Libiako Gerra Zibila

2011ko martxoaren 15ean, aurkariek manifestaldi baketsu egin eta gobernuak militarren bidez itoarazi zituen. Honek herrialde osoan matxinada eragin eta Benghazin Trantsiziozko Kontseilu Nazionala sortu zuten, Kadafi boteretik egozteko eta hauteskunde demokratikoak egiteko helburuekin.

2011ko Libiako Iraultza
Arabiar Udaberria
Trantsiziozko Kontseilu Nazionalak kontrolaturiko hiriak      Muammar al Kadafik kontrolaturiko hiriak      Frontea
Data	2011ko martxoaren 15etik urriaren 23ea
Lekua	Libia
Koordenatuak	31°11′44″N 16°31′17″E / 31.19562°N 16.52141°E / 31.19562; 16.52141
Emaitza	Kadafiren erregimenaren erorketa
Gudulariak
Trantsiziozko Kontseilu Nazionala Libiar Oposizioaren Konferentzia Nazionala Kadafiren aurkako tribuak NATO Arab. Em. Bat.  Qatar  Jordania Libiar Jamahiriya Libiako Indar Armatuak Miliziak Atzerriko mertzenarioak
Buruzagiak
Mustafa Abdul Jalil Omar El-Hariri Abdul Fatah Younis Anders Fogh Rasmussen Charles Bouchard Muammar al Kadafi † Saif al-Islam Kadafi Saif al-Arab al Kadafi † Khamis al Kadafi †
Indarra
17.000 gudulari 125.000-150.000 gudulari gerra amaieran 20.000-40.000 gudulari eta miliziano

Martxoaren hasieran, Kadafiren armadak ekialderantz jo eta matxinoen zenbait hiri okupatu zituen Benghazi eraso baino lehen. Baina Nazio Batuen Segurtasun Kontseiluko 1973 ebazpenak bere kideek hegan ez egiteko eskualdea sortu zezaten eskatu eta Kadafik su-etena adierazi zuen, gero errespetatuko ez zuen su-eten bat hain zuzen ere. Abuztuan, matxinoek jada herrialdeko eskualde gehienak konprolpean zituzten eta baita Tripoli hiriburua ere.

NATOren laguntzarekin Trantsiziozko Kontseilu Nazionala (TKN) Tripoliraino iritsi zen eta bertatik Kadafi eta bere familia bota. 2011ko irailaren 1ean Sirte hiria erasotzeko saiakera egingo zutela adierazi zuten. Munduko hainbat herrialdek TKN Libiako gobernu legitimoa dela adierazi zuten irailaren hasierarako eta Kafadi gobernuan zegoela kongelatutako dirua itzultzen hasi ziren. Beste batzuk, adibidez Afrikako Batasunak, uko egin zion TKN onartzeari herrialde guztia kontrolpean eduki arte.

Azkenean, errebeldeek 2011ko urriaren 20ean Muammar al Kadafi atzeman eta exekutatu zuten, Sirte hiritik ihes egiten saiatzen ari zela. Trantsiziozko Kontseilu Nazionalak urriaren 23an Libiaren askapena aldarrikatu zuen eta gerra zibilaren amaiera.

2010-2011ko Ekialde Hurbileko eta Ipar Afrikako matxinadak

 

2010-2011ko Ekialde Hurbileko eta Ipar Afrikako matxinadak aurrekaririk gabeko Ekialde Hurbileko eta Iparraldeko Afrikako hainbat herrialdeetan gertatutako herritarren altxamendu, matxinada, manifestazio eta protesta multzoa izan zen. 2010eko abenduaren 18an hasi ziren, Tunisian, ondoren Mohamed Bouazizen inmolazioak jarraitu zuen — poliziaren gehiegikeria salatzeko bere buruaz beste egin zuena. Tunisiako protesten arrakasta ikusirik, Aljeria, Jordania, Egipto, Libia, Maroko, Bahrein eta Yemenen matxinadak antolatu ziren herrialde horietako gobernu ustel eta antidemokratikoen aurka.

Aipagarrienen artean Tunisiako eta Egiptoko iraultzak, Libiako gerra zibila, eta Siria eta Bahraingo herri altxamenduak. Matxinadetan erabili zen leloa "Jendeak erregimenen erorketa nahi du" (arabieraz الشعب يريد إسقاط النظام‎). Lehenengo matxinada Tunisian izan zenez, beste herrialde arabiarretan sortutako protestak Tunisia efektua-ren ondorioz sortu zirela esaten zen. Tunisia efektua esamoldea domino efektuaren sinonimo gisa erabili zen.

Gertakari honi jarraiki Libian ere mugimendua sortu zen. 2011ko urtarrilaren 13tik urtarrilaren 16ra jendearen ezinegonagatik Darnah, Benghazi eta Beni Walid hirietan altxamenduak egon ziren, besteak beste. Ustelkeria izan zen aldarrikapenetako ardatz nagusia. Gobernua eraikitzen ari zen hainbat etxetan sartu ziren.. Urtarrilaren 27an Gobernuak matxinadei erantzuteko adierazi zuen $24.000 milioiko inbertsioa egingo zuela etxebizitzen eraikuntzan.

Urtarrilaren bukaeran Jamal al-Hajji idazle eta politikariak Libian askatasun handiagoa eskuratzeko manifestaldiak deitu zituen Internet bitartez. Otsailaren 1ean atxilotua izan zen eta otsailaren 3an bere kotxearekin pertsona bat harrapatu izana leporatu zioten. Amnesty International erakundearen arabera bere deialdia egiteagatik atxilotua izan zen.

Otsailaren 15eko azken orduetan 500 edo 600 pertsona inguru manifestatu ziren Benghazin, eta poliziarekin istiluak egon ziren, 14 zauritu eraginez, horietako 10 poliziak. Otsailaren 17an Haserrearen Eguna deitu zuten Muammar al Kadafiren oposizioan zeuden talde guztiek. Hurrengo egunean oposizioak herrialdeko hainbat eremu hartu zituen. Otsailaren 19an bortizkeriak gora egin zuen eta Bengaziko hiritarrek Al Jazeerari adierazi ziotenez 200 bat hildako egon ziren. Human Rights Watchen arabera 104 izan ziren hildakoak.

Otsailaren 20an Saif al Islam, Kadafiren semeak, gatazkak horrela jarraitzekotan Gerra zibila pitz zitekeela esan zuen. Bere esanetan "lege berriak" egingo zituzten, "eta konstituzio berri batez hitz egiteko nazio eztabaida" sustatuko. "Bihar bertan has daiteke eztabaida, betiere ados baldin bagaude". HRWren arabera dagoeneko 233 ziren hildakoak herrialde osoan.

Kadafiren aurkako salaketak

Libiako esku-hartze militarra erabakitzerako garaian hainbat izan ziren Kadafiren aurka egindako salaketak. Horietako batzuk faltsuak direlako salaketak egon dira ondoren, baina Muammar al Kadafiren aurkako jarrera areagotzeko balio izan dute.

Giza Eskubideen errespetu eza

2009ko Freedom of the Press Indexen arabera Libia da Ekialde Hurbila eta Ipar Afrikako herrialderik zentsuratzaileena zen.

Kadafik 1973an Iraultza Komiteak sortu zituen barne tentsioak kontrolatu ahal izateko. Informatzaile gisa lan egiten zuen jendea populazioaren %10 eta %20 artekoa zen gobernuan, fabriketan eta hezkuntzan. Disidenteak publikoki exekutatu eta mutilatzen ziren, eta hauek telebista publikoan erakutsi ziren behin baino gehiagotan.

1980ko hamarkadaren erdialdean Libiako inteligentziak munduan zehar hainbat erailketa burutu zituen. 2004an Kadafik milioi bat euro eskaini zituen Erresuma Batuan bizi zen Libiako kazetari bat erailtzearren. Orain dela gutxi arte ingelera eta frantsesa ez ziren irakasten eskoletan eta atzerritarrekin politikari buruz hitz egitea debekatuta zegoen The Economisten arabera. 1973ko 75. Legearen arabera disidentzia ilegala zen eta Kadafik exekuzioekin mehatxatu zituen hainbat aurkari politiko.

Genozidioa

Kale protestak hasi eta gutxira, otsailaren 21ean, NBEren aurrean Libiako ordezkari izandako Ibrahim Dabbashik esan zuen: "Tripolin benetako genozidio bat egon daiteke. Hegazkinek oraindik ere merzenarioak eramaten dituzte aireportuetara". Genozidio hitza erabili zuen eta hori geldiarazi behar zela eskatu. Soliman Bouchuiguir, Giza Eskubideen Libiar Ligako lehendakariak ere antzekoa adierazi zuen Reuters agentzian, martxoaren 14an: "benetako odol-hustea egongo da, Ruandan ikusi genuen masakrearen antzekoa". Kanadako Parlamentuko Roméo Dallairek ere adibide hau eraibli zuen, Libia eta Ruanda alderatuz. Horretarako Kadafik esandako hitzetan oinarritu zen: "etxerik etxe garbituko dugu Libia".. Genozidio akusazio hauen aurrean "aukera guztiak ireki" behar zirela Kadafiren aurka ekiteko adierazi zuen Barack Obamak.

Hala ere Kadafik egindakoa biolentzia handia izan daiteke, baina teknikoki ez da genozidioa, honek talde "nazional, etniko, errazial edo erlijioso" baten aurka ekitea eskatzen baitu. Maximilian Forteren arabera, "biolentzia asko" izateak ez du esan nahi "genozidioa" denik eta, beraz, Libian inork ez zuen genozidioa existitzen zelako frogarik eskaini.

Tortura

Asko izan dira Muammar al Kadafiren aurka egin diren tortura salaketak, batez ere gerra garaian. TKNko kideak zigortzeko erabili zela esan dute txosten ezberdinetan. Alberto Pradilla kazetariak jasotako elkarrizketatan elektrodoak erabili zituztela esaten da .

Jasotako lekukotasun horietako batzuek hau diote:

Gerraren hasiera baino lehen ere hainbat preso politikoren egoera ez zen ona. Karlos Zurutuzak jasotako testigantzak bereber batek jasotako tratua salatzen du. Ez zuen torturen inguruan hitz egiten, baina bai atxiloketa arbitrarioz eta presioen inguruan .

"Bere herria bonbardatzen ari da"

Aire-eremuaren itxiera bultzatzeko arrazoietako bat Kadafi "bere herria bonbardatzen ari zela" zen. Otsailaren 21ean Al Jazeera zein BBCk adierazi zuten "lekukoek diote gerra hegazkinek hirian dauden protesten gainean su egin dutela". Hala ere Ameriketako Estatu Batuetako Defentsa Idazkaria zen Robert Gatesek adierazi zuen "ez zutela horren baieztapenik".

Informazio hauen ondorioz Italia, Kanada eta AEBk, besteak beste, mugimenduak egin zituzten gerran sartzeko. Hala ere Errusiak adierazi zuen informazioa faltsua zela, euren sateliteek ez baitzuten horrelakorik ikusi. Era berean, Kadafik armarik gabeko protestekin amaitzeko helikopteroak erabili zituela esaten da, baina hau ere gezurra dela ikusi da ondoren. Hala ere hori izan zen argudiaketatako bat AEB gatazkan sartzerako garaian, Barack Obamak adierazi zuen bezala:

Errebeldeen arabera gatazka hasi zenetik abuztuaren bukaerara 50.000 pertsona inguru hil ziren. Horietako 15.000 Misuratan eta 17.000 Zlitanen. Hala ere zifra guztiek ez datoz bat: gerrako lehenengo bi hilabetetan Misuratan 257 pertsona hil ziren eta 949 zauritu. Zauritu horietatik 22 emakumeak ziren. Alan J. Kupermanen arabera populazio zibila bonbardatu izan balute gutxi-gorabehera zauritu eta hildakoen erdia emakumeak lirateke, baina horiek ez dira datuak. Gainera Kadafik gerran berreskuratu zituen hirietan ez zen egon sarraskirik eta amnistia eskaini zuen armak utzi nahi zuen ororentzat.

Benghaziko egoera

Aurreko ataletan azaldutako egoerek beldurra eragin zuten nazioarteko komunitatean. Benghazi hiritik iritsitako informazioek egoera larria egon zitekeela ematen zuten aditzera. Barack Obamak martxoaren 28n ideia hau garatzen zuen:

2011ko apirilaren 15ean Obama, David Cameron eta Nicolas Sarkozyk sinatutako gutun batean Kadafi gelditu beharra justifikatzen zuten. Gutun horretan honakoa zioten:

Gutun horretan bertan adierazten zuten euren eginbeharra "zibilak defendatzea" zela, baina horretarako Kadafi erditik kendu behar zela, bera bizirik egonez gero ez zelako "legerik" edo "bakerik" egongo.. Frantziak erasoak egin zien Kadafiren indarrei, errebeldeei aurrera egiten utziz. Bonbardatutako auto batzuk anbulantziak zirela ere salatu dute.

Benghazin lehenengo asteetan 10.000 hildako egon zirela eta fosa komunak zeudela adierazi zuten KNTkoek. Hau ere zalantzan jarri dute hainbat aditu eta kazetarik.

Afrikako mertzenarioak

Gerra prestatzen ari zela TKNko kideek adierazi zuten Kadafik mertzenario ugari zituela borrokarako. Benghazin oinarritutako aurkariek Afrikako beste herrialde batzuetako mertzenarioak zeudela salatu zuten, adibidez frantses hiztunak ziren batzuk. Benghaziko segurtasun talde batek Txad, Niger eta Sudango 36 balizko mertzenario atxilotu zituzten otsailaren 24an.

Giza Eskubideen Nazioarteko Federazioaren arabera 6.000 bat mertzenario zituen Kadafik gerraren hasieran, horietatik 3.000 Tripolin bakarrik. Euren jatorria Txad, Niger, Sudan, Mali, Nigeria, Zimbabwe eta Liberiakoa zen, besteak beste. Sudango gobernuaren arabera Darfurreko milizianoek jasotako laguntza itzultzen zuten horrela. Mertzenario hauetako batzuk adinez-txikikoak zirela ere esan zen, adibidez Brega kanpoan atxilotutako Nigerreko taldearen kasuan edo Txadeko batzuen kasuan.

Iraganean laguntza eman zien Txad, Mali eta Nigereko tuaregak ere kontratatuak izan ziren mertzenario gisa. Zenbaki ezberdinak badira ere 200-300 inguru zirela diote iturri ezberdinek, baina 800eraino ere igotzen dute beste kazetari batzuek. Horietako askok 1990tik Libiar nazionalitatea zuten, hala ere, eta Mali eta Txadetik kanporatuak izan ziren bertan izandako altxamenduen ondorioz.

Hainbat erakundek, ostera, sistematikoki beltzak ziren herritar guztiak mertzenariotzat hartu zirela salatu zuten. Arrazaren arabera atxilotuak izan ziren beltz askok frogatu behar zuten ez zirela mertzenarioak. Human Rights Watchen arabera Libiako hegoaldean bizi diren jatorri afrikarreko askok armadan parte hartzen dute, baina horrek ez du esan nahi mertzenarioak direnik. Atxilotutako batzuek eraikuntzan edo bestelako lekuetan lan egiten zutela adierazi zieten kazetariei.. Berez froga gutxi daude mertzenario hauen existentziari dagokionez.

Viagraren banaketa eta bortxaketa masiboak

Viagra banatuz bortxaketa masiboak egiten ari zirenaren lehen berria Al Jazeerak eman zuen martxoaren 28an. Berri hau azkar hedatu zen prentsa guztiaren artean. Ynet Newsek, adibidez, edukiontzi osoak erosten ari zirela zabaldu zuen.

Luis Moreno-Ocampo, Nazioarteko Zigor Auzitegiako fiskalak adierazi zuen bazirela Kadafik bortxaketak areagotzeko Viagra banatu zuelako aztarnak. Gobernuak berak "bortxatzeko agindua" eman zuela ere esan zuen. Bere esanetan Viagra soldadu baten eskuetan aihotz bat bezalakoa da eta, beraz, arma gisa kontsidera zitekeen. Gertakari hauen inguruan aurkitutako frogak TKNko kideek eman zituzten: hildako soldadu baten patrikan aurkitu omen zituzten Viagra kutxa eta kondoiak eta beste bati kendutako mugikorrean agertzen zen bideoa. Ameriketako Estatu Batuetako enbaxadore Susan Ricek ere alegazio bera egin zuen NBEko Segurtasun Kontseiluaren aurrean.

Baina gertakari hauen fidagarritasuna ez da handia. Alde batetik aurkeztutako bideoak ez du ez datarik, ez iturririk. Gainera ez dira militarrak, zibilez jantzitako gizonak baizik. Bestetik aurkitu ziren Viagra kutxak guztiz erretako soldaduen patriketan zeuden. Amnistia Internazionalak ere dudatan jarri du Viagraren banaketa eta bortxaketa masiboak egin direla.. Seham Sergewa psikologoak dioenez 70.000 formulario banatu zituen errebeldeen kontrolpean zeuden eremuetan eta horietatik 60.000 jaso. Bertan 259 bortxaketa egon zirela adierazi zuten eta horietako 160rekin elkarrizketak izan zituen. Amnistia Internazionalak ezin izan du lortu horietako bat bera ere aurkitzea eta egindako elkarrizketa guztien artean 4 bortxaketa kasu atzeman dituzte.

Arrazoi geopolitikoak

Kritikak

Altxamenduaren hasiera

Trantzisio Kontseilu Nazionalaren osaera eta Bengasiko koordinazioa

Otsailaren 27n Bengasin Trantsiziorako Kontseilu Nazionala (TKN) sortu zen, altxamenduaren guneetan gobernu lanak egiteko. Modu honetan bi talde batzuk ziren, Libiako Kontseilu Nazionala eta Mustafa Abdul Jalilen behinbehineko gobernua. Mementu horretatik aurrera Libian bi gobernu egon ziren eta herrialdea zatiturik geratu zen.

Otsailaren 28an Muammar al Kadafik BBCri eta beste nazioarteko agentzia batzuei esan zion bere herrikide guztiek maite zutela eta Tripolin protestarik egon ez zela adierazi. Kadafiren ustez bere herriak babestuko zuen hil arte. Gainera, herrialdetik ateratzeko egindako proposamenei barre egin zien eta adierazi zuen hau eskatu zieten agintariek traizionatua sentitzen zela.

2011ko martxoaren 2an Kadafiren indar leialak Brega berriro hartzen saiatu ziren. Hiri hau errebeldeen esku zegoen bigarren hiririk garrantzitsuena zen. Ez zuen lortu eta bertako liderrek NBEren interbentzioa eskatu zuten, aire-eremuaren itxiera eskatuz. Gharyanen eta Sabrathan ere talkak egon ziren.

Egun horretan bertan Muammar al Kadafik adierazi zuen NATOk edo AEBk herrialdea inbaditzen bazuten, "milaka hildako" eragingo zituztela. Nazioarteko edozein interbentzio gaitzetsi zuen eta subirautzaren defentsa egingo zuela adierzi zuen.

Indar leialen erasoa

NBE eta NATOren esku-hartzea

2011ko Libiako esku-hartze militarran parte hartu duten herrialdeak   NATO Unified Protector Operazioa

Koaliziaren ekintzak Libiaren aurka

Airetiko erasoak.   Ameriketako Estatu Batuak: Odyssey Dawn operazioa.   Frantzia: Harmattan operazioa.   Erresuma Batua: Ellamy operazioa. Aire-eremaren kontrola.   Saudi Arabia   Belgika   Kanada: MOBILE operazioa.   Qatar   Danimarka   Arabiar Emirerri Batuak   Espainia   Grezia   Italia   Jordania   Norvegia   Herbehereak   Turkia

Nazioarteko komunitatearen interbentzioak lan luzea izan zuen aurretik. Lehenengo proposamena Frantziak eta Europar Batasunak egin zuten otsailaren 23an. Libiaren aurkako isun konkretuak eskatzen zituzten. Otsailaren 25ean Suitzak Kadafi familiaren kontu korronteak izoztu zituen eta David Cameronek NBE deitu zuen Kadafiren aurkako neurriak hartzera "Gizateriaren aurkako krimenak" zirela eta.

Suitzaren erabakia berehala jarraitu zuten Ameriketako Estatu Batuek, Austria, Erresuma Batua eta Espainiak eta NBEren Segurtasun Kontseiluak otsailaren 26an deliberazioak hastea erabaki zuen.

Martxoaren 3an Arabiar Ligak Libiaren parte-hartzea eten zuen eta aire-eremuaren itxiera babestu zuen.

2011ko martxoaren 17an Nazio Batuen Segurtasun Kontseiluak operazio militarra onartu zuen. Aire-eremuaren itxiera hori proposatu zen, 2011ko Libiako matxinaden aurka Muammar al Kadafik eta bere jarraitzaileek herritarren aurka egindako bonbardaketak ekiditeko.

Bi egun beranduago, 2011ko martxoaren 19an, operazio militarra martxan jarri zen, Frantziako hainbat hegazkin militarrek Libia gainean hegan egin eta Royal Navyk itsas-blokeoa egin ostean. AEBetako USS Enterprise eta Charles de Gaulle hegazkin-ontziek ere parte hartu zuten.

Ameriketako Estatu Batuetako armadaren kodea operaziorako Odyssey Dawn (Odisea Egunsentian) izan zen, Kanadakoa Operation MOBILE, Frantziakoa Opération Harmattan eta Erresuma Batukoa Operation Ellamy.

Martxoaren 23an NATO erakundeak operazio militarraren agintea hartu zuen. NATOk Operation Unified Protector izena jarri zion. 11 herrialdeetako ontziek itsas blokeoa ezarri zuten Libian eta armen bahiketa martxan jarri zuten.

Hori baino lehen, martxoaren 19an, libiako gobernuak Bengasiko Bigarren Bataila egiten zuen bitartean Frantziak 20 hegazkin erabili zituen erasoari ekiteko. 20 hegazki horien artean Rafale, Mirage 2000, zisterna hegazkinak eta AWACS hegazkinak zeuden. Lehenengo helburuak libiako armadako lau tanke izan ziren.

Martxoaren 20an Tripolin italiar petroliontzi bat bahitu zuten. Bertan langile italiar, indiar eta ukrainarrak zeuden. Gau horretan bertan Muammar al Kadafik erabili ohi zuen haima bonbardatu zuten, bertan erabaki militarrak hartzen zituela argudiatuta. Egun horretan bertan errebeldeak Ajdabiya hartzean saiatu ziren, baina ez zuten lortu. Egun horretan egondako bonbardaketatan 14 tanke, 20 blindatu eta hainbat kamioi apurtu ziren Misuratatik gertu, Al Jazeeraren arabera, 14 soldadu hilez.. 3 tanke Misuratako zentrura iritsi ziren eta hainbaten aurkako tiroak egin zituzten. Gainera barkuek hiria itsasotik setiatu zuten.

Errebeldeen eraso berria

Kontraeraso erreal baten hasiera

Brega eta Ajbabiyan geldi

Misurataren setioa

Erasoak Tripolitanian

Abdul Fatah Younisen erailketa

Zauiya eta Al Jabal al Gharbiko Barrutietan borrokak

Tripoliko bataila

Bab al-Azizia hartzea

Erresistentzia guneei erasoa

Afrikar Batasunaren bitartekaritza

Kontaktu Taldearen bilera

Nazioarteko erakundeak

Gobernuak

Beste eragile batzuk

• 2011ko Libiako esku-hartze militarra
• Nazio Batuen Segurtasun Kontseiluko 1973 ebazpena

• Libia Reuters-en webgunean (Ingelesez)