Oiartzun: Gipuzkoako udalerria

Oiartzun
	Gipuzkoa, Euskal Herria
	Oiartzungo herrigunearen ikuspegi orokorra.
Administrazioa
Estatua	Espainia
Erkidegoa	Euskal Autonomia Erkidegoa
Lurraldea	Gipuzkoa
Eskualdea	Oiartzualdea
Izen ofiziala	Oiartzun
Alkatea	Jesús Leonet Elizegi
Posta kodea	20180
INE kodea	20063
Herritarra	oiartzuar
Kokapena
Koordenatuak	43°17′57″N 1°51′28″W / 43.299166666667°N 1.8577777777778°W
Azalera	59,71 km²
Garaiera	4-838 (84 udaletxean)
Distantzia	12 km Donostiara
Demografia
Biztanleria	10.331 (2023); −31 (2022)
Dentsitatea	173,02 bizt/km²
Hazkundea; (2003-2013)	% 6,25
Zahartze tasa	% 19,05
Ugalkortasun tasa	‰ 40,54
Ekonomia
Jarduera tasa	% 79,38 (2011)
Genero desoreka	% 8 (2011)
Langabezia erregistratua	% 8,28 (2013)
Euskara
Euskaldunak	% 70,12 (2010)
Kaleko erabilera	% 58.8 (2016)
Etxeko erabilera	% 62.92 (2016)
Datu gehigarriak
Sorrera	1200-1214
Webgunea	http://www.oiartzun.eus/

Mendiz inguratua dago, Aiako Harria irudi eta oinarri duela. Harana Oiartzun ibaiak zeharkatzen du, eta herria haren inguruan altxatuta dago, baina erdigune historikoa (Elizalde auzoa) ibaitik urruti dago. Oiartzunek 10.340 biztanle zituen 2023 urtean.

Geografia

Mugakideak

Auzoak

Oiartzun herria zortzi auzoz osaturik dago:

Altzibar
Arragua
Ergoien
Elizalde (Eliza nagusia kokatzen den auzoa eta, hortaz, herrigune nagusia)
Gurutze
Iturriotz
Karrika
Ugaldetxo

Azpiegiturak

Ongizatea

Petra Lekuona zentroa
Udal beilatokia

Kirola

Elorsoro kiroldegia
Pilotalekuak: Madalensoro, Arragua, Martiena Etxadia, Karrikako pilotalekua eta probalekua, Pikabene, Ergoien, Gurutze, Mendibil, Iturriotz, Elizale eskola, Kontsejupea, Beheko plaza
Igerilekuak: Elorsoro kiroldegia, udal igerileku irekia
Ugaldetxoko futbol zelaiak
Hilerriko probalekua
Arraguako eta Arragua-Mendin kirol anitzeko pistak
Skate parka
Arditurriko bidegorria
Arkaleko Ehiza eskola
Rafael Pikabeako kirol anitzeko pista

Kultura

Aretoak: Udaletxeko areto nagusia, Liburutegiko aretoa, Kiroldegiko bilera gela, udaletxeko bilera gela eta udaletxeko bilera gela zaharra
Liburutegia

Hezkuntza

Urmendi haur eskola
Elizalde herri eskola eta institutua
Haurtzaro ikastola
Kz gunea
Helduen hezkuntza
Soinuenea Herri Musikaren Txokoa
Luberri, Oiartzungo Ikasgune Geologikoa
Ibargain Musika Eskola
Intxixu AEK euskaltegia

Turismoa

Arritxulo aterpetxea

Historia

Erromatarren garaian Arditurriko meategiak ireki zituzten, eta hainbat mendez ustiatu ziren.

1200. eta 1214. urteen bitartean Alfontso VIII.a Gaztelakoak herri titulua eman zion Oiartzuni, nahiz eta dokumentua ez den ezagutzen.

Izena

Oiartzun izen modernoa modu askotan dokumentatu da historian zehar. Izenak historian zehar izan dituen aldaera zaharrenak ikusita, pentsa daiteke Oiasso izenarekin harremanik egon daitekeela, nahiz eta Oiasso hura gaurko Oiartzunetik 9 bat kilometrora egon.

Ekonomia

Industria (metalurgia, zurgintza, kautxu-eraldaketa eta produktu mineralen industria), zerbitzuak (hipermerkatuak), abeltzaintza (esne eta haragi-behiak) eta nekazaritza dira jarduera nagusiak.

2017an honela banatzen ziren sektore ekonomikoak: Lehen sektorea BEGaren %0,4. Bigarren sektorea BEGaren %27,6. Hirugarren sektorea %66. Eta eraikuntza %6,1.

Demografia

1960eko hamarkadan Oiartzunen hasi zen hazkunde demografikoak ez du etenik izan azken urteetan. 2019an 10.351 pertsona bizi ziren herrian, horietatik %19,9k 65 urte edo gehiago zituen eta atzerrian jaiotakoak %6,06 ziren.

Oiartzungo biztanleria

Politika

Udal hauteskundeak

2011ko maiatzaren 22ko hauteskundeetako emaitzen ondorioz, gehiengo osoa lortu zuen Bildu koalizioko Aiora Perez de San Roman hautatu zuten alkate.

2015eko udal hauteskundeetan Euskal Herria Bilduk berretsi egin zuen gehiengoa. Koalizioko Jexux Leonet hautatu zuten alkate.

2019ko udal hauteskundeetan hauek izan ziren emaitzak: EH Bilduk 3.616 boto. EAJk 1.452 boto. PSE-EEk 234 boto. PPk 61 boto. Jexux Leonet izendatu zuten alkate bigarrenez.

2023ko udal hauteskundeetan Euskal Herria Bilduk berretsi egin zuen geniengoa, bozken %68,73 lortu ondoren. EH Bilduk 3.303 boto eskuratu zituen eta 13 eserleku. EAJ 1.063 boto eta 4 eserleku. Joana Mendiboure Garaiar hautatu zuten alkate.

Oiartzungo udalbatza
Alderdia		2015		2019
Alderdia		Zinegotziak	Boto kopurua	Zinegotziak	Boto kopurua
	Euskal Herria Bildu	9 / 13	3.169 (% 65,94)	12 / 17	3.616 (% 67,42)
	Euzko Alderdi Jeltzalea (EAJ)	4 / 13	1.358 (% 28,26)	5 / 17	1.452 (% 27,07)
Datuen iturria: Hauteskundeen emaitzak euskadi.eus webgunean

Grafiko hau ezin da une honetan ikusi, software arazo bat dela eta. Lanean ari gara ahalik eta lasterren grafikoak berriro erakutsi ahal izateko.

Alkateen zerrenda

Inaxio Irigoien Mitxelena	1979	1987	Euzko Alderdi Jeltzalea
Juan Iñarra Agirrezabala	1987	1999	Herri Batasuna
Xabier Iragorri Gamio	1999	2003	Euskal Herritarrok
Martin Beramendi Brit	2003	2007	Eusko Alkartasuna
Aitor Etxeberria Txurio	2007	2011	EAE
Aiora Perez de San Roman Uria	2011	2015	Bildu
Jexux Leonet Elizegi	2015	2023	Euskal Herria Bildu
Joana Mendiboure Garaiar	2023	Jardunean	Euskal Herria Bildu

Euskara

Oiartzungo Rekalde ahizpen testigantza, eskolan erdara ikasteko eta euskara zigortzeko metodoen ingurukoa. Euskal Herriko Ahotsak proiekturako egindako elkarrizketa, ahozko ondarea jaso eta zabaltzeko.

Oiartzungo euskara gipuzkera da; zehatzago esanda, sortaldeko gipuzkerakoa den Bidasoko euskara. Hala ere, Oiartzunek izandako lotura administratibo historikoa dela eta, goi nafarreraren eragin nabarmenagoa du bertako euskarak, eta Bidasoko hizkeran kokatzen diren beste herriengandik bereizten du horrek. Bidasoko hizkera erdialdeko euskararen, nafar euskararen eta nafar-lapurtarraren tarteko hizkeratzat har daitezke. Hala ere, azkenaldian erdialdeko euskararen ezaugarriak gaina hartzen ari dira eta gehiago zabaltzen ari dira.

2016an herritarren %76,25 euskalduna zen.

Kultura

Jaiak

Abuztuaren 3a: San Esteban, herriko jaiak.
Ihotik: Inauteriak, herriko jaiak.
Ekainaren 13a: San Antonio, Ergoien.
Ekainaren 29a: San Pedro, Altzibar.
Uztailaren 25a: Santiago eta Uztailaren 31 San Inazio, Iturriotz.
Abuztuaren 15a: Igokundeko Ama Birjina, Karrika.
Abuztuaren 28a: San Agustin, Gurutze.
Irailaren 29a: San Mikel, Ugaldetxo.

Ondasun nabarmenak

Eraikin erlijiosoak

San Esteban eliza: XVI. mendeko eliza gotikoa.
Erromesen Ospitalea eta San Joan Bataiatzailearen basilika, egun Udal Liburutegia. XVI. mendekoa.

Eraikin zibilak eta defentsakoak

Udaletxea: 1678an eraikia.
Iturriotz dorretxea: Iturriotz auzoari izena ematen diona. XVI. mendekoa.
Ihurrita errota, Ugaldetxo auzunean dagoena.
Beloaga gaztelua, Arkaleko harkaitzetan dauden Erdi Aroko gotorlekuaren aztarnak
Arpidenea etxea. XVII. mendekoa.
Don Felizenea etxea. XVIII. mendekoa.
Lizargarate etxea. XVII. mendea.
Garaño baserria.
Garbuno baserria
Makutso baserria. XVI. mendekoa.
Olaberria burdinola, Ergoien auzunean.
Urdinola-Arizmendienea etxea

Historia aurrea eta antzinaroa

Torre leizea: Goi Paleolitoko aztarnategi arkeologikoa.
Harrespilak: Kauso I eta II, Arritxurrieta, Munere, Errenga, Arritxulangaina, Egiar eta Oianleku.
Arditurriko meateagia: Antzinako Erromaren garaitik XX. mendea arte ustiatuak, oraindik ere erromatar galeriak ikusgai daude.

Museoak

Soinuenea, Herri Musikaren Txokoa: herri musikaren inguruko agiritegi eta ikerketa gunea. Musika tresnak erakusgai diren museo txiki bat ere badu.
Luberri, Oiartzungo Ikasgune Geologikoa: Aiako Harriaren inguruan antolatu museo txikia.

Oiartzuar ospetsuak

Ayero Uart (13??-1396) Ahaide nagusia, Nafarroako erregearen ezkutari eta kapitaina eta Nafarroako Erresumaren batasunaren eragileetako bat.
Sebastian de Lartaun (15??-1583), Oñatiko Unibertsitateko errektorea eta Cuscoko apezpikua.
Juan Martinez Arbide (XVI. mendea), Errege Kontseiluko epailea 1581etik aurrera.
Francisco de Amolaz (XVI-XVII. mendeak) Juan austriarraren idazkaria.
Francisco Urdiñola (1522-1618), Mexiko iparraldearen konkistatzailea eta esploratzailea.
Manuel Aldako (1696-1770) Mexiko hiriburuan hiritartu eta Bizkaitarren Eskolaren sortzailea izan zena.
Sebastian Mendiburu (1708-1782), idazlea.
Manuel Lekuona (1894-1987), idazlea, apaiza eta historialaria.
Martin Lekuona (1907-1936), idazlea, apaiza eta euskal kulturaren aldeko ekintzailea.
Jon Oñatibia (1911-1979), idazlea, musikaria eta politikaria, herriko seme kutun izendatua.
Pedro Berrondo (1919-2002), idazlea eta apaiza.
Juan Maria Lekuona (1927-2005), idazle eta apaiza.
Koxme Lizaso Lekuona (1937-2013), bertsolaria.
Julen Lekuona (1938-2003), Ez Dok Amairu taldeko kide eta kantari eta itzultzailea.
Txomin Perurena (1943), txirrindularia.
Xabier Lete (1944-2010), idazle, poeta, kantari eta politikaria.
Miguel Mari Lasa (1947), txirrindularia.
Iñaki Sarasketa (1948-2017) ETAkide historikoa.
Hilario Arbelaitz (1952), sukaldaria, Oiartzungo Zuberoa jatetxearen jabea.
Pello Añorga (1956), idazlea.
Jon Bergaretxe (1960), kantautore eta gitarra-jotzailea.
Rufi Etxeberria (1959), Herri Batasuna, Euskal Herritarrok eta Batasuna alderdietako politikaria.
Ioritz Mendizabal (1974), jockeya.
Unai Alba (1978), futboleko atezaina.
Gaizka Saizar (1980), futbolaria.
Jon Martin (1981), bertsolari eta idazlea.
Antton Aramburu Anzizar (1982), pelotaria.
Iker Leonet (1983), txirrindularia.
Goiatz Labandibar (1985), idazlea.
Ander Iriarte (1986), zinemagilea.
Dei Gaztelumendi (1987), marrazkilaria.
Ekain Perez (1987), musikaria eta irrati esataria.
Alaia Martin (1987), bertsolaria.

Ander Imaz (1994), pelotaria.
Andoni Ugalde (1995), pelotaria.
Beñat Garaiar (2004), txirrindularia, ez kilometraria.

Oiartzuneko latsarria

Erreferentziak

Kanpo estekak

Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena:
Gipuzkoa

This article uses material from the Wikipedia Euskara article Oiartzun, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Eduki guztia CC BY-SA 4.0(r)en babespean dago, ez bada kontrakoa esaten. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Euskara (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.