Y Rhyfel Saith Mlynedd

Am fod y mwyafrif o wledydd mawr Ewrop yn ymrwymedig i'r rhyfel a bod brwydrau ledled Ewrop yn ogystal ac yn ardaloedd sydd heddiw yn rhan o Ganada, Unol Daleithiau America, India a'r Môr Caribî, gellir dweud fod hi wedi bod y wir "rhyfel byd cyntaf". Hwyrach, roedd Sbaen a Portiwgal yn cymryd rhan hefyd ac oedd ymosodiad ar byddyn yr Iseldiroedd yn India, er roedden nhw ei hunain yn amhleidiol.

Y Rhyfel Saith Mlynedd
Un o frwydrau mawr y Rhyfel Saith Mlynedd (llun gan Alexander Kotzebue, 1848)
Dyddiad 1754 neu 1756 - 1763 Lleoliad Ewrop, Affrica, India, Gogledd America, Pilipinas Canlyniad Cytundeb Paris Cytundeb Hubertusburg
Cydryfelwyr
Teyrnas Prwsia Teyrnas Prydain Fawr a'i Colonies Americanaidd Etholaeth Brunswick-Lüneburg (Hanover) Ffederasiwn Iroquois Teyrnas Portiwgal Tywysogaeth Brunswick-Wolfenbüttel Landgraviate Hesse-Kassel	Austria Teyrnas Ffrainc a'i Gwladfeydd Ymerodraeth Rwsia Teyrnas Sweden Teyrnas Sbaen Etholaeth Sacsoni Teyrnas Napoli a Sisili Teyrnas Sardinia
Arweinwyr
Frederick II Friedrich Wilhelm von Seydlitz John Manners Edward Boscawen Barwn Clive James Wolfe Barwn Amherst Ferdinand, dug Brunswick	Cownt von Daun Franz Moritz von Lacy Charles Alexander of Lorriane Ernst von Laudon Louis XV Louis-Joseph de Montcalm Elisabeth Pyotr Saltykov Frederick Augustus II

Roedd y rhyfel hwn yn dilyn Rhyfel Olyniaeth Awstria, a adawodd nifer o broblemau heb eu datrys, er bod Ewrop yn newid yn gyflym gyda Ffrainc, Awstria a Rwsia, oedd wedi bod yn elynion ers ganrifoedd, yn cydweithio. Roedd hynny yn fygythiad i Brwsia - a roedd Prydain yn ddechrau poeni am Hanofer. Oblegid hynny, roedd yn naturol fod Prydain a Phrwsia yn cydweithio, hefyd. Achos arall y rhyfel roedd cystadleuaeth rhwng Prydain a Ffrainc ar gyfer gwladfeydd.

Yn wyneb ymosodiadau Awstria a Rwsia, enillodd Ffrederic Fawr, brenin Prwsia, nifer o fuddugoliaethau syfrdanol, ond gan fod adnoddau Awstria a Rwsia gymant mwy na'r eiddo ef, roedd ar fin cael ei orchfygu. Achubwyd ef pan fu farw tsarina Rwsia, Elisabeth I yn 1761. Roedd ei holynydd, Pedr III, yn edmygu Ffrederic yn fawr, a gwnaeth gytundeb heddwch ag ef.

O ganlyniad i'r cytundebau heddwch a arwyddwyd ar 10 Chwefror, 1763 ym Mharis rhwng Prydain a Portiwgal ar y naill ochr a Ffrainc a Sbaen ar y llall, roedd pethau yn newid yn y gwladfeydd. Cafodd Prydain Fflorida o Sbaen a gorfodwyd i Ffrainc rhoi'r ardal i'r gorllewin i Afon Mississippi i Sbaen. Collodd Ffrainc Ganada, a'r ardaloedd i'r dwyrain i Afon Mississippi a'r ardaloedd o amgylch y Llynnoedd Mawr i Brydain. Fel hynny, doedd dim ond New Orleans, rhan gorllewinol Hispaniola (heddiw Haiti) a rhai ynysoedd eraill yn aros yn ddiriogaethau Ffrengig ar ôl y rhyfel. A chollodd Ffrainc ei thiriogaethau yn India, Senegambia (heddiw: Senegal a Gambia) ac ati i Brydain, hefyd.

Ar 15 Chwefror, 1763 arwyddwyd cytundeb heddwch rhwng Prwsia a'i elynion oedd yn gwrthdroi y ffiniau i'r hyn yr oeddent o flaen y rhyfel.

O ganlyniad i'r rhyfel hwn daeth Prwsia i fod yn un o'r pum gwlad gryfaf Ewrop. Collodd Ffrainc bron ei holl wladfeydd ac felly daeth yn awyddus iawn i geisio dial ar Brydain. A daeth Prydain i fod y wlad gryfaf yn y byd, yn arbennig ar y môr, a chanddi'r gwladfeydd ehangaf.