Ազոտի Օքսիդներ

Հայտնի են ազոտի 10 օքսիդներ։

•  
  Ազոտի ենթօքսիդ, N₂O
•  
  Ազոտի մոնօքսիդ, NO
•  
  Երկազոտային դիօքսիդ, N₂O₃
•  
  Ազոտի երկօքսիդ կամ անհիդրիդ, NO₂
•  
  Երկազոտայի տետրաօքսիդ N₂O₄
•  
  Ազոտական անհիդրիտ, N₂O₅
•  
  Եռնիտրոամին, N(NO₂)₃

Հայտնաբերվելեն նաև ազոտի երկօքսիդի դիմերը (NO₂)₂ և 4 քիչ կայուն միացությունները՝ նիտրոզիլամիդ NON₃, նիտրիլազիդ NO₂N₃, եռնիտրիամիդ N(NO₂)₃ և նիտրատի ռադիկալը՝ NO₃. ։

Բարձր ջերմաստիճանում առաջացնում է ազոտ և թթվածին։ Բարձր կոնցենտրացիայի դեպքում N₂O ազդում է նյարդային համակարգի վրա («ուրախացնող գազ»)։ Բժշկության մեջ օգտագործում են N₂O, որպես թույլ անզգայացնող միջոց։ N₂O անվանում են նաև ազոտային օքսիդ։ Ազոտային օքսիդը երբեմն օգտագործում են ներքին այրման շարժիչների բարելավամ և տաքացման համար։

Ազոտի օքսիդը NO (ազոտի մոնօքսիդ), անգույն գազ է, ջրում քիչ լուծվող։ Չի փոխազդում ջրի, թթուների, ալկալիների հետ։ Ազոտի (II) օքսիդը միացություններում շատ ռեակցունակ է, կարող է ռեակցիայի մեջ մտնել մի շարք աղերի, հալոգենների, օրգանական միացությունների հետ։ Սովարական ջերմաստիճանում NO փոխազդում է թթվածնի հետ առաջացնելով NO₂։ NO օքսիդը ստանում են ամոնիակի կատալիտիկ օքսիդացումով, ազոտական թթվի արտադրությունում։

N₂O₃ օքսիդը (ազոտի անհիդրիդ), մուգ կապույտ հեղուկ է, փոխազդում է ջրի հետ առաջացնելով ազոտային թթու HNO₂։

NO₂ ազոտի օքսիդը (ազոտի երկօքսիդ), գորշ, թունավոր, օդից ծանր, հեշտ հեղուկացող գազ է։ Սենյակային ջերմաստիճանում NO₂ խառնուրդը խառնվում է անգույն դիմերի N₂O₄ հետ, մոտավորապես 1։1 հարաբերությամբ։ Փոխազդում է ջրի հետ.

${\displaystyle {\mathsf {2NO_{2}+H_{2}O\rightarrow HNO_{3}+HNO_{2}}}}$ 

և նատրիումի հիդրօքսիդի հետ.

${\displaystyle {\mathsf {2NO_{2}+2NaOH\rightarrow NaNO_{3}+NaNO_{2}+H_{2}O}}}$ 

Ուժեղ օքսիդիչ է։ Շատ նյութեր (ածուխ, ծծումբ, ֆոսֆոր, օրգանական միացություններ) կարող են այրվել NO₂ օքսիդում։ Այս օքսիդը օքսիդացնում է SO₂ օքսիդը մինչև SO₃ օքսիդի, այս ռեակցիայի արդյունքում ստացվում է ծծմբային թթու։ Այս օքսիդը կարող է նյարդայնացնել շնչառական ուղիները, իսկ բարձր կոնցենտրացիայի դեպքում առաջանում է թոքային էմբոլյա։

N₂O₅ ազոտի օքսիդը, անգույն, բյուրեղային պինդ նյութ է, հեշտությամբ կարող է փոխազդում է NO₂ և О₂ նյութերի հետ։ Ուժեղ օքսիդացնող է։ Ջրում հեշտությամբ լուծվում է առաջանելով ազոտական թթու HNO₃։

${\displaystyle {\mathsf {N_{2}O_{5}+H_{2}O\rightarrow 2HNO_{3}}}}$ 

Ստացվել է վերջերս։ Ուսումնասիրվել է միայն սպեկտրալ եղանակը։