Հայերեն հայհոյախոսություն, որը հայտնի է նաև պարզապես որպես քֆուր, հայերենում օգտագործվող անպարկեշտ, արտահայտիչ և արգելված բառեր և արտահայտություններ։
Համաձայն Ստեփան Մալխասյանցի Հայերենի բացատրական բառարանի (1944) քֆուր բառը ծագում է արաբերեն كُفْر (քուֆր) բառից, որը նշանակում է հայհոյանք։ Նույն բառից, իրենց հերթին, առաջացել են հայերենի բայերը՝ քֆուր տալ, քրֆել և քֆրտել, որոնք կրում են հայհոյել իմաստը։
Համաձայն Էլիզաբեթ Մուրադյանի հայհոյախոսությունն մարդկանց խոսքում ի հայտ է եկել շատ վաղ ժամանակներից, գործածվելով տարբեր ոլորտներում։ Ինչպես հայերենի, այդպես էլ բազմաթիվ այլ լեզուների պարագայում, հայհոյախոսության ծագումը կապված է նախնիների հավատալիքների հետ, որոնք վերաբերվում են պտղաբերության պաշտամունքներին, որոնցում աստվածացվում էր հողը, սեռական օրգաններն ու սեռական ակտը։ Սա կապված էր բնության ուժերից մարդկանց մեծ կախվածության հանգամանքի հետ։
Փաստացի, ըստ Մուրադյանի, «սկզբնապես հայհոյանքն առաջացել է որպես ծիսակարգային սրբազան լեզու, որով մոգերն արտասանում էին իրենց կախարդություններն ու սպասում առատ բերքի։ Այդ լեզվի հիմնական հասկացությունները կապված էին արական ու իգական սկիզբերի և նրանց սեռական բնույթի հարաբերությունների հետ։ Այսպիսով, նշված շրջանում հայհոյանքները սեռական ակտի և բեղմնավորման գործընթացի՝ մոգության նպատակներով իրականացվող սիմվոլիկ նմանակումներ էին և հիմնականում կապված էին հողագործության հետ»։
Էթնոերաժշտագետ, պատմական գիտությունների թեկնածու Հռիփսիմե Պիկիչյանը նշում է.
Հայաստանում քրիստոնեության տարածման հետ, ինչպես նշում է Էլիզաբեթ Մուրադյանը, հայհոյախոսությունները անցան արգելված երևույթների գոտի և ստացան բացասական երանգավորում, քանի որ մարմնական հաճույքները սկսվեցին համարվել անբարո երևույթներ։ Սակայն, ինչպես հեթանոսական ավանդույթներն ու դրանց տարրերը, որոնք ժամանակի հետ կարծրացել էին ժողովրդի մեջ, այնպես էլ հայհոյանքները այնքան էլ հեշտ չէր ջնջել մարդկանց հիշողությունից։ Սա է պատճառը, որ հայհոյանքները մնացին ժողովրդական բանահյուսության մեջ և սկսեցին լայնորեն կիրառվել որոշ տոնակատարությունների ժամանակ՝ որպես լիցքաթափող արարողակարգային տարրեր, որոշ դեպքերում էլ պահպանելով նախնական նշանակությունը։ Օրինակ, Հռիփսիմե Պիկիչյանը վկայում է հորովելների մեջ գործածվող հայհոյանքների մասին, որոնք դեռևս պահպանում էին իրենց մոգական նշանակությունը.
Պիկիչյանը շարունակում է.
Այդպիսով, եզրահանգում է Մուրադյանը, հայոց լեզվում այսօր առօրեական խոսքում գործածվող հայհոյանքների երանգի ու ընկալման բացասականացումը քրիստոնեական մշակույթի արդյունք է։
1788 թվականին հնդկահայ հասարակական գործիչ Շահամիր Շահամիրյանի կողմից հրատարակած Հայաստանի սահմանադրության նախագծում՝ Որոգայթ փառացում, 129-րդ հոդվածի համաձայն արգելված էր հայհոյել որևէ մեկին, ով էլ նա լինի.
Թող ոչ ոք չհամարձակվի նախատինքով և հայհոյությամբ բացել իր բերանը որևէ մարդու պատվի ու պաշտոնի դեմ, ով էլ որ սա լինի:
Ինչպես վկայակոչում է Էլիզաբեթ Մուրադյանը, Հայաստանում խորհրդային տարիներին հայհոյախոսությունն սկսեց գործածվել երկրի ղեկավար շրջանակների կողմից՝ ժողովրդին և նրա լեզվին մոտ լինելու նպատակով։ Դրա հետ զուգահեռ, հայհոյախոսությունները ծառայում էին որպես ամբողջատիրական ռեժիմի լարվածությունը թուլացնելու մեթոդ։ Ընդհանրապես, ըստ Մուրադյանի, «հայհոյանքը թույլ է տալիս լեզվական մակարդակում լիցքաթափել ճնշող սոցիալական, հոգեբանական, քաղաքական իրադրությունից եկող լարվածությունը։ Բացի այդ, հետազոտողները պարզել են, որ հայհոյանքների չափավոր գործածությունը նպաստում է հիվանդների արագ ապաքինմանը։ Եթե զուգահեռ անցկացնենք կանոնավոր սեռական կյանք վարող անձանց հետ իրականացված նույնատիպ հետազոտությունների հետ, ապա նկատելի է դառնում, որ հայհոյանքների գործածության դեպքում պարզապես տեղի ունի իրական երևույթի փոխարինումը սիմվոլիկով»։
Համաձայն Էլիզաբեթ Մուրադյանի, ընդունված է տարբերակել կյանքում և գրականության մեջ գործածվող սեռական բնույթի հայհոյախոսությունների երեք հիմնական տեսակ։
Բացի այդ, ըստ Մուրադյանի, թվարկված երեք տեսակներն էլ կարող են գործածվել ինքնահայհոյման տեսքով, ինչն արդեն կարող է լինել ինքնանվաստացման կամ ինքնաագրեսիայի արտահայտում։
Էլիզաբեթ Մուրադյանը առանձնացնում է հայերենի մեջ հայհոյախոսության արտահայտման մի շարք ոլորտներ՝ տղամարդկանց խմբերում գործածվող հայհոյախոսություն, ղեկավարների, անկողնային, բոհեմական, առօրեական և այլ։
Ժամանակակից հայերենի հայհոյախոսությունները ըստ ծագման լեզվի կարելի է բաժանել մի քանի խմբի. բնիկ հայկական ծագում ունեցող, վրացական և թուրքական։
Հայերենում, ինչպես նաև որոշ այլ լեզուներում, հայհոյախոսության հիմքն է հանդիսանում այսպես կոչված անպարկեշտ եռյակը՝ արական սեռական օրգանը (կլիր), իգական սեռական օրգանը (պուց), սեռական ակտը նկարագրող բայ (քունել)։
Պուց, միջին հայերենից, կրում է բունոց, համք, իմաստը։ Համաձայն Հրաչյա Աճառյանի Հայերեն արմատական բառարանի, բնիկ հայերեն է՝ հնխ. bul-sk հոմանիշ ձևից, ծագում է bul - ուռչել արմատից, որի ժառանգն է պղպջակ բառը։
Կլիր, միջին հայերենից, կրում է առնի անդամ իմաստը, որն, ըստ Ստեփան Մալխասյանցի, «ընդարձակ գործածություն ունի գռեհիկ լեզվում՝ հայհոյաբանությունների մեջ, իբրև արտահայտություն աներկյուղության, տղամարդկության, արհամարհանքի, մերժման, «ոչինչ» նշանակությամբ»։ Համաձայն Հրաչյա Աճառյանի Հայերեն արմատական բառարանի, բառը պատահական նմանություն ունի քրդերեն qəlir (աղտոտ, աղտոտություն) բառի հետ։ Համաձայն Աճառյանի, բառը ունի տարբեր հնչյունաբանական տեսակներ հայերենի մի շարք բարբառներում։
Քունել, կրում է սեռական գործողություն կատարել իմաստը։ Համաձայն Ստեփան Մալխասյանցի, «ժողովրդի գռեհիկ տարրերի մեջ շատ ընդհանրացած հայհոյական բառ է, որը գործածվում է ոչ միայն անձանց, այլ նաև իրերի և վերացական հասկացողությունների վերաբերյալ»։
Բոզ (կամ բօզ), ժամանակակից հայերենի բառ, հայերենում կրում է անբարոյական, պոռնիկ իմաստը։ Հավանաբար, ծագում է լազերեն ბოზი (բոզի) կամ ბოზო (բոզո) բառից, որը նշանակում է աղջիկ, կույս, դուստր, որից էլ ծագում ბოზობა (բոզություն, այսինքն՝ պոռնկություն)։ Հայերենում տարածված է նաև բառի յուրօրինակ գրելաձևն ու ստուգաբանությունը, համաձայն որի ճիշտ տարբերակն է՝ բօզ, որը հապավում է հանդիսանում բարոյական օրենքներից զուրկ արտահայտությունից։
Գյոթ (կամ գյոթվերան, հայերեն ծագման հոմանիշ՝ ոռատու), ժամանակակից հայերենի բառ, ծագում է թուրքերեն göt (հետույք) բառից։ Հայերենում նեղ իմաստով կրում է պասիվ դերակատարությամբ սրբանային սեքսով զբաղվող տղամարդ, լայն իմաստով՝ նույնասեռական տղամարդ նշանակությունը։
Սիկտիր (բայ, անորոշ դերբայ), ժամանակակից հայերենում կրում է խիստ բացասական հեռացիր իմաստը՝ խիստ բացասական և հրամայողական երանգով։ Ծագում է թուրքերեն siç (առնանդամ) բառից։
Հայաստանի հեռուստատեսության և ռադիոյի մասին օրենսդրությունը ներառում է Հայաստանի Սահմանադրությունը, Հեռուստատեսության և ռադիոյի մասին, «Զանգվածային լրատվության մասին», «Էլեկտրոնային հաղորդակցության մասին», «Հեղինակային իրավունքի և հարակից իրավունքների մասին», «Լեզվի մասին», «Գովազդի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքները, տեղեկատվության բնագավառը կարգավորող այլ իրավական ակտերը և Հայաստանի միջազգային պայմանագրերը։
Համաձայն Հեռուստատեսության և ռադիոյի մասին Հայաստանի օրենքի 5-րդ հոդվածի «հեռուստառադիոընկերությունները պարտավոր են ապահովել իրենց հաղորդումների լեզվի անաղարտությունը»։ Համաձայն նույն օրենքի 35-րդ հոդվածի, «հեռարձակվող լրատվության միջոցների ազատությունը, անկախությունը և բազմազանությունը, օրենսդրությամբ սահմանված կարգով լիցենզավորումը, ինչպես նաև հեռուստաընկերությունների և ռադիոընկերությունների գործունեության վերահսկումը» ապահովում է օրենսդրորեն անկախ մարմին հանդիսացող Հեռուստատեսության և ռադիոյի ազգային հանձնաժողովը (ՀՌԱՀ)։ Նույն օրենքի 36-րդ հոդվածի 11-րդ կետի համաձայն, ՀՌԱՀ-ը Համաձայն Հեռուստատեսության և ռադիոյի մասին Հայաստանի օրենքի «խախտման կամ լիցենզիայի պայմանները և(կամ) իր որոշումները չկատարելու դեպքում կիրառում է օրենքով սահմանված վարչական տույժեր»։ Նույն օրենքի 8-րդ գլուխը սահմանում է օրենքը պատասխանատվության տեսակները՝ օրենքը խախտելու դեպքում։
Էլիզաբեթ Մուրադյանը հայ գրողներին հայհոյախոսության գործածության և դրանց հանդեպ ունեցած վերաբերմունքի տեսանկյունից պայմանականորեն բաժանում է հինգ հիմնական խմբերի։
Ժամանակակից հայ գրականության մեջ հայհոյախոսություններով ստեղծագործություններ կարելի է հանդիպել դերասան, հումորիստ Սերգեյ Դանիելյանի, բանաստեղծուհի Վիոլետ Գրիգորյանի, վտարանդի գրող Վահե Ավետյանի մոտ։
This article uses material from the Wikipedia Հայերեն article Հայերեն հայհոյախոսություն, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Բովանդակությունը թողարկված է CC BY-SA 4.0 թույլատրագրով, եթե այլ բան նշված չէ։ Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Հայերեն (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.