Իսպանական Ամերիկա

Իսպանական Ամերիկան երբեմն խմբավորվում է Բրազիլիայի հետ «Պիրենեյան Ամերիկա» տերմինի ներքո, ինչը վերաբերում է Ամերիկայի այն երկրները, որոնք Պիրենեյան թերակղզում ունեն մշակութային արմատներ։ Իսպանական Ամերիկան հակադրվում է նաև Լատինական Ամերիկային, որը ներառում է ոչ միայն իսպանական Ամերիկան, այլ նաև Բրազիլիան (նախկին պորտուգալիական Ամերիկա), ինչպես նաև Արևմտյան կիսագնդի նախկին ֆրանսիական գաղութները։

Իսպանացիների կողմից Ամերիկայի նվաճումը սկսվել էր 1492 թվականին, և, ի վերջո, մաս էր կազմում ավելի մեծ պատմական գործընթացի՝ աշխարհագրական հայտնագործումների, որի միջոցով եվրոպական տարբեր տերություններ 15-20-րդ դարերի ընթացքում գաղութացրեցին զգալի քանակությամբ տարածք և ժողովուրդներ Ամերիկայում, Ասիայում և Աֆրիկայում:, Իսպանական Ամերիկան դարձավ հսկայական Իսպանական կայսրության հիմնական մասը։ 1808 թվականին Նապոլեոնի Իսպանիայում միջամտությունով և դրա հետևանքով առաջացած քաոսով սկսվել է Իսպանական կայսրության մասնատումը, քանի որ իսպանախոս ամերիկյան տարածքները սկսեցին իրենց պայքարը հանուն անկախության։ Մինչև 1830 թվականը Իսպանիայի ամերիկյան տարածքները մնում էին Կուբա և Պուերտո Ռիկո կղզիները՝ մինչև 1898 թվականի իսպանա-ամերիկյան պատերազմը։

Ֆիդել Կաստրոյի գլխավորությամբ Հուլիսի 26-ի շարժումը 1959 թվականի հունվարի 1-ին իշխանությունը զավթեց Կուբայում՝ տապալելով Ֆուլխենսիո Բատիստայի ամերիկամետ կառավարությունը։ Կաստրոն ազգայնացրեց Կուբայի մրգեղենի ռեսուրսները, դուրս մղելով United Fruit Company-ին, և ԽՍՀՄ-ից նավթ գնելով` հանգեցրեց ԱՄՆ-ի հետ հարաբերությունների վատթարացմանը։ Կարիբյան ճգնաժամը գրեթե հանգեցնում էր Երրորդ համաշխարհային պատերազմին։ Կաստրոյի հեղափոխությունն իր տեսակի մեջ միայն առաջինն էր իսպանական Ամերիկայում։ Ձախ կառավարությունները իշխանության եկան ողջ տարածաշրջանում, ուստի Միացյալ Նահանգները դիմեցին աջակցող հեղաշրջումների, ինչպիսիք էին 1954 թվականի Գվատեմալայում հայտնի Խակոբո Արբենզ Գուզմանի տապալումը և 1965 թվականին Դոմինիկյան Հանրապետությունում Խուան Բոշի պաշտոնանկությունը, որը հանգեցրեց Դոմինիկյան քաղաքացիական պատերազմին և այդ տարի ԱՄՆ-ի կողմից հանրապետության օկուպացիային։ Միացյալ Նահանգները աջակցում էր հեղաշրջումների, որոնց արդյունքում բռնապետներ հաստատվեցին Չիլիում, Ուրուգվայում։ Որոշ բռնապետերի գործունեությունները հանգեցրին քաղաքացիական պատերազմների, ինչպիսիք են Նիկարագուայի քաղաքացիական պատերազմը, Սալվադորի քաղաքացիական պատերազմը և Գվատեմալայի քաղաքացիական պատերազմը 1970-90-ականներին, իսկ ԱՄՆ-ն աջակցում էր այն կառավարություններին, որոնք մահվան ջոկատներ էին օգտագործում գյուղացիներին և քահանաներին կոտորելու համար, ովքեր մեղադրվում էին ձախերի կողմն անցնելու մեջ։ Այս քաղաքացիական պատերազմների արդյունքում, որոնք ավարտվեցին Սառը պատերազմի ավարտին, կոմունիստական կուսակցությունները դառնում են օրինական քաղաքական կուսակցություններ, և նրանցից որոշները անցան իշխանության, օրինակ՝ Նիկարագուայում և Էլ Սալվադորում։

Երկրներ

Երկիր	Բնակչություն	Տարածք (կմ2)	ՀՆԱ (անվանական [ԱՄՆ դոլար, միլլիոն])	ՀՆԱ (անվանական) մեկ շնչի հաշվով	ՀՆԱ (իրական)	ՀՆԱ (իրական) մեկ շնչի հաշվով
Արգենտինա	44,494,502	2,780,400	545.12	12,502.82	874.07	20,047.49
Բոլիվիա	11,353,142	1,098,581	34.83	3,169.56	78.66	7,218.49
Գվատեմալա	17,247,807	108,890	68.17	4,088.95	131.70	7,899.20
Դոմինիկյան Հանրապետություն	10,627,165	48,730	72.19	7,159.49	161.84	16,049.46
Էկվադոր	17,084,357	256,370	98.01	5,929.69	183.61	11,108.56
Կոլումբիա	49,648,685	1,141,748	282.36	5,792.18	688.82	14,130.18
Կոստա Ռիկա	4,999,441	51,000	58.11	11,834.84	80.70	16,435.83
Կուբա	11,338,138	110,861	81.56	7,600.00	132.90	11,900.00
Հոնդուրաս	9,587,522	112,492	21.36	2,608.58	43.17	5,271.47
Մեքսիկա	126,190,788	1,972,550	1,046.00	8,554.61	2,315.65	18,938.32
Նիկարագուա	6,465,513	129,494	13.05	2,120.31	33.55	5,451.71
Ուրուգվայ	3,449,299	176,215	54.57	15,679.17	74.92	21,527.27
Չիլի	18,729,160	756,950	247.03	13,575.99	438.75	24,112.94
Պանամա	4,176,873	75,571	55.12	13,654.07	92.95	23,023.88
Պարագվայ	6,956,071	406,752	27.44	4,003.28	64.40	9,396.02
Պերու	31,989,256	1,285,220	245.20	6,198.61	479.811	12,903.09
Պուերտո Ռիկո	3,195,153	9,104	101.30	29,696.57	130.97	38,393.07
Սալվադոր	6,420,744	21,040	26.71	4,343.44	54.79	8,909.43
Վենեսուելա	28,870,195	916,445	287.27	9,258.34	426.97	13,760.56
Ընդհանուր	412,823,811	11,466,903	3,315.34	8,059.80	6,414.64	15,594.39

Ամենամեծ քաղաքներ

Քաղաք	Երկիր	Բնակչություն	Ագլոմերացիա
Մեխիկո	Մեքսիկա	8,918,653	23,137,152
Բուենոս Այրես	Արգենտինա	3,050,728	15,941,973
Լիմա	Պերու	8,574,974	12,140,000
Բոգոտա	Կոլումբիա	8,080,734	9,367,587
Սանտյագո	Չիլի	5,428,590	7,200,000
Կարակաս	Վենեսուելա	3,273,863	5,239,364
Գվատեմալա	Գվատեմալա	2,149,188	4,500,000
Գվադալախարա	Մեքսիկա	1,564,514	4,424,584
Մոնտեռեյ	Մեքսիկա	1,133,814	4,106,054
Մեդելին	Կոլումբիա	2,636,101	3,731,447
Գուայակիլ	Էկվադոր	2,432,233	3,328,534
Հավանա	Կուբա	2,350,000	3,073,000
Մարակայբո	Վենեսուելա	2,201,727	2,928,043
Սանտո Դոմինգո	Դոմինիկյան Հանրապետություն	965,040	2,908,607
Պուեբլա	Մեքսիկա	1,399,519	2,728,790
Ասունսյոն	Պարագվայ	525,294	2,698,401
Կալի	Կոլումբիա	2,068,386	2,530,796
Սան Խուան	Պուերտո Ռիկո	434,374	2,509,007
Սան Խոսե	Կոստա Ռիկա	1,543,000	2,158,898
Տոլուկա	Մեքսիկա	820,000	1,936,422
Մոնտեվիդեո	Ուրուգվայ	1,325,968	1,868,335
Կիտո	Էկվադոր	1,397,698	1,842,201
Մանագուա	Նիկարագուա	1,380,300	1,825,000
Բառանկիլյա	Կոլումբիա	1,148,506	1,798,143
Սանտա Կրուս	Բոլիվիա	1,594,926	1,774,998
Վալենսիա	Վենեսուելա	894,204	1,770,000
Տիխուանա	Մեքսիկա	1,286,157	1,751,302
Տեգուսիգալպա	Հոնդուրաս	1,230,000	1,600,000
Լա Պաս	Բոլիվիա	872,480	1,590,000
Սան Սալվադոր	Սալվադոր	540,090	2,223,092
Բարկուիսիմետո	Վենեսուելա	1,116,000	1,500,000
Լեոն	Մեքսիկա	1,278,087	1,488,000
Կորդովա	Արգենտինա	1,309,536	1,452,000
Սյուդադ Խուարես	Մեքսիկա	1,301,452	1,343,000
Սան Պեդրո Սուլա	Հոնդուրաս	1,250,000	1,300,000
Մարակայ	Վենեսուելա	1,007,000	1,300,000
Ռոսարիո	Արգենտինա	908,163	1,203,000
Պանամա	Պանամա	990,641	1,500,000
Տոռեոն	Մեքսիկա	548,723	1,144,000
Բուկարամանգա	Կոլումբիա	516,512	1,055,331

Լեզուներ

 

 

Իսպաներենը իսպանական Ամերիկայի երկրների մեծ մասում պաշտոնական լեզուն է, և դրանով խոսում են բնակչության ճնշող մեծամասնությունը։ Ամերիկյան բնիկների լեզուները լայնորեն տարածված են Չիլիում, Պերուում, Գվատեմալայում, Բոլիվիայում, Պարագվայում և Մեքսիկայում, իսկ ավելի փոքր տարածում ունեն Պանամայում, Էկվադորում, Կոլումբիայում, Վենեսուելայում և Արգենտինայում։ Ամերիկյան որոշ իսպանախոս երկրներում բնիկ լեզուներով խոսողների բնակչությունը շատ քիչ է կամ նույնիսկ գոյություն չունի (օրինակ ՝ Ուրուգվայ)։ Հավանաբար, Մեքսիկան միակ երկիրն է, որը ունի բնիկ լեզուների ամենամեծ բազմազանությունը, քան ցանկացած այլ իսպանախոս ամերիկյան երկիր, և ամենաշատ խոսվող բնիկ լեզուն նահաուտլն է։

Պերուում կեչուան պաշտոնական լեզու է, իսպաներենի և ցանկացած այլ բնիկ լեզվի հետ միասին այն տարածքներում, որտեղ դրանք գերակշռում են։ Բոլիվիայում իսպաներենին զուգահեռ պաշտոնական կարգավիճակ ունեն այմարան, կեչուան և գուարանին։ Գուարանին իսպաներենի հետ միասին Պարագվայի պաշտոնական լեզուն է, և այդ լեզվով խոսում է բնակչության մեծամասնությունը (որոնք մեծ մասամբ երկլեզու են), իսկ իսպաներենի հետ այն պաշտոնական լեզու է Արգենտինայի Կորիենտես նահանգում։ Նիկարագուայում իսպաներենը պաշտոնական լեզու է, բայց երկրի Կարիբյան ափին անգլերենը և բնիկ լեզուները, ինչպիսիք են միսկիտոն, սումոն և ռաման, նույնպես ունեն պաշտոնական կարգավիճակ։ Կոլումբիան ճանաչում է իր տարածքում խոսվող բոլոր բնիկ լեզուները որպես պաշտոնական, չնայած նրա բնակչության 1%-ից պակասը այդ լեզուների բնիկ խոսողներն են։ Նահուատլը Մեքսիկայում բնիկների կողմից խոսվող 62 մայրենի լեզուներից մեկն է, որոնք իսպաներենի հետ միասին կառավարությունը պաշտոնապես ճանաչում է որպես «ազգային լեզուներ»։

Իսպանական Ամերիկայում խոսվող եվրոպական այլ լեզուներից են․ անգլերենը՝ Պուերտո Ռիկոյում, գերմաներեն՝ Չիլիի հարավում և Արգենտինայի, Վենեսուելայի ու Պարագվայի որոշ մասերում, իտալերենը՝ Արգենտինայում, Վենեսուելայում և Ուրուգվայում, ուկրաիներենը, լեհերենը, ռուսերենը՝ Արգենտինայում, և վալլիերենը՝ Արգենտինայի հարավում։ Ոչ եվրոպական կամ ասիական լեզուներից տարածված են ճապոներենը՝ Պերուում, Բոլիվիայում և Պարագվայում, կորեերենը՝ Արգենտինայում և Պարագվայում, արաբերենը՝ Արգենտինայում, Կոլումբիայում, Վենեսուելայում և Չիլիում, և չինարենը՝ ամբողջ Հարավային Ամերիկայում։

Մի քանի ազգերում, հատկապես Կարիբյան տարածաշրջանում, կրեոլյան լեզուներն են տարածված։ Նմանապես, մայրցամաքային Լատինական Ամերիկայի կրեոլյան լեզուները ածանցվում են եվրոպական լեզուներից և աֆրիկյան տարբեր լեզուներից։

Խորհրդանիշներ

Դրոշ

 

Չնայած համեմատաբար անհայտ է, կա դրոշ, որը ներկայացնում է իսպանական Ամերիկայի երկրները, նրա ժողովուրդը, պատմությունը և ընդհանուր մշակութային ժառանգությունը։

Այն ստեղծվել է 1933 թվականի հոկտեմբերին Ուրուգվայի բանակի կապիտան Անխել Կամբլորի կողմից։ Այն ընդունվել է իսպանական Ամերիկայի բոլոր պետությունների կողմից ընթացքում նույն տարվա Ուրուգվայի Մոնտեվիդեո քաղաքում անցկացվող պանամերիկյան կոնֆերանսի ընթացքում։

Սպիտակ գույնը խորհրդանշում է խաղաղություն, ինկերի դիցաբանության արևի Ինտի աստվածը խորհրդանշում է լույսը, որը փայլում է Ամերիկայի վրա, և երեք խաչերը ներկայացնում են Քրիստափոր Կոլումբոսի կարավելլաները՝ Նինան, Պինտան և Սանտա Մարիան, որոնք օգտագործվել են 1492 թվականին Իսպանիայից դեպի Նոր աշխարհ իր առաջին նավարկության ժամանակ։ Խաչերի յասամանագույնը նույն միջնադարյան Կաստիլական թագավորության զինանշանի առյուծի գույնն է։

Կրոն

Իսպանացիներն ու պորտուգալացիները հռոմեական կաթոլիկ հավատքը տարան իրենց գաղութները Ամերիկայում, Աֆրիկայում և Ասիայում։ Հռոմեական կաթոլիկությունը շարունակում է մնալ գերակշռող դավանանք իսպանախոս ամերիկացիների շրջանում։ Բողոքական դավանանքներին անդամակցությունը մեծանում է, մասնավորապես՝ Գվատեմալայում, Սալվադորում, Հոնդուրասում, Նիկարագուայում, Պուերտո Ռիկոյում և այլ երկրներում։ Մասնավորապես, հոգեգալստականությունը մեծ աճ է ապրել։ Այս շարժումն ավելի ու ավելի է գրավում Լատինական Ամերիկայի միջին խավերին։ Անգլիկանիզմը նույնպես երկար ու աճող ներկայություն ունի Լատինական Ամերիկայում։

Countries	Ընդհանուր բնակչություն	Քրիստոնյաներ, %	Քրիստոնյա բնակչություն	Անկրոն, %	Անկրոն բնակչություն	Այլ կրոններ, %	Այլ կրոնների բնակչություն	Աղբյուր
Արգենտինա	43,830,000	85.4%	37,420,000	12.1%	5,320,000	2.5%	1,090,000
Բոլիվիա	11,830,000	94.0%	11,120,000	4.1%	480,000	1.9%	230,000
Գվատեմալա	18,210,000	95.3%	17,360,000	3.9%	720,000	0.8%	130,000
Դոմինիկյան Հանրապետություն	11,280,000	88.0%	9,930,000	10.9%	1,230,000	1.1%	120,000
Էկվադոր	16,480,000	94.0%	15,490,000	5.6%	920,000	0.4%	70,000
Կոլումբիա	52,160,000	92.3%	48,150,000	6.7%	3,510,000	1.0%	500,000
Կոստա Ռիկա	5,270,000	90.8%	4,780,000	8.0%	420,000	1.2%	70,000
Կուբա	11,230,000	58.9%	6,610,000	23.2%	2,600,000	17.9%	2,020,000
Հոնդուրաս	9,090,000	87.5%	7,950,000	10.5%	950,000	2.0%	190,000
Մեքսիկա	126,010,000	94.1%	118,570,000	5.7%	7,240,000	0.2%	200,000
Նիկարագուա	6,690,000	85.3%	5,710,000	13.0%	870,000	1.7%	110,000
Ուրուգվայ	3,490,000	57.0%	1,990,000	41.5%	1,450,000	1.5%	50,000
Չիլի	18,540,000	88.3%	16,380,000	9.7%	1,800,000	2.0%	360,000
Պանամա	4,020,000	92.7%	3,720,000	5.0%	200,000	2.3%	100,000
Պարագվայ	7,630,000	96.9%	7,390,000	1.1%	90,000	2.0%	150,000
Պերու	32,920,000	95.4%	31,420,000	3.1%	1,010,000	1.5%	490,000
Պուերտո Ռիկո	3,790,000	90.5%	3,660,000	7.3%	80,000	2.2%	40,000
Սալվադոր	6,670,000	88.0%	5,870,000	11.2%	740,000	0.8%	60,000
Վենեսուելա	33,010,000	89.5%	29,540,000	9.7%	3,220,000	0.8%	250,000