Бузіна Чорная

Бузіна чорная, бузіна, бэз чорны, бузіна, бэза

Бузіна чорная. Батанічная ілюстрацыя з кнігі «Köhler’s Medizinal-Pflanzen», 1887

Дыяграма кветкі

Бузіна чорная — хмызняк, які дасягае ў вышыню 2-6 метраў (радзей да 10 метраў). Сцябло галінастае, мае тонкую дравяністыя абалонку і кіпрую мяккую сэрцавіну. Сарцавіна галін белая, мяккая.

Лісце — чаргавальнае, буйное, даўжынёй 10-30 см, няпарна-перыстае. Кветкі — жаўтлява-белага колеру (асобныя кветкі белыя), дыяметрам 5-8 мм, пяціпялёсткавая, сабраныя ў буйныя суквецці 10-25 см у дыяметры. Плод — чорна-фіялетавая, ягадападобная, сакавітая касцянка, дыяметрам 5-7 мм з 3-4 костачкамі.

Цвіце ў маі-чэрвені, плады спеюць у жніўні-верасні.

Прыродны арэал — Макаранезія (Азорскія астравы і Мадэйра), Паўночная Афрыка (Алжыр і Туніс), зона ўмеранага клімату ў Азіі (заходні і паўночны Іран, Турцыя), амаль ўся Еўропа, Закаўказзе (Арменія, Азербайджан, Грузія), Украіна, Малдова, Беларусь. Занесена і прыжылася ў Новай Зеландыі.

У Расіі расце на поўдні Еўрапейскай часткі.

Расце ў якасці падлеску ў іглічных і лісцяных лясах, месцамі ўтварае зараснікі. Лёгка дзічэе і распаўсюджваецца ўздоўж дарог, на могілках, у населеных пунктах, на пустках.

Эббі Уільямс Хіл  (англ.) (бел.. «Сунічнае дрэва, кізіл і бузіна». 1900

Эббі Уільямс Хіл  (англ.) (бел.. «Сунічнае дрэва, кізіл і бузіна». 1900

Нарыхтоўка

У лекавых мэтах нарыхтоўваюць кветкі (лац.: Flores Sambuci) і плады бузіны. У добра праветраным і сухім памяшканні сыравіна бузіны захоўвае прыдатнасць на працягу 2-3 гадоў.

Суквецці бузіны (дзікарослай і культурнай) збіраюць у фазе поўнага цвіцення ў маі — чэрвені. Сабраныя суквецці сушаць на гарышчах, у адрынах, у добрае надвор'е — пад адкрытым небам. Затым праводзяць аддзяленне кветак ад кветаножак, праціраючы суквецці праз буйныя рэшаты. Сухія кветкі маюць слабы водар і саладкавы смак.

Плады збіраюць у перыяд поўнай спеласці, у жніўні — верасні, сушаць у сушылках або ў печах пры тэмпературы 60-65 °C, у сонечнае надвор'е — пад адкрытым небам. Сухія плады без паху, маюць кіславата-саладкавы смак.

Хімічны склад

У розных частках расліны ўтрымліваюцца біялагічна актыўныя рэчывы:

• У кветках — гліказіды (самбунігрын  (ням.) (бел., расшчапляецца на сінільную кіслату, бензальдэгід  (руск.) (бел. і глюкозу і іншыя), эфірны алей (0,27-0,32 %, істотнай часткай яго з'яўляюцца тэрпены  (руск.) (бел.), халін  (руск.) (бел., руцін  (руск.) (бел.; алкалоіды каніін  (руск.) (бел. і сангвінарын; карацін; кіслоты: аскарбінавая, воцатная, яблычная, хларагенавая  (руск.) (бел., кафейная  (руск.) (бел., валяр'янавая  (руск.) (бел. і інш; дубільныя рэчывы, слізі, пентазаны, смолы, мінеральныя солі.
• У пладах змяшчаецца антацыяны, аскарбінавая кіслата (10-49 мг%), карацін, руцін, самбуцын, хрызантэмін, дубільныя рэчывы (0,29-0,34 %), карбонавыя кіслоты і амінакіслоты (тыразін), цукры, сляды эфірных алеяў.
• У насенні — Тлусты алей і самбунігрын.
• У лісці: у сухой сыравіне — самбунігрын (0,11 %), смолы, якія валодаюць слабільнымі ўласцівасцямі, невялікая колькасць эфірнага алею. У свежым лісці маецца аскарбінавая кіслата 200—280 мг%, карацін.
• У каранях — сапаніны, дубільныя і горкія рэчывы,
• У кары — эфірны алей, халін, трыцерпенавые злучэнні, метылавы эфір урсолавай кіслаты, бетулін, α-амірын, β-сітасцерын, цэрылавы спірт, халін, фітасцерыны, цукры, арганічныя кіслоты, пекцінавыя і дубільныя рэчывы.

Асноўныя фізіялагічныя ўласцівасці частак расліны

 

Атрутныя усе часткі расліны, за выключэннем кветак, абалонкі і мякаці спелых ягад (але уключаючы само саспелае насенне); таксічнасць абумоўлена утрыманнем гліказіду самбунігрына  (ням.) (бел. C₁₄H₁₇NO₆ (Нумар CAS 99-19-4)), які адшчапляе цыяністы вадарод, бензальдэгід і глюкозу пры гідролізе. Кара ўтрымлівае крышталікі аксалату кальцыю  (руск.) (бел..

Зверху ўніз: Суквецце бузіны чорнай. Ягады бузіны чорнай.

Медыцынскае прымяненне

Прэпараты з кветак бузіны чорнай валодаюць патагонным, мачагонным, супрацьзапаленчым, дэзінфікуючым дзеяннем. Іх ужываюць у выглядзе настояў, напараў, адвараў, пры прастудзе, грыпе, захворваннях верхніх дыхальных шляхоў, нырак і мачавога пузыра, для паласкання ротавай поласці. У гінекалогіі настоі і адвары кветак бузіны чорнай выкарыстоўваюць для мікраклізмаў, спрынцаванняў і ванначак пры запаленчых захворваннях похвы. Мачагоннымі ўласцівасцямі валодае таксама кара бузіны, што пацверджана клінічнымі назіраннямі. Пры запорах п'юць кісялі, прыгатаваныя з свежых або высушаных ягад бузіны. Настой з кветак выкарыстоўваюць для паласкання пры запаленчых захворваннях поласці рота і горла, для кампрэсаў і прыпарак.

У народнай медыцыне адвары з кветак бузіны прымаюць пры хваробах нырак, рэўматызме  (руск.) (бел., падагры і запаленні суставаў. Маладое лісце бузіны, адваранае ў малацэ, ужываюць вонкава як супрацьзапаленчы сродак пры апёках, фурункулах, абапрэласцях  (руск.) (бел., запаленні гемараідальных вузлоў. Хворыя суставы рэкамендуюць яшчэ абкладваць аблітай кіпенем сумессю кветак бузіны і рамонку, узятых пароўну (змякчальны збор). Адвары з каранёў бузіны рэкамендуюць пры дыябеце, хоць колькі-небудзь пераканаўчых дадзеных аб эфектыўнасці такога лячэння няма.

Па сваіх лекавых уласцівасцях гэта расліна падобна на бузіну травяністую (Sambucus ebulus).

Харчовае прымяненне

З ягад бузіны чорнай зрэдку вараць варэнне, павідла, кісялі. У Англіі традыцыйна вясной збіраюць суквецці і рыхтуюць напой Elderflower cordial  (англ.) (бел., які вырабляюць таксама і прамыслова. Часам ягады вараць разам з яблыкамі для традыцыйнага яблычнага пірага. Швейцарскі вытворца Biotta AG вырабляе свежавыціснуты сок з сабраных уручную ягад бузіны, якія раслі на сонцы, узмацняючы дзеянне соку экстрактам з кветак бузіны.

Маладыя суквецці бузіны часам дадаюць да вінаграднага сусла для паляпшэння водару і смаку віна.

Ужыванне ў дэкаратыўным садаводстве

Дэкаратыўная расліна, часта гадуецца ў садах і парках. Характэрная арнаментальным лісцем, карункавымі суквеццямі з духмянымі кветкамі, прыгожымі пладамі.

Выведзена мноства сартоў. Сярод іх — Sambucus nigra ‘Eva’ з ружова-чорным лісцем і ружовымі кветкамі (расліна больш вядома пад гандлёвай назвай Black Lace Elderberry — «Бузіна чорныя карункі»).

Іншыя спосабы выкарыстання

Са спелых пладоў можна атрымліваць бясшкодны фарбавальнік, які выкарыстоўваецца ў харчовай прамысловасці, у тым ліку для надання колеру вінам.

Меданос.

Раней род Бузіна ўключалі ў сямейства Caprifoliaceae альбо вылучалі ў асобнае сямейства Бузіновыя (Sambucaceae). Зараз гэты род ўваходзіць у сямейства Адоксавыя парадку Варсянкакветныя.

Сінонімы

Сінонімы:

• Sambucus graveolens Willd.
• Sambucus peruviana Kunth
• Sambucus nigra f. alba (Weston) Rehder,
• Sambucus nigra f. aurea (Sweet) Schwer.,
• Sambucus nigra f. laciniata (L.) Zabel,
• Sambucus nigra f. pendula Dippel

Прыродныя разнавіднасці

Паводле The Plant List:

• Sambucus nigra var. cerulea (Raf.) B.L.Turner (Syn. Sambucus cerulea Raf.)
• Sambucus nigra subsp. maderensis (Lowe) Bolli (Syn. Sambucus maderensis Lowe)
• Sambucus nigra subsp. palmensis (Link) Bolli (Syn. Sambucus palmensis Link)