Ծնկան Հոդի Էնդոպրոթեզավորում

Ծնկան հոդի էնդոպրոթեզավորում
Վնասված ծնկան հոդի կամ դրա մասի փոխարինում արհեստական իմպլանտներով
Տեսակ	Վիրահատություն
Ենթադաս	Օրթոպեդիկ վիրահատություններ
Մասնագիտություն	Օրթոպեդիա և վնասվածքաբանություն
ICD-10-PCS	0SRD0JZ
ICD-9-CM	81.54
MeSH	D019645
MedlinePlus	002974
eMedicine	1250275

Ծնկան հոդում ուժգին ցավեր առաջացնող այլ պատճառներից են նաև մահիկների վնասումները, աճառների դեֆեկտները և կապանների պատռվածքները։ Սակայն, տարեց հասակում ուժգին ցավերի առավել հաճախ հանդիպող պատճառն օստեոարթրոզն է։

Ծնկան հոդի էնդոպրոթեզավորման վիրահատությունը կարող է լինել մասնակի կամ տոտալ։ Ընդհանուր առմամբ վիրահատությունն իրենից ներկայացնում է ծնկան հոդի ախտահարված կամ վնասված մակերեսների փոխարինում մետաղական և պլաստիկ բաղադրիչներով, որոնք, շնորհիվ իրենց հատուկ ձևի, տալիս են ծնկան հոդում շարունակական շարժման հնարավորություն։

Որպես օրենք, հետվիրահատական շրջանում դիտվում են զգալի ցավեր, ինչպես նաև անհրաժեշտություն է լինում իրականացնել բավականին ինտենսիվ վերականգնողական թերապիա։ Լավացումը սովորաբար տևում է մոտ 12 շաբաթ կամ ավել։ Վերականգնողական շրջանում որպես օրենք հիվանդը պետք է քայլելիս օգտագործի օժանդակ միջոցներ (օր.՝ քայլակներ, հենակներ, ձեռնափայտեր), որպեսզի հիվանդի շարժունակությունը վերականգնվի հնարավորինս օպտիմալ կերպով։

Ըստ հաշվարկների՝ ծնկան հոդի տոտալ էնդոպրոթեզավորումից հետո իմպլանտների մոտավորապես 82%-ը ֆունկցիոնալ է մնում մոտ 25 տարի։

 

Ծնկան հոդի էնդոպրոթեզավորման վիրահատությունն ամենից հաճախ իրականացվում է այն մարդկանց մոտ, ովքեր տառապում են ծանր օստեոարթրոզով և ում մոտ բուժման կոնսերվատիվ մեթոդներն անարդյունավետ են։ Ծնկան հոդի տոտալ էնդոպրոթեզավորումը նաև կատարվում է ծնկան հոդի կամ ոսկրերի ծանր վնասվածքներ ստացած երիտասարդ հիվանդների մոտ։ Ինչպես նաև, ծնկան հոդի տոտալ էնդոպրոթեզավորումը կարող է իրականացվել ծնկան ոչ ծանր վալգուսային կամ վարուսային դեֆորմացիաների շտկման նպատակով։ Սակայն ծնկան հոդի ծանր վալգուսային կամ վարուսային դեֆորմացիաների շտկումն իրականացվում է օստեոտոմիայի միջոցով։ Ցույց է տրվել, որ ֆիզիոթերապիայի անցկացումը բարելավում է ծնկան հոդի ֆունկցիան և կարող է հետաձգել էնդոպրոթեզավորման անհրաժեշտությունը։

Ծնկան հոդում շարժումների մեծ ծավալ պահանջող ֆիզիկական ակտիվության դեպքում հաճախ դիտվում են ցավեր։

Ծնկան հոդի էնդոպրոթեզավորումից առաջ սովորաբար չափվող անկյունները HKS (Hip-Knee-Shaft) անկյուն HKA (Hip-Knee-Ankle) անկյուն

Օստեոարթրոզի դեպքում ծնկան հոդի էնդոպրոթեզավորման ցուցումը կախված է թե՛ ախտահարման ռենտգենոգրաֆիական դասակարգումից, և թե՛ ախտանիշների ծանրության աստիճանից։ Ռենտգեն-հետազոտությունը պետք է ներառի զույգ ծնկների ռենտգենագրեր ֆիզիկական ծանրաբեռնմամբ հետևյալ պրոյեկցիաներով՝ առաջահետին, կողմնային (սագիտալ), և 30 աստիճան ծալման դիրքում։ Հնարավոր է, որ առաջահետին և կողմնային պրոյեկցիաներով հոդային տարածության նեղացումը նկատելի չլինի, սակայն դա առավելապես արտահայտվում է ծնկան հոդում 30 աստիճան ծալման դիրքում կատարված ռենտգեն պատկերներում։ Նաև օգտագործվում են ամբողջական երկարությամբ պրոյեկցիաներ, որպեսզի հնարավոր լինի էնդոպրոթեզը տեղադրել ստորին վերջույթի դիստալ հատվածի հանդեպ նեյտրալ դիրքով։ Այս նպատակով օգտագործվող երկու անկյուններն են՝

• HKS անկյունը, որը ձևավորվում է ազդրոսկրի մարմնի երկայնական առանցքով անցնող գծի և ազդրոսկրի մեխանիկական առանցքի (ազդրոսկրի գլխիկից մինչև ազդրոսկրի միջկոճային փոսն անցնող գծի) միջև։
• HKA անկյունը, որը ձևավորվում է ազդրոսկրի մեխանիկական առանցքի շարունակության և ազդրոսկրի միջկոճային փոսը սրունք-թաթային հոդի կենտրոնին միացնող գծի միջև։ Նորմայում մեծահասակների մոտ այն 1.0° - 1.5° վարուսային դիրքով է։

Հիվանդին խորհուրդ է տրվում ամեն օր կատարել շարժողական վարժություններ, ինչպես նաև ազդրի, ծնկան և կոճի շրջանի փափուկ հյուսվածքներն ամրապնդող մարմնամարզություն։ Վիրահատությունից առաջ սովորաբար կատարվում են հետևյալ նախավիրահատական հետազոտությունները. արյան ընդհանուր անալիզ, էլեկտրոլիտների անալիզ, կոագուլոգրամմա (մասնավորապես՝ APTT և PT), կրծքավանդակի ռենտգենոսկոպիա, ԷՍԳ և արյան համատեղելիության թեստ, քանի որ, հնարավոր է որ արյան փոխներարկման կարիք լինի։ Վիրահատությունից մոտավորապես մեկ ամիս առաջ հիվանդին կարող են նշանակվել երկաթ պարունակող հավելումներ, որպեսզի խթանվի արյան մեջ հեմոգլոբինի սինթեզը։ Անհրաժեշտ են ծնկան հոդի ճշգրիտ ռենտգեն պատկերներ, որպեսզի հնարավոր լինի չափել և հաշվարկել տեղադրվելիք էնդոպրոթեզի կոմպոնենտների չափերը։ Վիրահատությունից մի քանի օր առաջ այնպիսի դեղերի կիրառումները, որպիսիք են վարֆարինը և ասպիրինը, պետք է դադարեցվեն՝ մեծ ծավալի արյունահոսությունները կանխելու համար։ Սովորաբար հիվանդները հոսպիտալիզացվում են կա՛մ հենց վիրահատության օրը (ԵԹԵ իրականացվել է նախավիրահատական լիարժեք պատրաստում), կա՛մ վիրահատությունից մեկ կամ մի քանի օր առաջ։ Ներկայումս ծնկան հոդի տոտալ էնդոպրոթեզավորման պատրաստվող տարեց անձանց մոտ նախավիրահատական ֆիզիոթերապիայի արդյունավետության վերաբերյալ գիտական տեղեկություններն անբավարար են։

Հիվանդների խնամքի կարևոր բաղադրիչ է համարվում նաև հոգեբանական նախապատրաստումը վիրահատությանը։ Ըստ որոշ գիտական տվյալների՝ սա նվազեցնում է վիրահատությունից առաջ հիվանդի անհանգստությունը, ինչն էլ նպաստում է հետագա բարդությունների առաջացման կանխմանը։

 

Վիրահատության ընթացքում մերկացվում է ծնկան հոդի առաջային մասը, և ազդրի քառագլուխ մկանի մի մասը (m. vastus medialis) անջատվում է ծնկոսկրից։ Այնուհետև ծնկոսկրը տեղափոխվում է դեպի հոդի մի կողմը, ինչի շնորհիվ մերկացվում են ազդրոսկրի դիստալ ծայրը և ոլոքի պրոքսիմալ ծայը։ Այս ոսկրերի ծայրերն այնուհետև զգուշորեն և ճշգրիտ կերպով հատվում են՝ օգտագործելով հատուկ ուղղորդիչներ, որոնք տեղադրվում են ըստ ոսկրերի երկայնական առանցքի։ Հեռացվում են աճառները և առաջային խաչաձև կապանը, հաճախ հեռացվում է նաև հետին խաչաձև կապանը։ Սակայն պահպանվում են ոլոքային և նրբոլոքային կոլլատերալ կապանները։ Հետին խաչաձև կապանը պահպանելու կամ հեռացնելու որոշման կայացումը կախված է նրանից, թե ինչ տեսակի իմպլանտ է կիրառվում. սակայն, դեռևս լիովին ուսումնասիրված չէ, թե նշված երկու մոտեցումների արդյունքների միջև տարբերություններն ինչքանով են նշանակալի։

Այնուհետև ոսկրի վրա են տեղադրվում մետաղական կոմպոնենտները՝ որոշ դեպքերով ֆիքսվելով պոլիմեթիլմետակրիլատային (PMMA) ոսկրային ցեմենտով (ծնկան հոդի ցեմենտային էնդոպրոթեզավորում)։ Կան նաև ալտերնատիվ մեթոդներ, որոնց դեպքում չի կիրառվում ցեմենտ (այսպես կոչված՝ ոչ ցեմենտային էնդոպրոթեզավորում)։ Այս ոչ ցեմենտային մեթոդները հաճախ առավելապես հիմնվում են օստեոինտեգրացիայի սկզբունքի վրա (օրինակ՝ ծակոտկեն մետաղական էնդոպրոթեզների դեպքում)։ Վիրահատության վերջում ստուգվում է էնդոպրոթեզավորման ենթարկված ծնկան հոդի կայունությունը և շարժումների ծավալը։ Կատարվում է վերքի լվացում, հեմոստազ, դրենաժի տեղադրում և վիրահատական վերքի կարում։

Ազդրոսկրային փոխարինում

Ազդրոսկրի համար օգտագործվում է կլորավուն եզրով իմպլանտ, որը նմանակում է հոդամակերեսի բնական ձևին։ Ոլոքային կոմպոնենտը տափակ ձև ունի, չնայած որ որոշ դեպքերում դրանում առկա է լինում հատուկ ցողուն, որը ներմղվում է դեպի ոլոքի ներսը՝ ինտրամեդուլյար խողովակ՝ լրացուցիչ կայունություն ստանալու նպատակով։ Այնուհետև ոլոքային կոմպոնենտի վրա է տեղադրվում բարձր խտության պոլիէթիլենից կազմված տափակացած կամ քիչ գոգավոր մակերես ունեցող կոմպոնենտ, որը կոչվում է ինսերտ։ Սրա շնորհիվ ծանրությունը տեղաբաշխվում է մետաղից դեպի պլաստիկ, և հնարավոր է լինում խուսափել մետաղ-մետաղ շփումից։ Վիրահատության դեպքում բոլոր դեֆորմացիաները պետք է շտկվեն, և կապանները պետք է բերվեն հավասարակշռված վիճակի, որպեսզի ծնկան հոդում հետագայում շարժումների ծավալը լինի բավարար, և ծնկան հոդի առանցքը լինի կայուն։ Որոշ դեպքերում ծնկոսկրի հոդային մակերեսը նույնպես հեռացվում է և փոխարինվում պոլիէթիլենային իմպլանտով, որը ցեմենտի միջոցով ամրացվում է ծնկոսկրի հետին մակերեսին։

Ցավազրկումը հետվիրահատական շրջանում

Առավել հաճախ օգտագործվում են ռեգիոնար անզգայացման մեթոդներ (նեյրոաքսիալ անզգայացում կամ ազդրային նյարդի շարունակական բլոկադա, կամ էլ ադդուկտորային կանալի բլոկադա)։ Պերիկապսուլյար շրջանում լիպոսոմալ բուպիվակայինի ինֆիլտրացիայով տեղային անզգայացումը ապահովում է բավարար ցավազրկում հետվիրահատական շրջանում, ինչպես նաև այս դեպքում խուսափում են անկայունության կամ նյարդի վնասման ռիսկից։ Հաճախ համակցված կերպով կիրառվում են տեղային իֆիլտրացիայով անզգայացման և ազդրային նյարդի բլոկադայի մեթոդները՝ ստանալով մուլտիմոդալ անզգայացում։

Ծնկան հոդի էնդոպրոթեզների արտադրության և կիրառման մեթոդների միջև տարբերությունները կախված են նրանից, թե՝

արդյոք օգտագործվում են ցեմենտային, թե ոչ ցեմենտային կոմպոնենտներ; արդյոք մշակվում է նաև ծնկոսկրը, թե ոչ; արդյոք կատարվում է ծնկոսկրի դեներվացիա էլեկտրական կոագուլյատորի միջոցով, թե ոչ։ Ցեմենտային ֆիքսացիայի դեպքում մեխանիկական բարդությունների առաջացման ռիսկն ավելի բարձր է քան ոչ ցեմենտային ֆիքսացիայի դեպքում։

Ըստ որոշ հետազոտությունների՝ հետին խաչաձև կապանի պահպանումը ավելի լավ արդյունքի է հանգեցնում պացիենտների մոտ, քան դրա հեռացումը։ Համաձայն որոշ հետազոտություններ՝ հետին խաչաձև կապանի հեռացումը որոշ չափով նվազեցնում է այն հնարավոր ծանրաբեռնումը, որը կարող է կրել տվյալ ծնկան հոդը։ Անձինք, ում մոտ կատարվել է հետին խաչաձև կապանի հեռացում, հակված են բարձրություններ մագլցելիս թեքվել դեպի առաջ, որպեսզի մաքսիմալի հասցնեն քառագլուխ մկանի ուժը։ Կա ծնկան հոդի տոտալ էնդոպրթեզավորման մի տեսակ, որը թույլ է տալիս էնդոպրոթեզում շարժումների որոշակի լրացուցիչ ծավալ՝ հատուկ պոլիէթիլենային ինսերտի օգտագործման շնորհիվ։ Այս մեթոդը կոչվում է ծնկան հոդի տոտալ էնդոպրոթեզավորում շարժուն պլատֆորմայով (պտտվող ինսերտով)։ Չկան ապացույցներ, որ այս մեթոդի դեպքում ծնկան հոդի ֆունկցիայի, կողմնակի էֆեկտների, մահացության կամ ցավի ցուցանիշներն ավելի բարենպաստ են, քան ֆիքսված ինսերտով և հետին խաչաձև կապանի պահպանմամբ ծնկան հոդի տոտալ էնդոպրոթեզավորման դեպքում։

Մշակվել են նաև ծնկան հոդի տոտալ էնդոպրոթեզավորման մինիմալ-ինվազիվ մեթոդներ, որոնց ժամանակ չի հատվում ազդրի քառագլուխ մկանի ջիլը։ Ծնկան հոդի մինիմալ ինվազիվ վիրահատության տարբեր սահմանումներ կան։ Սա կարող է ենթադրել՝ կտրվածքի ավելի փոքր երկարություն, ծնկոսկրի ռետրակցիա առանց էվերսիայի (դեպի դուրս պտտում) և հատուկ վիրաբուժական գործիքների կիրառում։ Այս ոլորտում կատարված ռանդոմիզացված հետազոտությունները սակավաթիվ են, սակայն հայտնաբերվել է, որ այսպիսի մոտեցումների դեպքում դիտվում են ավելի քիչ հետվիրահատական ցավեր և ավելի կարճ վերականգնողական շրջան։ Սակայն որևէ հետազոտություն ցույց չի տվել երկարաժամկետ առավելություններ։

Ծնկան հոդի մասնակի էնդոպրոթեզավորում

Որոշ հիվանդների դեպքում կիրառելի տարբերակ է ծնկան հոդի մասնակի էնդոպրոթեզավորումը։ Ծնկան հոդը պայմանականորեն բաժանվում է 3 «կոմպարտմենտների»՝ մեդիալ, լատերալ և պատելլոֆեմորալ։ Ծնկան հոդի էնդոպրոթեզավորման ենթակա գոնարթրոզով տառապող մարդկանց մեծ մասի մոտ կա նշված կոմպարտմենտներից 2-ում կամ 3-ում զգալի վնասում, և նրանց համար ցուցված է ծնկան հոդի տոտալ էնդոպրոթեզավորում։ Գոնարթրոզով տառապող մարդկանց փոքր տոկոսի մոտ, սակայն, վնասումը լինում է գերազանցապես մի կոմպարտմենտում (սովորաբար՝ մեդիալ), և նրանց դեպքում կարելի է դիտարկել ծնկան հոդի մասնակի էնդոպրոթեզավորման տարբերակը։ Ծնկան հոդի տոտալ էնդոպրոթեզավորման համեմատ՝ մասնակի էնդոպրոթեզավորման առավելություններից են՝ կտրվածքի ավելի փոքր չափերը, հետվիրահատական ռեաբիլիտացիայի ավելի թեթև ընթացքը, հետագայում շարժումների ավելի մեծ ծավալը, արյան ավելի քիչ կորուստը, ինֆեկցիայի, հոդի կարծրացման, թրոմբոզի ավելի ցածր ռիսկը։ Սակայն, ծնկան հոդի մասնակի էնդոպրոթեզավորման թերությունն է՝ անհրաժեշտության դեպքում ռևիզիայի իրականացման բարդությունը։ Ինֆեկցիոն կամ բորբոքային արթրիտով (ռևմատոիդ արթրիտ, համակարգային կարմիր գայլախտ, փսորիազ) հիվանդների դեպքում ծնկան հոդի մասնակի էնդոպրոթեզավորումը խորհուրդ չի տրվում։

 

Գործնական տեսակետից օգտակար է էնդոպրոթեզի կոմպոնենտների շուրջ գտնվող հյուսվածքների ստանդարտիզացված պայմանական զոնաների օգտագործումը, օրինակ՝ հետվիրահատական ռենտգեն պատկերների օգնությամբ էնդոպրոթեզի կոմպոնենտների անկայունության կամ տեղաշարժի առկայությունը ճիշտ գնահատելու համար։ Այս զոնաների տարբեր դասակարգումներ կան, այդ թվում՝ դասակարգում ըստ KS (Knee Society), որը հրապարակվել է 2015թ.։

•  
  Ծնկան հոդի էնդոպրոթեզի հիմնական կոմպոնենտներ
•  
  KS զոնաներ, առաջահետին (AP) պրոյեկցիա

Սպեցիֆիկ KS զոնաները հետևյալն են (* աստղանիշով նշված են այն զոնաները, որոնք կարող են սահմանվել որպես "A" (անտերիոր՝ առաջային), "P" (պոստերիոր՝ հետին), "M" (մեդիալ՝ միջային), "L" (լատերալ՝ կողմնային))։

• Ազդրային կոմպոնենտ (լատերալ պրոյեկցիա)

• Զոնաներ 1 և 2. Առաջային և հետին կողմեր, համապատասխանաբար
• Զոնա 3։ Կենտրոնական հատված/դիստալ ֆիքսացիայի շրջան, որտեղ "A" և "P" մատնանշում են համապատասխան հատման հարթակները (եթե տեսանելի են)*
• Զոնա 4։ Ցողունի երկարություն*
• Զոնա 5։ Ցողուն

• Ոլոքային կոմպոնենտ։

• Զոնա 1։ Լատերալ պրոյեկցիայում՝ առաջային մաս, առաջահետին պրոյեկցիայում՝ մեդիալ մաս
• Զոնա 2։ Լատերալ պրոյեկցիայում՝ հետին մաս, առաջահետին պրոյեկցիայում՝ լատերալ մաս
• Զոնա 3։ Ոտիկի ֆիքսացիայի կենտրոական շրջան*
• Զոնա 4։ Ցողունի երկարություն*
• Զոնա 5։ Ցողունի ստորին ասպեկտ

Ծնկան հոդի էնդոպրոթեզավորման դեպքում ռիսկերը և բարդությունները նման են մյուս հոդերի էնդոպրոթեզավորման դեպքում առկա ռիսկերին։ Ամենածանր հնարավոր բարդությունն է հոդի ինֆեկցումը, որը դիտվում է 1%-ից քիչ հիվանդների մոտ։ Ինֆեկցիայի ռիսկի գործոնները կախված են ինչպես վիրահատությունից, այնպես էլ հիվանդի ընդհանուր առողջական վիճակից և հիվանդի կողմից ռեժիմի ճիշտ պահպանումից։ Մեկ այլ լուրջ բարդություն է խորանիստ երակների թրոմբոզը, որը դիտվում է հիվանդների մոտավորապես 15%-ի մոտ, սակայն ախտանիշներն արտահայտվում են մոտ 2-3%-ի մոտ։ Նյարդերի վնասումները դիտվում են հիվանդների 1-2%-ի մոտ։ Ցավերի պահպանում կամ հոդի կարծրացում դիտվում է 8-23% հիվանդների մոտ։ Էնդոպրոթեզի կոմպոնենտների տեղաշարժը վիրահատությունից հետո առաջին 5 տարվա ընթացքում դիտվում է հիվանդների մոտավորապես 2%-ի մոտ։

Ճարպակալմամբ տառապող հիվանդների մոտ ծնկան հոդի տոտալ էնդոպրոթեզավորման դեպքում հնարավոր բարդությունների առաջացման ռիսկն ավելի բարձր է։

Ազդրային և ոլոքային կոմպոնենտների միջև գտնվող պոլիէթիլենային ինսերտի կոտրվածքի կամ վնասման որոշակի ռիսկ նույնպես կա։ Կոտրված հատվածները կարող են փոխել իրենց դիրքը, առաջացնել ցավեր կամ շարունակել տեղաշարժվել։ Քանի որ իմպլանտների արտադրության տեխնոլոգիաները ժամանակի ընթացքում բավականին զարգացում են ապրել, այս ռիսկը զգալիորեն նվազել է, սակայն, միևնույն է, որոշ չափով պահպանվում է։

Խորանիստ երակների թրոմբոզ

Օրթոպեդիկ վիրաբույժների ամերիկյան ակադեմիայի (AAOS) տվյալների համաձայն՝ ստորին վերջույթում խորանիստ երակների թրոմբոզը հանդիսանում է "ծնկան հոդի էնդոպրոթեզավորման ամենահաճախ հանդիպող բարդությունը..., կանխարգելումը... կարող է ներառել հիվանդի ոտքերին բարձր դիրք տալը, արյան շրջանառության բարելավմանն ուղղված վարժությունները, էլաստիկ գուլպաների կիրառումը և հակամակարդիչ դեղորայքի կիրառումը"։

Կոտրվածքներ

Ծերացող պոպուլյացիայի շրջանում հարպրոթեզային կոտրվածքներն ավելի ու ավելի հաճախ են հանդիպում, և կարող են լինել ներվիրահատական կամ հետվիրահատական։ Կախված կոտրվածքի տեղից և էնդոպրոթեզի կայունությունից՝ այս կոտրվածքների վիրահատական բուժումը կարող է ներառել մետաղական օստեոսինթեզ կամ էնդոպրոթեզի ռևիզիա^[փա՞ստ]։

Շարժումների ծավալի կորուստ

Երբեմն ծնկան հոդի էնդոպրոթեզավորումից հետո հոդում շարժումների նորմալ ծավալը (սովորաբար 0-135 աստիճան) կարող է չվերականգնվել։ Սա շատ առումներով կախված է նախավիրահատական ֆունկցիայից։ Պացիենտների մեծ մասի մոտ հնարավոր է հասնել 0-110 աստիճան շարժումների ծավալի, սակայն որոշ հիվանդների մոտ կարող է զարգանալ հոդի կարծրացում։ Որոշ դեպքերում վերջինս նվազեցվում է անզգայացնող դեղորայքի ներարկմամբ ծնկան հոդի մանիպուլյացիայի միջոցով։ Էնդոպրոթեզներ արտադրող ընկերությունները նաև մշակել են ծնկան հոդի մի շարք իմպլանտներ, որոնք ապահովում են շարժումների ավելի մեծ ծավալ (այսպես կոչված՝ "high-flex")։

Ծնկոսկրի հոդախախտ

Որոշ հիվանդների մոտ վիրահատությունից հետո դիտվում է ծնկոսկրի հոդախախտ դեպի դրսային կողմը։ Այս դեպքում առաջանում են ցավեր և սովորաբար ցուցված է լինում վիրահատական բուժում՝ ծնկոսկրի դիրքն ուղղելու նպատակով։ Սակայն՝ այս բարդությունը բավականին հազվադեպ է հանդիպում։

Էնդոպրոթեզի կոմպոնենտների ոչ կայունություն

Էնդոպրոթեզի կոմպոնենտների անկայունությունը կարող է հայտնաբերվել ռենտգենոգրաֆիայի միջոցով՝ տեսնելով իմպլանտի շուրջ նեղ ռենտգեն-թափանցիկության զոնաներ, կամ՝ ավելի ակնհայտ՝ էնդոպրոթեզի կոմպոնենտների տեղաշարժ։

Ինֆեկցիա

Ըստ AAOS ներկայիս դասակարգման՝ հարպրոթեզային ինֆեկցիաները բաժանվում են չորս խմբի.

• Տիպ 1 (դրական ներվիրահատական կուլտուրա)։ Կրկնակի հայտնաբերված դրական ներվիրահատական կուլտուրա
• Տիպ 2 (վաղ հետվիրահատական ինֆեկցիա)։ Ինֆեկցիա, որը դիտվում է վիրահատությունից հետո առաջին ամսվա ընթացքում։
• Տիպ 3 (սուր հեմատոգեն ինֆեկցիա)։ Նախկինում ֆունկցիան բավարար կատարող էնդոպրոթեզի շրջան ինֆեկցիայի ներթափանցում հեմատոգեն (այրյունային) ճանապարհով
• Տիպ 4 (ուշ քրոնիկ ինֆեկցիա)։ Քրոնիկ ինդոլենտ կլինիկական ընթացք; ինֆեկցիայի առկայություն մեկ ամսից ավել ժամկետով։

Հարպրոթեզային ինֆեկցիաները, չնայած որ համեմատաբար հազվադեպ են հանդիպում, սակայն հանդիսանում են հոդերի էնդոպրոթեզավորման ամենադժվար բուժվող բարդություններից մեկը։ Հարպրոթեզային ինֆեկցիայի ախտորոշման համար շատ կարևոր է մանրամասնորեն ուսումնասիրել անամնեստիկ և կլինիկական տվյալները։ Որոշ դեպքերում կարող են առկա լինել տիպիկ նշաններ, ինչպիսիք են՝ տենդ, դողէրոցք, հոդում ուժգին ցավեր, վարակային խոռոչի, գործող խուղակի առկայություն, և այդ դեպքում հետազոտությունների միջոցով ախտորոշումն իրենից բարդություն չի ներկայացնում։ Սակայն իրական պրակտիկայում, հիվանդների մոտ հաճախ չեն հայտնաբերվում այս տիպիկ նշանները, ինչպես նաև, իրականում նման ախտանիշների առկայության պայմաններում կարող են առկա լինել այլ բարդություններ, ինչպես, օրինակ՝ էնդոպրոթեզի կոմպոնենտների անկայունություն/տեղաշարժ և ցավային համախտանիշ։ Այդ դեպքերում հաճախ հարկ է լինում կատարել լրացուցիչ ախտորոշիչ հետազոտություններ՝ ինֆեկցիայի առկայությունը հաստատելու կամ ժխտելու նպատակով։

 

Ներկայումս ծնկան հոդի հարպրոթեզային ինֆեկցիայի ախտորոշումը հիմնվում է MSIS (Musculoskeletal Infection Society) չափանիշների վրա։ Դրանք են՝

1. Առկա է գործող խուղակ, որը հաղորդակցվում է էնդոպրոթեզի հետ; կամ՝ ախտահարված հոդի զոնայից հետվիրահատկան շրջանում ամենաքիչը երկու անգամ վերցված հեղուկ նմուշների ցանքսի ժամանակ հայտնաբերվել է ախտածին մանրէի կուլտուրայի աճ; կամ՝

Հետևյալ վեց չափանիշներից չորսի առկայություն.

1.Էրիթրոցիտների նստեցման արագության (ԷՆԱ>30մմ/ժ) և շիճուկում C-ռեակտիվ սպիտակուցի կոոնցենտրացիայի (CRP>10մգ/լ) բարձրացում

2.Սինովիալ հեղուկում լեյկոցիտների քանակի բարձրացում

3.Սինովիալ հեղուկում նեյտրոֆիլների տոկոսի (PMN%) բարձրացում

4.Ախտահարված հոդի շրջանում թարախի առկայություն

5.Հարպրոթեզային հյուսվածքից կամ հեղուկից վերցված նմուշների ցանքսի ժամանակ մեկ անգամ միկրոօրգանիզմի հայտնաբերում, կամ

6.Հինգ բարձր-ուժային դաշտում, յուրաքանչյուրում 5-ից ավել նեյտրոֆիլների հայտնաբերում հարպրոթեզային հյուսվածքի x400 խոշորացմամբ հիստոլոգիական անալիզի ընթացքում։

Վերը նշված լաբորատոր անալիզներից և ոչ մեկը չունի ինֆեկցիայի ախտորոշման համար 100% զգայունություն կամ սպեցիֆիկություն։ Սպեցիֆիկությունը մեծանում է, երբ լաբորատոր անալիզներն իրականացվում են այն պացիենտների մոտ, ում մոտ կա հարպրոթեզային ինֆեկցիայի որևէ կլինիկական կասկած։ ԷՆԱ-ը և CRP-ն մնում են որպես սքրինինգի առաջին շարքի հետազոտություններ (ունեն բարձր զգայունություն, ցածր սպեցիֆիկություն)։ Ինֆեկցիայի առկայության հաստատման համար որպես ամենաբարձր սպեցիֆիկություն ունեցող թեստ է համարվում հոդից ասպիրացիան։

Բուժման մեթոդի ընտրությունը կախված է հարպրոթեզային ինֆեկցիայի տեսակից.

1. Դրական ներվիրահատական կուլտուրաներ. միայն հակաբիոտիկային թերապիա
2. Վաղ հետվիրահատական ինֆեկցիաներ. սանացիա (դեբրիդմենտ), հակաբիոտիկներ, էնդոպրոթեզի պահպանում
3. Սուր հեմատոգեն ինֆեկցիաներ. սանացիա, հակաբիոտիկային թերապիա, էնդոպրոթեզի պահպանում
4. Ուշ քրոնիկ ինֆեկցիա. հետաձգված ռևիզիոն էնդոպրոթեզավորում։ Հիվանդների այս խմբի մոտ միայն սանացիան և պարէնտերալ հակաբիոտիկների օգտագործումը շատ արդյունավետ չէ, և այս դեպքում բուժման ստանդարտ համարվող մեթոդը ենթադրում է ռևիզիոն էնդոպրոթեզավորում՝ էնդոպրոթեզի կոմպոնենտների հեռացում և փոխարինում։

Հակաբիոտիկների դոզավորման մասին ինֆորմացիա հնարավոր է գտնել AAOS կողմից մշակված դասախոսություններում և ուղեցույցներում։

 

Ծնկան հոդի էնդոպրոթեզավորումից հետո պարբերաբար իրականացվում է ռենտգենոգրաֆիա՝ հոդի վիճակը գնահատելու համար։ Անցկացվող չափումների մասին ինֆորմացիան տրված է ստորև.

•  
  HKA անկյուն, որի ամենաօպտիմալ արժեքն ուղիղ դիրքի հանդեպ 3° վարուսայինից մինչև 3° վալգուսային ուղղվածությունն է
•  
  - FFC՝ ֆրոնտալ ազդրային կոմպոնենտային անկյուն։ Որպես օրենք՝ դրա ամենաօպտիմալ արժեքն է՝ 2–7° վալգուս
  - FTC՝ ֆրոնտալ ոլոքային կոմպոնենտային անկյուն։ Ամենաօպտիմալ դեպքում այն կազմում է ուղիղ անկյուն։ Եթե առկա է 3°-ից ավել վարուսային դիրք, համարվում է, որ դա բարձրացնում է էնդոպրոթեզի կոմպոնենտների տեղաշարժի/ֆունկցիայի խանգարման ռիսկը։
•  
  - Anterior femoral notching, երբ էնդոպրոթեզի ազդրոսկրային կոմպոնենտի տեղադրման հետևանքով նվազում է ազդրոսկրի դիստալ հատվածի հաստությունն առաջային կողմից։ Ըստ որոշ տվյալների՝ եթե այն ավելին է քան 3 մմ, աճում է հետագայում կոտրվածքների առաջացման ռիսկը
  - LTC՝ լատերալ (կամ՝ սագիտալ) ոլոքային կոմպոնենտային անկյուն, որի ամենաօպտիմալ կերպով տեղադրման դեպքում ոլոքը կարողանում է գտնվել 0-7° ծալման դիրքում, ինչը չի դիտվում ոլոքային հարթակի հանդեպ ուղիղ անկյան դեպքում։

Հետվիրահատական հոսպիտալիզացիան միջինում տևում է 5 օր՝ կախված հիվանդի առողջական վիճակից և արտահիվանդանոցային պայմաններում խնամքի հնարավորություններից։ Հետվիրահատական շրջանում հարկավոր է օգտվել քայլակից կամ հենակներից (մինչև վիրաբույժի ցուցումով դրանց օգտագործման դադարեցման պահը), որպեսզի հնարավոր լինի նվազեցնել վիրահատված վերջույթի վրա բաժին ընկնող ծաննրաբեռնումը։ Սա կատարվում է ազդրի քառագլուխ մկանի թուլության պատճառով։ Վաղ հետվիրահատական շրջանում, ծնկան հոդի էնդոպրոթեզավորում տարած հիվանդների մինչև 39%-ի մոտ ցավը որոշ ժամանակ շարունակում է ուժգին մնա;։

Վիրահատության բարենպաստ ելքի հավանականությունը մեծացնելու նպատակով հարկավոր է իրականացնել մի քանի շաբաթ տևողությամբ ֆիզիոթերապիա։ Այդ շաբաթների ընթացքում ֆիզիոթերապևտն օգնում է պացիենտին վերադառնալ իր նորմալ գործունեությանը, ինչպես նաև ուշադրություն է դարձվում արյան մակարդուկների առաջացման կանխարգելմանը, արյան շրջանառության բարելավմանը, շարժումների ծավալի աստիճանաբար մեծացմանը։ Նշանակվում է նաև կոնկրետ մկանախմբերի ամրապնդմանն ուղղված մարմնամարզություն։ Ծնկան հոդի շրջանի մկանների ամրապնդման գործում նյարդամկանային էլեկտրական ստիմուլյացիայի կիրառման արդյունավետության վերաբերյալ դեռևս բավարար տվյալներ չկան։ Հաճախ շարժումների ծավալը (խոսքը գնում է էնդոպրոթեզի տվյալ տեսակի համար մաքսիմալ հնարավոր շարժումների ծավալի մասին) վերականգնվում է մոտավորապես առաջին երկու շաբաթների ընթացքում (ինչքան շուտ, այնքան լավ)։ Ժամանակի ընթացքում (անպայման՝ ֆիզիոթերապևտի հսկողությամբ) պացիենտները կարողանում են մեծացնել վիրահատված վերջույթի վրա ծանրաբեռնումը, և, ի վերջո, կարողանում են լիարժեք ծանրաբեռնել վիրահատված վերջույթը։ Մոտ տասը շաբաթ անց, որպես օրենք, հիվանդները կարողանում են վերադառնալ իրենց նորմալ առօրյա գործունեությանը, չնայած որ վիրահատված ոտքը կարող է զգալիորեն ավելի թույլ լինել, քան չվիրահատվածը։

Ծնկան հոդի էնդոպրոթեզավորում տարած հիվանդների համար հետվիրահատական շրջանում հիպոդինամիայի (քիչ շարժուն ապրելակերպ) դեպքում դիտվում են պահպանվող ցավեր և այլ բարդություններ։ Հայտնի է, որ շարժունությունը (ակտիվ ապրելակերպը) մարդու կենսաբանության մեջ կարևոր գործոն է և մարդու օրգանիզմի համար ունի բազմաթիվ օգտակար ազդեցություններ։ Գիտական գրականության մեջ բավականին լավ է նկարագրված, որ հիպոդինամիան ազդեցություն է թողնում օրգանիզմի բոլոր համակարգերի վրա և հաճախ նպաստում ավելորդ բարդությունների առաջացմանը և հիվանդության երկարաձգմանը։ Ծնկան հոդի էնդոպրոթեզավորում իրականացնող բժշկական կենտրոնների մեծ մասում, նշված վիրահատությունից հետո հիվանդների ժամանակին ակտիվացումը համարվում է հիվանդների խնամքի կարևորագույն բաղկացուցիչ մասերից մեկը։ Հիվանդի վաղ ակտիվացումը կարող է նվազեցնել հիպոդինամիայի հետ կապված բարդությունների առաջացման ռիսկը. այդ բարդություններից հատկապես արժե նշել պառկելախոցերի առաջացումը, խորանիստ երակների թրոմբոզը, թոքերի ֆունկցիայի խանգարումները և ֆունկցիոնալ շարժունակության կորուստը։ Բուժքույրերի կողմից հիվանդներին ակտիվ ապրելակերպի անցնելու հարցում օժանդակելը, ինչպես նշվեց, կարևոր է այս բարդությունները կանխարգելելու համար, և այս գործում կարող են ներգրավվել նաև ֆիզիոթերապևտները և էրգոթերապևտները։

Շարունակական պասիվ շարժումը (CPM) հետվիրահատական բուժման մեթոդ է, որի դեպքում օգտագործվում է հատուկ սարքավորում, որը շարունակական կերպով հիվանդի ծնկան հոդում կատարում է շարժումներ՝ հստակ սահմանված ծավալով։ Այս մեթոդը կիրառվում է հոդի կարծրացումը կանխելու և լավացման գործընթացին նպաստելու նպատակով։ Թե արդյոք CPM թերապիան որպես այդպիսին բերում է շարժումների ֆունկցիայի, ցավի ախտանիշների կամ հիվանդի կյանքի որակի կլինիկապես նշանակալի բարելավման, դեռևս վերջնականապես չի հաջողվել պարզել։ CPM մեթոդը մատչելի է և հարմար, և օգնում է հիվանդներին պահպանել հետվիրահատական վերականգնողական շրջանում անհրաժեշտ ռեժիմը։ Սակայն, CPM-ը պետք է օգտագործվի ֆիզիոթերապիայի այլ մեթոդների հետ համակցված, այլ ոչ թե՝ որպես վերականգնողական թերապիայի միակ մեթոդ։ Ինչպես նաև, հատուկ դեպքերում, երբ հիվանդի մոտ կան այնպիսի խնդիրներ, որոնք թույլ չեն տալիս իրականացնել ստանդարտ բուժում ակտիվ շարժումների միջոցով, CPM-ը կարող է բավականին օգտակար լինել։

Երբեմն հետվիրահատական շրջանում ցավերի մեղմացման և այտուցի նվազեցման նպատակով խորհուրդ է տրվում կրիոթերապիա, որը կոչվում է նաև "սառը թերապիա"։ Օգտագործվում են սառցապարկեր կամ սառը ջրով տարաներ, որոնք տեղադրվում են ծնկան հոդի շրջանում։ Սակայն այս մեթոդի արդյունավետության վերաբերյալ ապացույցները նույնպես շատ չեն, և ցույց է տրվել, որ դրա կիրառման դրական էֆեկտը կա, բայց փոքր է։

Որոշ բժիշկներ և պացիենտներ գերադասում են ծնկան հոդի էնդոպրոթեզավորումից հետո կատարել ստորին վերջույթների ՈւՁՀ՝ խորանիստ երակների թրոմբոզը բացառելու համար։ Սակայն ցանկալի է այսպիսի սքրինինգն իրականացնել միայն այն դեպքերում, երբ կա ցուցված. ռուտին կերպով բոլոր հիվանդների մոտ այս հետազոտությունն իրականացնելը համարվում է ոչ անհրաժեշտ բժշկական միջոցառում։ Եթե հիվանդի մոտ կա որևէ ախտաբանություն, որը նրան նախատրամադրում է խորանիստ երակների թրոմբոզի առաջացման, բժիշկը կարող է գերադասել այդպիսի հիվանդների մոտ որպես կանխարգելիչ միջոցառում կատարել կրիոթերապիա և ընդհատվող պնևմատիկ կոմպրեսիա^[փա՞ստ]։

Համաձայն գիտական տվյալների՝ ծնկան հոդի էնդոպրոթեզավորումից հետո ո՛չ գաբապենտինի, ո՛չ պրեգաբալինի արդյունավետությունը նշանակալի չէ։ Կոքրեյնյան մի հետազոտության արդյունքները փաստում են, որ վաղ ռեաբիլիտացիայի ծրագրերը, որոնցում ներգրավված է լինում բժշկական տարբեր ոլորտների մասնագետների թիմ, ավելի լավ արդյունքներ են ապահովում հիվանդի վերականգնողական թերապիայի գործում։

718,000 հոսպիտալիզացման դեպքերի պայմաններում, ծնկան հոդի էնդոպրոթեզավորումը կազմել է 2012թ. ԱՄՆ բոլոր վիրահատական միջամտությունների 4.6%-ը՝ դառնալով հոսպիտալիզացման ընթացքում ամենից հաճախ կատարվող միջամտություններից մեկը։ ԱՄՆ-ում 2001-2011 թվականների ընթացքում ծնկան հոդի էնդոպրոթեզավորման միջամտությունների քանակը մեծացել է 93%-ով։

Կանխատեսվում է, որ 2030 թվականին մոտ, ծնկան հոդի տոտալ էնդոպրոթեզավորման առաջնային իրականացման պահանջարկը կմեծանա, և ԱՄՆ-ում տարեկան կկատարվի մոտ 3.48 միլիոն վիրահատություն։