр куэш-былым зехуэкӀэ.
1465—1718 гъэхэм Къазахъ хъаныгъуэ щыӀа. XVII лъэхъэнэм Къазахъымрэ Джунгар хъаныгъуэхэмрэ зауэ язэхуакум дэлъа.
XVIII лъэхъэнэм иджырей Къазахъстэным и шӀыпӀэр Урысей империэм иубыдын кӀедзэ. Къэрал псор щиштэр XIX лэхъэнэм и кум.
Илъэс зытӀущ текӀауэ Жэпуэгъуэ револуциэм яуж 1920 гъэм Къыргъыз Республикэ Совет Социал Автоном яшъыр, 1925 гъэм Къазахъу и цӀэр зэрахъуэкӀ. И гъунапкъыхэр бжыгъэрэ зэрахъуэкӀауэ щыта.
1936 гъэм Къазахъ РССА-р Къазахъ РСС мэхъур, 1991 гъэм къыщыкӀэдзауэ Къазахъстэныр къэрал шъхьэхуит мэхъур.
Ужъя министерствоез но калыклы социальной юрттэт шаерамы социальной обеспечение вылаз поно. Социальной дурбасьтонъя вуоно элемент системаын: кун пособиос; курегпуз питыръямы социальной страхованиея; пенсионное обеспечение; медицинской гарантияя юрттэт сётыны; анайлык но покчилык утён; кылдытон доры кариськиз дунтэк дышетон (огъя но профессиональной); социальной юрттэт. Дунтэк юрттэт быдӟалазы арысь 1-тӥ январе эмтодос кун 2020 модель пыӵатыны. Таӵе юрттэт сётӥськоз ваньмызлы граждан ортчыса, оралман гражданствотэк но иностранецъёс, казахстанын уло ялан.
Джылэбжыгъэ 2009 гъэм ирагъэкӀуэкӀамкӀэ, къэралым дэсар 16 005 млн. цӀыху.
Къазахъстэн дэс лъэпкъхэр: | |||
---|---|---|---|
Лъэпкъыр | Бжыгъэр, цӀыхуу | % | Азиэ курытым лъэпкъ зэхэсыгъуэм я шӀыпӀэтхыпхъэ |
Къазахъхэр | 10 099 763 | 63,07 | |
Урысхэр | 3 793 764 | 23,70 | |
Узбэчхэр | 456 997 | 2,85 | |
Украинхэр | 333 031 | 2,08 | |
Уйгурхэр | 224 713 | 1,40 | |
Къэзанхэр | 204 229 | 1,28 | |
Джэрмэнхэр | 178 409 | 1,11 | |
Адрейхэр | 721 691 | 4,51 | |
Псори | 16 009 597 | 100 |
Къазахъстэным и иджырей Конституциэр къыщыдагъэкӀар 1995 гъэм шышъхьэӀум и 30. Абым къызэрикӀымкӀэ Къазахъстэныр республикэ демократу щыт, президент ӀэнатӀэпӀашъхьэ зэрихьу.
Къэралым и тхьэмадэр — президент, джылэпсом илъэситхукӀэ хагъэкӀыу тетыр. Иджырей президентыр — Нурсултан Назарбаев.
ӀэнатӀэ нэхъыхьэр, хабзэ дэгъэкӀынымкӀэ — тӀуанэ парламент, нэхъышъхьэр — Сенат (47 пӀэуэ иӀу), тӀуанэр — Мажилис (107 пӀэуэ иӀу). Сенатым и депутатхэр къэралым и хэку къэс тхьэмадитӀу къыхагъэкӀхэр, Мажилисыр илъэситхукӀэ хагъэкӀ, тхылъ-пропорциэ системэмкӀэ.
Тхьэмадэгъуэр ӀэнатӀэ гъэзанкӀэнымкӀэ нэхъышъхьу щыт къэралым, президентым зэхегъэхьэхэ, конституциэм и хабзэм теухуауэ.
Къазахъстэныр индустриэ-аграрнэ къэралу щыт. Экспортым и япэрей лэжьыгъу щытыр фатэгын, гушӀ кӀэлъыгъуэхэр.
2009 гъэм Дунейпсо фонд валутэмкӀэ къызэриӀохуамкӀэ, Къазахъстэным и ВКӀуПр зэрщытар $133,726 млрд (зы цӀыхум техуэр — $11 000).
Щэхуэнымк э илъэсбжыгъу зыпылъхэр: КъХуЗ къэралхэмрэ (Урысейри яхэту) Балтиэхэмрэ, АШЗ, Джэрмэн, Тырку, Китай, пэмыкӀхэр джоуэ.
ШӀым ирикӀуэ гъогу-магистралхэм я кӀыхьагъыр 106 мин км. мэхъур Абыхэм 13,5 мину — гушӀгъогу, 87,4 мину — аутомагистрал, миниплӀу — псыгъогу.
Къазахъстэныр унитар къэралу щыт, администрациэкӀэ хэку 14 мэгуэчыр. Абым пэмыкӀыу къалит шъхьэхуит хэку щытхэ — Алматырэ, Астана Байконуррэ.
1992 гъэм накъыгъэм и 7-м президентым и унафэмкӀэ дзэр зэхагъэхьа. Дзэр зэрзэхэкӀыр: ШӀызекӀуэ, Уэгузауэдзэ, Хыдзэ джоуэ. Дзэ зэхэтыкӀэм а псом щымыхъукӀэ Республикэ гуардиэри хохьэ.
Дзэм и бжыгъэм къэӀохугъуэ ираткъым.
Мыр тхыгъэ нэмгъэсащ хэкумэтхымкӀэ. Проектым удэӀэпыкъуфынущ, бгъэтэрэзу нэхъыбэ иптхэм. Мы псалъашъхьэр зэфӀэкӀыгъуэфкӀэ нэхъ тэрэзымкӀэ зэхъукӀын хуэй. |
This article uses material from the Wikipedia Адыгэбзэ (Adighabze) article Къазахъстэн, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Текстыр уи пащхьэ илъщ лицензэ Creative Commons Attribution/Share-Alike-м теухуауэ, изыныкъуэхэм нэгъуэщI лицензэ иIэнкIи мэхъу. Нэхъ гурIуэгъуэу ухемэ еплъ Къызэрыбгъэсэбэпыным и щыхьэт. «Уикипедиэ» — зарегистрированнэ торговэ маркэ мыкоммерческэ зэIущIэныгъэм «Викимедым и Фонд». Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Адыгэбзэ (Adighabze) (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.