2001—2021 Афғанстанда Һуғыш

АҠШ-тың Афғанстанға баҫып инеүе
Төп конфликт: терроризмға ҡаршы һуғыш, «Несокрушимая свобода» операцияһы
Өҫтә: АҠШ Хәрби-һауа көстәренең Афғанстанды бомбаға тотоуы; АҠШ һалдаттары талибтар менән атыша Урта: афған һалдаты үҙәнде тикшерә; Британия ғәскәрҙәре ергә төшөргә әҙерләнә; Афған милли армияһы һалдаты HMMWV-ла Аҫта: «Талибан» көстәре Ҡабулда патруллек итә; Афған һәм Америка һалдаттары ҡарҙа
Дата	7 октябрь 2001 — 31 август 2021 (беренсе этап — 28 декабрь 2014)
Урыны	Афғанстан Ислам Республикаһы/Афғанстан Ислам әмирлеге
Сәбәбе	Афғанстанда Талибандың власҡа килеүе терроризм менән көрәш
Нәтижә	Талибандың еңеүе
Үҙгәрештәр	Афғанстандан АҠШ ғәскәрҙәрен сығарыу (2020—2021) Талибан хәрәкәте яҡлыларҙың Афғанстандың бөтә территорияһын биләүе. Афғанстан президенты Ашраф Ганиҙың отставкаға китеүе һәм ҡасыуы. Ҡабулды баҫып алыу (2021). Панджшер конфликты (2021). Афғанстан Ислам әмирлеген иғлан итеү.
Ҡаршы тороусылар
Һөжүм итеү фазаһында:  АҠШ  Бөйөк Британия  Австралия  Канада Төнбяҡ альянс Һөжүм итеү фазаһында: Афғанстан Ислам әмирлеге  Аль-Каида 2001 йылдан һуң: НАТО Ҡалып:Tree list ISAF:  АҠШ  Бөйөк Британия  Франция  Грузия  Германия  Канада  Италия  Төркиә  Румыния Ҡалып:Tree list/final branch  Испания Ҡалып:Tree list/end Халыҡ-ара имелек көстәре һәм башҡалар Афғанстан күсеү дәүләте (2002—2004) Ҡалып:Tree list Афғанстан Ислам дәүләте: (2004—2021) Афғанстан Ҡоаллы көстәре Ҡалып:Tree list/final branch Афғанстан Милли полицияһы Ҡалып:Tree list/end Шәхси хәрби компаниялар 2001 йылдан һуң: боевики:  Талибан  Аль-Каида  Лашкаре-Тайба Джаиш-е-Мухаммад Харакат уль-Муджахидин Техрик-е Талибан Пакистан Көнсығыш Төркистан Ислам хәрәкәте Афғанстан Ислам парияһы (до 2016) Лашкар-е-Джангви Сеть Хаккани Можахеттар Ярҙам итеүселәр:  Пакистан  Иран (по версии США)  ҠХР (по версии США)  КХДР (предположительно)  Рәсәй Федерацияһы (по версии США)  Катар (по версии Саудовской Аравии)  Сәғүд Ғәрәбстаны (по версии США)
Ҡаршы тороусы көстәр
НАТО — ISAF: 132 457 : 90 000 : 9 500 : 5 350 : 3 935 силы США, Халыҡ-ара Хәүефһеҙлек көстәрен иҫәпкә алмайынса: 28 300 300 000 Талибан: 60 000 Аль-Каида: 800 ИГИЛ: 3 500—4 000 Исламская партия Афганистана: +4 000 Исламское движение Узбекистана: +10 000 Сираджуддину Хаккани: 5 000+ Техрик-е Талибан Пакистан: 40 000—45 000 Кветта Шура: 20 000+
Юғалтыуҙар
2001—2021 13 700 һадат һәм полицейский, 16 500 яраланған : 3 482—11 834 хәрби кеше, 33249 яраланған 2001—2021 20—35 мең үлтерелгән Граждандар араһында юғалтыу: 46 000 кеше
Дөйөм юғалтыуҙар
100 000 кеше (граждандар араһында юғалтыуҙы иҫәпкә алмайынса)
Афғанстанда һуғыш Викимилектә
Шаблон: просмотр • обсуждение • править

АҠШ Афғанстанда 2001 йылдың 11 сентябрендәге терактҡа яуап итеп башланған «Ҡаҡшамаҫ азатлыҡ» операцияһы (операции «Несокрушимая свобода») сиктәрендә һуғыша. Халыҡ-ара хәүефһеҙлеккә ярҙам итеү көстәре (ISAF) Афғанстанда Берләшкән Милләттәр Ойошмаһының Именлек Советының 2001 йылдың 20 декабрендәге 1386-сы һанлы резолюцияһына ярашлы эш итә. Америка тарихында был иң оҙаҡҡа һуҙылған һуғыш.

2011 йылдың июленән коалиция ғәскәрҙәре Афғанстандан яйлап сығарыла башлай. 2013 йылдың июлендә илдә именлекте тәьмин итеү урындағы көс структураларына тапшырыла (ошо мәлдән алып коалиция контингенты тик ярҙамсы роль уйнай).

2015 йылдың башынан һуғышты АҠШ-тың махсус тәғәйенләнештәге частары («Азатлыҡ һаҡсыһы» операцияһы («Страж свободы»)) һәм Афғанстандың именлек көстәре НАТО илдәре кәңәшселәре («Ныҡлы ярҙам» операцияһы («Решительная поддержка»)) ярҙамында алып бара.

Көнбайыш альянс ғәскәрҙәрен ашығыс рәүештә сығарыу талибтарҙың экспансияһы шарттарында 2021 йылдың 31 авгусына ҡарай төндә тамамлана.

1996 йылдан баш ҡала һәм Афғанстан территорияһының күп өлөшөн илдең төньяғын контролдә тотҡан Төньяҡ альянс менән һуғыш алып барған талибандар контролдә тота. Шул саҡта уҡ АҠШ властары эҙләгән террорсы Усама бен Ладен Афғанстанда һыйыныу ала. 1998 йылда Кения менән Танзанияла Америка илселектәрендәге шартлатыуҙарҙан һуң да талибтар уны биреүҙән баш тарта. 2001 йылдың 11 сентябрендәге теракттарҙан һуң Америка Ҡушма Штаттары президенты Джордж Буш талибтарға ультиматум ҡуя: ҡыҫҡа ваҡыт эсендә бен Ладенды, шулай уҡ «Әл-Ҡаидә»ның барлыҡ етәкселеген Америка хөкөмөнә бирергә. 21 сентябрҙә талибтар, АҠШ-тың был ойошманың Нью-Йорк һәм Вашингтондағы һөжүмдәрҙә ҡатнашыуы тураһында етерлек дәлилдәр килтермәүен белдереп, баш тарта.

2001 йылдың 22 сентябрендә Афғанстан Ислам әмирлеген таныған өс дәүләттең икәүһе (Берләшкән Ғәрәп Әмирлектәре һәм Сәғүд Ғәрәбстаны) Афғанстан менән дипломатик мөнәсәбәттәрҙе өҙә. Афғанстандың үҙенән Иранға һәм Пакистанғаҡасаҡтар күпләп ағыла.

АҠШ-тың рәсми рәүештә иғлан ителгән маҡсаттары:

• талибтар режимын ҡолатыу,
• Афғанистан территорияһын талибтар йоғонтоһонан азат итеү,
• Әл-Ҡәидә ағзаларын ҡулға алыу һәм судҡа биреү.

2001 йыл: һуғыш башланыуы

 

 

Талибан хәрәкәтенә ҡаршы хәрби операция 2001 йылдың 7 октябрендә кис башлана. Беренсе һөжүм яһауҙа 40 хәрби самолёт ҡатнаша; Америка һәм Британия караптарынан 50-гә яҡын ҡанатлы ракета атыла.

Беренсе айҙа һуғыш АҠШ-тың Талибан хәрәкәтенең хәрби объекттарына һауа һөжүме менән сикләнә. Талибтарҙың һауа һөжүменә оборона системаһы шунда уҡ тиерлек сафтан сығарыла; барлыҡ авиацияһы аэродромдарҙа юҡ ителә. Талибтар бер нисә вертолетты һәм тиҫтәләгән дошман һалдатын юҡ итеү тураһында хәбәр итә, быны раҫлау өсөн вертолет ултырыу механизмын видеоға төшөрөп күрһәтә. Уларҙың белдереүе АҠШ-тың Үҙәк командованиеһы тарафынан кире ҡағыла; уның версияһы буйынса, CH-47 вертолеты ултырыу механизмын ҡаршылыҡ менән бәрелешкәндә юғалта. Дөйөм алғанда, хәрби хәрәкәттәр барышы тураһында бөтә мәғлүмәт америка һәм британия рәсми сығанаҡтарынан, йә Катар телеканалы «Әл-Жәзирә»нән килә. «Әл-Жәзирә» телеканалы журналистарына Афғанстанда эшләргә талибтар рөхсәт бирә.

Һауа һуғышын алып барыуҙа төп ролде B-1B Lancer, B-2 Spirit, B-52 Stratofortress стратегик бомбардировщиктары уйнай. Һөжүмдәрҙең күбеһе юғары аныҡлыҡтағы лазер йәки спутник йүнәлтмәһе булған боеприпастар менән башҡарыла, шулай ҙа тыныс халыҡтың үлеменә килтергән хәлдәр ҙә була. Үтә ауыр авиация бомбалары — «Дэйзикаттер» ҡулланыла. Шул мәл өсөн ул донъялағы иң ҡеүәтле ядроһыҙ ҡорал була. Хәрби операция менән бер рәттән гуманитар ярҙам күрһәтелә. С-17 хәрби-транспорт самолеттары ил өҫтөнә аҙыҡ-түлек һәм дарыу пакеттарын ташлай.

Талибандың хәрби мөмкинлектәре бер ай бомбаға тотҡандан һуң кәмей. Ул үҙенең авиацияһын юғалта, тыл тәьминәте линиялары боҙола.

2001 йылдың 9 ноябрендә Төньяҡ альянс һөжүм үткәрә, ул һауа кампанияһы башланғандан алып беренсе етди операция була. Мазари-Шәриф ҡалаһын ала. Шул уҡ ваҡытта ҡаршылыҡ күрһәтеүҙе туҡтатҡан байтаҡ талиб үлтерелә, ә ҡала талауға дусар ителә. Мазари-Шәрифте юғалтыу Талибанға етди зыян килтерә. Уны хуплаусы күп кенә ялан командирҙары беренсе еңелеүҙән һуң уҡ Төньяҡ альянс яғына күсә.

13 ноябрҙә талибтар 1996 йылдан бирле үҙ ҡулы аҫтында булған Ҡабулды һуғышһыҙ ҡалдыра. Бер нисә көндән улар Афғанстандың көньяҡ өлөшөн, ә төньяҡтағы Ҡондоҙ ҡалаһын ғына контролдә тота. Ҡондоҙҙо ҡамау 16 ноябрҙән 25 ноябргә тиклем дауам итә һәм ҡаланы тотоп торған талибан көстәренең бирелеүе менән тамамлана. Тотҡондарҙы Калайи-Джанги ҡәлғәһенә урынлаштыралар, әммә улар баш күтәрә. Уны Төньяҡ альянс америка махсус тәғәйенләнештәге көстәре һәм авиацияһы ярҙамында бер аҙнанан һуң ғына баҫтыра. Баш күтәреүселәрҙән бер нисә тиҫтә кеше иҫән ҡала. Калайи-Джангиҙағы һуғыштар барышында АҠШ-тың хәрби көстәре беренсе тапҡыр раҫланған юғалтыу кисерә — Үҙәк разведка идаралығы офицеры Джонни «Майк» Спаннды үлтерелә.

Ноябрь аҙағына талибтар контроле аҫтында бер генә ҙур ҡала — Талибан хәрәкәте бишеге — Ҡандағар ҡала. Бында шулай уҡ хәрәкәт башлығы мулла Ғүмәр ҙә була. 25 ноябрҙә Афғанстанға АҠШ-тың тәүге ҙур хәрби контингенты килә. 1000-гә яҡын диңгеҙ пехотасыһы вертолет менән Ғәрәбстан диңгеҙендәге караптарҙан Ҡандағарҙан көньяҡтараҡ урынлашҡан районға төшөрөлә. Унда улар Кэмп-Рино(Camp Rhino) оператив базаһын булдыра. Икенсе көндө лагерға табан талибтарҙың ҙур булмаған бронемашина колоннаһы сыға, уны AH-1W вертолеттары юҡ итә. Диңгеҙ пехотаһы ер өҫтөндәге хәрби хәрәкәттәрҙә ҡатнашмаһа ла, ҡамауҙа ҡалған Ҡандағарҙа талибтарҙың хәле әкренләп насарлана, һәм 7 декабрҙә ҡала бирелә. Боевиктарҙың бер өлөшө күрше Пакистанға ҡаса, бер өлөшө тауҙарға (шул иҫәптән Ғүмәр муллаһы ла) китә, ҡалғандары Төньяҡ альянсҡа әсирлеккә төшә. Ҡандағарҙы алыу менән хәрби хәрәкәттәрҙең төп этабы тамамлана.

Америка командованиеһының иғтибары хәҙер Афғанстандың көньяҡ-көнсығышындағы Тора-Бора таулы районына йүнәлә. Бында совет-афған һуғышы йылдарынан алып ҙур мәмерйә комплексы урынлашҡан була, унда, разведка мәғлүмәттәре буйынса, Усама бен Ладен йәшеренә. Тора-Бора янындағы алыш 12 декабрҙән 17 декабргә тиклем дауам итә. Комплексҡа урындағы ҡораллы отрядтар АҠШ авиацияһы ярҙамында һөжүм итә. Мәмерйәне алғандан һуң, уны ентекле ҡарап сығалар. Асыҡланыуынса, бин Ладен алыш алдынан уҡ унан ҡасып өлгөрә. Шулай булыуға ҡарамаҫтан, Америка Ҡушма Штаттарының һәм Бөйөк Британияның ике ай ярым дауам иткән хәрби операцияһы уңышлы тамамлана. Талибан хәрәкәте властан ситләтелә һәм һуғышҡа һәләтен юғалта тиерлек. Хәмид Карзай ил башлығы итеп тәғәйенләнә. 2001 йылдың декабрендә Афғанстандың күсеү хакимиәте башлығы һәм 2002 йылдың июнендә Лойя джиргала ваҡытлыса президент тарафынан тәғәйенләнә. (Лойя джирга — бөтә афған аҡһаҡалдар советы (вәкилдәр), көрсөк шарттарын хәл итеү өсөн этно-ҡәбилә төркөмдәренән һайлана). Афғанстанда хәүефһеҙлекте һаҡлау өсөн НАТО-ның ISAF тип аталған хәрби миссияһы урынлаштырыла (ISAF — БМО Именлек Советының 2001 йылдың 20 декабрендәге резолюцияһы менән булдырылған Халыҡ-ара хәүефһеҙлеккә ярҙам итеү көстәре). Башта уның яуаплылыҡ зонаһы тик Ҡабулға ғына ҡағыла.

2002: «Анаконда» операцияһы

 

Талибан режимы ҡолатылғандан һуң, Афғанстанда беренсе йыл тыныс ҡына үтә. Берҙән-бер иғтибарға лайыҡ хәрби ваҡиға булып Шахи-Кот үҙәне янындағы алыш (Гардез районы) тора, талибтар Ҡабулдан һәм Тора-Боранан бында сигенгән була. 2002 йылдың мартында халыҡ-ара коалиция ғәскәрҙәре үҙәндә «Анаконда» операцияһын үткәрә. Талибан ҡаршылығы көтөлгәндән күпкә көслөрәк була, һәм операция, һуғыш башланғандан алып, иң ҙур алышҡа әүерелә. Коалиция ғәскәрҙәре үҙәнде баҫып алғандан һуң, боевиктарҙың иҫән ҡалған отрядтары илдең көньяғындағы таулы райондарҙа урынлаша йәки Пакистанға сығып китә.

 

Яҙ һәм йәй дауамында америка ғәскәрҙәре һәм ISAF көстәре көньяҡта операцияларҙы дауам итә. Дошмандар бөтөнләй осрамай. Талибтарҙың хәрби акциялары сит ил ғәскәрҙәренең базаларын һәм конвойҙарын һирәкләп утҡа тотоу менән сикләнә. Был осорҙа хәлдең тотороҡланыуын ИСАФ-тың сағыштырмаса ҙур булмаған юғалтыуҙары дәлилләй — 2002 йылдың апреленән декабренә тиклем Афғанстанда 32 хәрби һәләк була.

Рәсәй Федерацияһының сит ил эштәре министры И. С. Иванов 2002 йылдың мартында былай тип билдәләй: «Бөгөн Афғанстанда бергәләп башҡарылған эш беҙҙең мәнфәғәттәргә яуап бирмәйме ни? Беҙ һуңғы йылдарҙа халыҡ-ара берләшмәне, Афғанстан биләмәһенән хәүеф янай, тип иҫкәрткәйнекме ни… терроризм, дини экстремизм, наркобизнес хәүефе. Былар барыһы ла бар ине».

2003—2005: партизан һуғышы

"Анаконда"нан һуң халыҡ-ара коалиция ғәскәрҙәре менән бәрелешмәгәс, Талибан әкренләп көс туплай башлай. 1980 йылдарҙа совет ғәскәрҙәренә ҡаршы һуғышҡан ҡораллы оппозиция кеүек үк, талибтар Афғанистан — Пакистан сигендәге «ҡәбиләләр зонаһын» тыл базаһы сифатында файҙалана. Был районды Пакистан властары контролдә тотмай (контроль урынлаштырырға маташыу 2004 йылда хөкүмәт армияһы менән ҡәбилә ополчениеһы араһындағы ҡораллы конфликтҡа килтерә, ул ике йыл дауам итә). Урын күнекмә лагерҙарын ойоштороу һәм мәҙрәсә уҡыусылары иҫәбенән тулыландырыу өсөн бик ҡулай була. 2001 йылдың көҙгө кампанияһында зыян күргән командование сылбыры тергеҙелә, биш оператив зона ойошторола, уларҙың һәр береһе өсөн айырым бер ялан командиры яуап бирә.

2003—2004 йылдарҙа Талибан көс туплай, Афғанстандың көньяҡ райондарында хәрби хәрәкәттәрҙе аҡрынлап көсәйтә бара. Көстө тергеҙеүҙең тәүге дәлилдәренең береһе булып 2003 йылдың 27 ғинуарында Америка ғәскәрҙәре үткәргән «Мангуст» операцияһы тора, унда Талибандың һәм «Хизб-и-Ислами»ҙың 18 боевигы юҡ ителә. Был һуғыш "Анаконда"нан һуң иң ҙур алыш тип иҫәпләнә. Бөтә ҡалаларҙа ла террористик акциялар башлана:

• Мәҫәлән, 7 июндә Ҡабулда террорист-үлемсе (смертник) мина һалынған машинала немец хәрбиҙәре ултырған автобусты бәрҙерә, 4 немец һалдаты һәм тыныс халыҡтан 1 афған кешеһе һәләк була.

2003 йылдың көҙөнә талибандар илдең көньяҡ райондарында шул тиклем нығына, хатта Пактика, Пактия, Нангархар һәм Кунар провинцияларында үҙҙәренең «күләгәле» губернаторҙарын тәғәйенләйҙәр. Партизан һуғышының көсәйеүе лә иғтибарҙан ситтә ҡалмай: октябрҙә БМО-ның Именлек Советы ISAF-тың яуаплылыҡ өлкәһен Ҡабулдан ситтә киңәйтеүен хуплай. Хәрби хәрәкәттәрҙең әүҙемләшеүенә ҡарамаҫтан, Афғанстанды иҡтисади һәм сәйәси тергеҙелеү дауам итә. 2004 йылдың ғинуарында Лойя Джиргала яңы конституция ҡабул ителә, ә 9 октябрҙә ил тарихында тәүге президент һайлауҙары үтә. Унда Хәмид Карзай еңеп сыға һәм президент итеп һайлана.

2005 йылда яңы көс ҡулланыу эскалацияһы менән билдәләнә. Дөйөм алғанда, Афғанстандағы хәрби хәрәкәттәр һөҙөмтәһендә бер йыл эсендә 1500 кеше һәләк була, был талибтар режимы ҡолатылғандан һуң иң ҙур һан.

Америка контингентының һәм ISAF көстәренең юғалтыуҙары арта. Июндә АҠШ-тың MH-47 вертолеты бәреп төшөрөлә, махсус тәғәйенләнештәге частарҙың 16 хәрби хеҙмәткәре һәләк була. Был — һуғыш башланғандан алып бер тапҡыр иң ҙур юғалтыу. Август айында вертолет һәләкәтендә 17 испан һалдаты һәләк була. Шартлатҡыс ҡулайламалар ярҙамында һөжүмдәр һаны арта. Шуға ҡарамаҫтан, сентябрҙә Карзай хөкүмәте парламентҡа һайлауҙарҙы уңышлы ойоштора һәм үткәреүгә өлгәшә.

2006: Көньяҡ Афғанстанда НАТО

2006 йылдың ғинуарынан Афғанстандың көньяғында ISAF ғәскәрҙәрен урынлаштырыу башлана. Төркөмдөң нигеҙен Канада, Голландия һәм башҡа контингенттар менән көсәйтелгән Британияның 16-сы һауа штурмлау бригадаһы тәшкил итә.

Май уртаһында ISAF ғәскәрҙәре Гильменд, Забуль, Ҡандағар, Пактика, Урузган провинцияларында «Тауҙа ынтылыш» («Горный прорыв») операцияһын башлай. Операцияла халыҡ-ара ғәскәрҙәрҙең 11 меңдән ашыу хәрби хеҙмәткәре ҡатнаша. Был райондарҙа нығынып өлгөргән талибтар етди ҡаршылыҡ күрһәтә. Операция июлдә тамамлана.

1 августа НАТО АҠШ-тан илдең көньяғында халыҡ-ара көстәр менән етәкселек итеүҙе ҡабул итә. Билдәләнеүенсә, ойошманың 57 йыл эшләү дәүерендә был миссия иң хәүефлеһе була.

Сентябрҙә «Медуза», һуңынан — «Тауҙа ынтылыш» («Горный прорыв») (2006 йылдың сентябре — 2007 йылдың ғинуары) операцияһы үткәрелә. Хәрби хәрәкәттәр бик көсөргәнешле була.

Халыҡ-ара коалиция көстәренең Афғанстандың көньяғындағы һөжүм һөҙөмтәләре бер төрлө генә булмай. Мәҫәлән, «Тауҙа ынтылыш» ваҡытында 1100 талибты юҡ итеү тураһында хәбәр ителә. «Медуза» ваҡытында тағы ла 500-гә яҡын кеше. Әммә тулы уңышҡа өлгәшә алмайҙар, халыҡ-ара коалиция юғалтыуҙары ла ҙур булып сыға.

Бер юлы иң ҙур юғалтыу — 2 сентябрҙә Британияның Nimrod разведка самолеты һәләкәте. Унда 14 кеше һәләк була. Коалицияның юғалтыуҙары хәрби хәрәкәттәрҙең көсөргәнешле булыуын иҫбатлай — 2006 йылдың ғинуарынан декабренә тиклем 191 хәрби һәләк була (2004—2005 йылдарҙағы кеүек үк һәм 2001—2003 йылдарға ҡарағанда күберәк).

2007: Альянстың һөжүме

2007 йылда Афғанстандың көньяғында хәрби хәрәкәттәр дауам итә. Гильменд провинцияһында талибтар ҙа, НАТО көстәре лә ҙур әүҙемлек күрһәтә. 2006 йылдың көҙөндә инглиз ғәскәрҙәре Гильменд округының үҙәге Муса-Кала ҡалаһынан китә һәм идараны урындағы аҡһаҡалдарға тапшыра. Талибтар, бының менән файҙаланып , 2007 йылдың февралендә ҡаланы баҫып ала һәм был уларҙың һуғыш башланғандан алып иң ҙур уңышы була. Муса-Калала шәриғәт закондары индерелә, мәктәптәр ябыла, ә урындағы халыҡты ҙур һалым түләргә мәжбүр итәләр. Талибтарға яуап итеп, НАТО ғәскәрҙәре провинцияла «Ахиллес» (март-май) һәм «Ластай Куланг» (май-июнь) операциялары үткәрә. 12 майҙа көньяҡта Талибан көстәре менән командалыҡ иткән билдәле ялан командиры Дадулланы үлтереү халыҡ-ара коалицияның ҙур уңышы була. Әммә Муса-Кала талибтар ҡулында була, ләкин декабрҙәге өс көнлөк алыш һөҙөмтәһендә генә ҡаланан ҡыуыла. Был яңы афған армияһы ҡатнашлығындағы беренсе операция була.

 

Афғанстандың башҡа райондарында хәл тынысыраҡ булһа ла, октябрҙә һәм ноябрҙә илдең төньяғында талибтарға ҡаршы тәүге ҙур һөжүм яһала. «Харекате Йоло» исеме аҫтындағы ике этаплы операцияла немец, норвег һәм афған подразделениелары ҡатнаша.

Хәрби хәрәкәттәр барышында ISAF көстәре граждандар объекттарына бер нисә тапҡыр һөжүм итә, был тыныс кешеләрҙең һәләк булыуына килтерә. Мәҫәлән, 2007 йылдың 4 мартында Шинвар (Нангархар) округында, Америка Ҡушма Штаттарының диңгеҙ пехотаһы махсус подразделениеһына үлемсе-террорсы менән һөжүм итә һәм тәртипһеҙ ут аса. 20-гә яҡын тыныс афғанлы уның ҡорбаны була. 2007 йылдың 2 авгусында Багран (Гильменд) округында ике ялан командирына ҡаршы авиаудар йүнәлтелә. Урында йәшәүселәр әйтеүенсә, 200—300 кеше һәләк була һәм яралана.

2008: Вазирстан талибтарының контрһөжүме

2008 йылда Афғанстанда дөйөм хәл бер төрлө генә булмай. Талибтар яйлап аяҡҡа баҫа һәм көс туплай. Был ваҡытҡа талибандар Афғанстан менән сиктәш Пакистандың Вазирстан провинцияһында үҙ позицияларын нығыта. Унда урындағы халыҡ ярҙамы менән һыйыныу урындары, күнекмә лагерҙары һәм тыл инфраструктураһы булдырыла.

Февралдә Талибан НАТО-ны тәьмин иткән Пакистан йүнәлешенә һөжүмдәр башлай. Был юлдан Афғанстандағы контингент өсөн кәрәк-яраҡтарҙың 80 проценты килтерелә. Талибтарҙың хәрби һәм транспорт конвойҙарына өҙлөкһөҙ һөжүм итеүе һөҙөмтәһендә НАТО Рәсәйгә РФ территорияһы аша һауа коридорын биреү үтенесе менән мөрәжәғәт итергә мәжбүр була, сөнки һауанан тәьмин итеү ҡоро ер транспортына ҡарағанда ҡиммәтерәк.

Талибтарҙың яҙғы һөжүменең маҡсаты — Пакистан менән сиктәш, ҙур булмаған Гармсер өйәҙе, ул стратегик яҡтан мөһим урынды биләй. Улар өсөн был өйәҙ тәү сиратта Пакистан сигенә яҡын һәм барып етеүе ауыр булған ерҙә урынлашҡаны өсөн кәрәк. Яңы боевиктарҙы, боеприпастарҙы, ҡоралдарҙы ташырға мөмкин булған артылыш лагеры күҙлегенән ҡарағанда, был талибтар өсөн бик уңайлы урын була.

Һөҙөмтәлә, апрель-май айҙарында Гармсер өйәҙендә НАТО контингенты, Афған милли армияһы һәм талибтар араһында етди хәрби хәрәкәттәр була. Талибтарҙың Мусакал ҡалаһына һөжүм итеүе һәм өйәҙҙә нығыныуы менән тамамлана. Унда 350 кеше һәләк булды.

27 апрелдә Ҡабулда Афғанстан президенты Хәмид Карзайға һөжүм ойошторола — талибтар парады ваҡытында автоматтарҙан һәм гранатомёттарҙан ут аса.

1 майҙа НАТО командованиеһы өйәҙ тулыһынса талибандарҙан таҙартылды, тип хәбәр итә. Был сағыштырмаса тынлыҡ ике аҙна дауам итә, шунан талибтарҙың көстәре өйәҙгә йәнә килеп инә һәм НАТО көстәренә ҡаршы партизандар хәрәкәте ойоштора. 14 майға уларҙың һаны 500-гә яҡын боевик, ә 24 майға 1000 кеше тәшкил итә. Афғанстан оборона министрлығы һәм НАТО төбәктә талибандар булыуы тураһында мәғлүмәтте быға тиклем инҡар итә. Шулай итеп, хәрби операцияны Гармсерҙа дауам итергә мәжбүр булалар.

Талиптар совет ғәскәрҙәренә ҡаршы ҡулланған тактиканы ҡуллана: улар халыҡты эвакуациялай, төп көстәрҙе Пакистанға сығара, дошманды утҡа тотоусы бәләкәй генә отрядтар ҡалдыра. НАТО көстәре төбәкте баҫып алғандан һуң һәм тынысланғандан һуң, талибтар Пакистан сигендә көстәрҙе яңынан төркөмләй, боеприпастарҙы, аҙыҡ-түлекте тулыландыра һәм өйәҙгә үтеп инә.

Коалиция көстәренең үҙ-ара аңлашып эш итеүенә АҠШ, БМО, АҠШ-тың союздаш коалиция көстәре араһындағы аңлашылмаусанлыҡтар ҡатмарлаштыра. Быларҙың барыһы ла оператив хәрәкәттә сағылыш таба. Бынан тыш, коалицияның бөтә ғәскәрҙәре менән етәкселек итеү буйынса фекер айырымлыҡтары була (ул йә американдарға, йә британдарға күсә). 2008 йылда инглиздәр һәм голландтар бөтә Афғанстан төбәгендә Америка командованиеһына бирергә ризалаша.

Июлдә талибтар Ҡандағарҙағы төрмәгә һөжүм итә һәм 1000-дән ашыу тотҡондо, шул иҫәптән ҡулға алынған Талибан ағзаларын азат итә.

2008 йылдың 8 — 19 авгусында Узбин үҙәнендә, Ҡабулдан көнсығышҡа табан 40 км алыҫлыҡта, талибандар ISAF патруленә һөжүм итә, ә алға сыҡҡан француз взводы ҡамауҙа ҡала. Алыш барышында француздар 10 һалдатын юғалта, 18-е яралана.

Дөйөм алғанда, 2008 йылда талибтар, ҙур хәрби хәрәкәттәрҙә ҡатнашыуҙан ситләшеп, партизандар һуғышы һәм ваҡ-төйәк бәрелештәр тактикаһын файҙалана. Патрулдәргә, конвойға, блокпостарға һөжүм итеү, юлдарҙы миналау һиҙелерлек йышая. НАТО «көс демократияһы» сәйәсәтен дауам итә. Урындағы халыҡ араһында уның төбәктә булыуына ҡарата ризаһыҙлыҡ арта. Быға күбеһенсә талибтарҙың пропаганда алып барыуы сәбәпсе була.

 

2009 йыл

2009 йылдың авгусында ИСАФ-тың немец контингенты частары афған именлеге көстәре менән берлектә Чахар-Дара өйәҙендә ҙур һөжүм башлай. Талибтарҙы төбәктән ҡыуып сығаралар һәм уларҙың төп терәк пунктын баҫып алалар. Шуға ҡарамаҫтан, операция көтөлгән һөҙөмтәләр килтермәй, сөнки күпмелер ваҡыт үткәс, талибтар ҡабаттан Чахар Дараға ҡайта. Бынан һуң өйәҙ территорияһында алғы пост төҙөлә. Блок-постты ҡороу барышында хәрбиҙәр һәм боевиктар араһында йыш ҡына атыштар була.

Октябрҙә талибтар Пакистан сигендәге Нуристан провинцияһында ҙур булмаған Америка заставаһына һөжүм итә. Төнгө атышта Америка Ҡушма Штаттарының 8 хәрби хеҙмәткәре үлтерелә, һуңынан американдар базаны ҡалдырып китә. Шул ваҡыттан алып Нуристан провинцияһында сит ил хәрбиҙәре булмай. Провинцияны тулыһынса контролдә тотоу өсөн бөтә вәкәләттәр афған көстәренә бирелә.

2010 йыл

 

12 февралдә Афғанстандың көньяғындағы Гильменд провинцияһында «Моштарак» хәрби операцияһы башлана. Унда америка, британ һәм афған хәрбиҙәре ҡатнаша. Операция һөҙөмтәһендә талибтар Марджа районынан сығарыла. АҠШ хәрбиҙәре операцияны уңышлы тип атай. Март айында Ҡандағар тирәһендә яңы операция башлана.

ISAF ғәскәрҙәренең хәрәкәтенә ҡарамаҫтан, талибтарҙың партизан һуғышы элеккесә ил территорияһының күпселек өлөшөндә дауам итә. Талибтар эре бәрелештәргә инмәй. «Бәләкәй һуғыш» һәм «мина һуғышы» тактикаһын ҡулланыуҙы дауам итә. Сит ил контингентының күпселек хәрби хеҙмәткәрҙәре юлдарҙа һалынған миналарҙан һәләк була.

2010 йылдың 2 апрелендә илдең төньяғындағы Ҡондоҙ провинцияһының Чахар Дара өйәҙендә бундесвер һалдаттары 200 талибан боевигы менән ҙур бәрелешкә инә. Һөҙөмтәлә бундесверҙың 3 һалдаты һәләк була, 8-е ауыр яралана. Яуап итеп, немец һәм афған көстәре 13 апрелдә Баглан-и-Маркази өйәҙендә яңынан операция башлай.

26 майҙа Афғанстандың төньяҡ-көнсығышында, Нуристан провинцияһында. 300-ҙән ашыу кешенән торған Пакистан талибан отряды Пакистан территорияһынан Камдеш һәм Барги Матал райондарына баҫып инә. НАТО көстәре сыҡҡандан һуң, провинция афған полицияһы контроле аҫтында була. Талибтарҙың күп булыуы һәм өҫтәмә көстәрҙең булмауы сәбәпле, афған полиция хеҙмәткәрҙәре 30 майҙа Барги Матал өйәҙенән сигенә. Өйәҙ тулыһынса тиерлек талибтар ҡулы аҫтында ҡала. Барга Маталдың административ биналары өҫтөндә талибтарҙың ҡара һәм йәшел флагтары күтәрелә.

10 июндән 14 июнгә тиклем Кандагар провинцияһының Шах Вәли Кот районында операция үткәрелә. Унда Австралия махсус подразделениелары һәм афған армияһы һалдаттары ҡатнаша. АҠШ-тың армия вертолеттары ярҙам итә.

Талибтар урындағы халыҡты ҡурҡыта, властар менән хеҙмәттәшлек итеүҙе тыя, юлдарға мина ҡуя, афған хәүефһеҙлек көстәре һәм НАТО патрулдәренә ҡораллы һөжүмдәр итеүҙәр йышая.

2 августа Нидерландтар Афғанстандан ғәскәрҙәрен сығара башлай.

6 августа талибтар халыҡ-ара христиандар ойошмаһының ҡоралһыҙ 10 хеҙмәткәрен үлтерә. Улар афғандарға медицина ярҙамы күрһәткән. Һәләк булыусылар араһында алты американлы, бер британ, бер немец һәм ике афған була.

Пентагон рәсми вәкилдәре фекеренсә, 2010 йылдың көҙөнә НАТО көстәре Афғанстандағы хәлде яҡшырта алмай, ә ҡайһы бер аналитиктар, илдәге дөйөм хәл насарайған, тип белдерә. 2011 йылдың ғинуарында Ҡабулда үткән матбуғат конференцияһында Пентагон вәкиле хәбәр итеүенсә, 2010 йыл дауамында АҠШ-тың хәрби хеҙмәткәрҙәренә һәм уларҙың союздаштарына атыу ҡоралы, РПГ һәм ҡайһы бер осраҡтарҙа идара ителмәгән реактив снарядтар менән (2009 йылда бындай һөжүмдәр 10 591 була) 18 057 һөжүм итеү осрағы теркәлә.

2011 йыл

• 10 ғинуарҙа Ислам әмирлеге боевиктары тәүлек әйләнәһенә барған алышта Балх губернаһында өйәҙ үҙәге Зариҙа контроль урынлаштыралар. Юғалтыуҙар булмауы һәм баҫып алынған улъя тураһында белдерәләр: 12 Калашников автоматы, башҡа ҡоралдар, боеприпастар, 1 «Рейнджер» джибы. Боевиктар бөтә өйәҙ өҫтөнән контроль урынлаштырыуҙары тураһында хәбәр итә, сөнки дошмандың был районда бер ниндәй ҙә көстәре булмай һәм Зари өйәҙе Балх провинцияһында боевиктар контроль урынлаштырған 15 өйәҙҙең етенсеһе була.
• Июндең тәүге яртыһында Афғанстан хәүефһеҙлек көстәрен өйрәтеү буйынса миссия етәксеһе, 2005 йылдан 2011 йылдың июненә тиклем Афғанстан хәүефһеҙлек көстәре хеҙмәткәрҙәре 52 хәрби кешеһен үлтерҙе, тип хәбәр итә. Был ҡорбандар ИСАФ-тың Афғанстандағы дөйөм юғалтыуҙарының ҙур булмаған өлөшөн тәшкил итә. Әммә, генерал билдәләүенсә, был ваҡиғалар Афғанстандың именлек көстәре менән сит ил ғәскәрҙәре араһында «һөҙөмтәле үҙ-ара эш итеү өсөн кәрәкле ышанысты юҡҡа сығара». CNN мәғлүмәттәре буйынса, исемлектә Афғанстандың именлек көстәренә инмәгән «хәрби һәм полиция кейемендәге кешеләрҙең» һөжүм итеү осраҡтары, шулай уҡ шәхси хәрби һәм хәүефһеҙлек компаниялары хеҙмәткәрҙәренең һөжүм итеү осраҡтары иҫәпкә алынмай. 2011 йылда „хәрби йәки полиция кейемендәге афғандар“, сит ил ғәскәрҙәренә 21 һөжүм яһап,ISAF-тың 35 хеҙмәткәрҙе үлтерә.
• 6 июлдә Парван провинцияһындағы Баграм авиабазаһы районында „Silk Way Airlines“ авиалинияларына ҡараған Әзербайжан ил-76ТД транспорт самолеты һәләкәткә осрай. „Талибан“ хәрәкәте вәкилдәре самолетты хәрәкәт ағзалары бәреп төшөрөүе тураһында хәбәр итә.
• 12 июлдә Афғанстан президентының ағаһы Әхмәд Вәли Карзай танышы Сардар Мөхәммәт тарафынан үлтерелә. Талибтар үлтереүҙе үҙ өҫтөнә ала.
• 28 июлдә, Афғанстан Ислам Әмирлеге вәкиле Кари Мөхәммәт Йософ Әхмәҙи талиптар Хас Урузған районын һәм уның төбәктәрен дошмандан азат итә, улар транспорт саралары, мотоциклдар, бик күп ауыр һәм еңел ҡорал, шулай уҡ башҡа хәрби техника һәм амунициялар ҡулға төшөрҙө, тип хәбәр итә.
• 1 августа боевиктар Пакистандың төньяҡ-көнбайышындағы Хайрпур районында НАТО-ның тәьмин итеү колоннаһына һөжүм итә, 4 кешене яралай (водителдәр һәм һаҡсылар) һәм 10 яғыулыҡ йөк машинаһын юҡ итә.
• 6 августа Ч-47 „Чинук“ хәрби вертолеты һәләкәтендә АҠШ армияһының махсус тәғәйенләнештәге ғәскәрҙәренең 31 ағзаһы һәм 7 афған һалдаты һәләк була. Бортта Усама бен Ладенды юҡ итеү буйынса опрацияла ҡатнашҡан 22 кеше була, әммә һәләк булғандар араһында операцияла ҡатнашыусылар булмай.
• 7 августа Пакистандың төньяҡ-көнбайышындағы Хайбер Пахтунхва провинцияһы терминалында бомба шартлай, Афғанстанда НАТО көстәре өсөн яғыулыҡ ташыған 16 машина юҡ ителә. Шул уҡ көндө талибтар менән ике бәрелештә НАТО-ның 4 һалдаты, Афғанстандың төньяҡ-көнсығышындағы Тагаб районында барған алышта Француз сит ил легионының 2 һалдаты һәләк була. Талибан менән сираттағы бәрелеш илдең көньяғында була. НАТО һәм хөкүмәт көстәре Пактия провинцияһында бер нисә боевикты һәм Ғәзни провинцияһында ике боевикты юҡ итә. Ғәзниҙә һәләк булған боевиктарҙың береһе баланы „тере ҡалҡан“ итеп ҡулланырға маташа; операция барышында бала зыян күрмәй.
• 13 августа, „Талибан“ хәрәкәтенең рәсми вәкиле Кари Мөхәммәт Йософ Әхмәҙи хәбәр итеүенсә, талибтар Майванд районын һәм уның төбәктәрен сит ил хәрби һәм урындағы көстәрҙән азат итә. Талибтар тарафынан 10-ға яҡын америка хәрбиһе үлтерелә һәм яралана, шулай уҡ хәрби техника баҫып алына.
• Афғанстан Ислам әмирлеге вәкиле Кара Мөхәммәт Йософ Әхмәҙи хәбәр итеүенсә, Төньяҡ Сарипул провинцияһының Ширам районында афған талибтары ISAF вертолетын бәреп төшөрә. Һөҙөмтәлә борттағы һалдаттар һәм экипаж ағзалары һәләк була.
• 24 сентябрҙә, Афғанстан Ислам Әмирлеге вәкиле Зәбиху-Ллах Мөжәһит хәбәр итеүенсә, талибтар Нуристан провинцияһындағы Ваант районын биләй. Улар ҡыҫымы аҫтында райондан бөтә сит ил һалдаттары һәм урындағы хоҡуҡ һаҡлаусылары вертолеттарҙа эвакуациялана. 15 самаһы кеше, шул иҫәптән күпселек ҡатын-ҡыҙҙар, Америка Ҡушма Штаттарының авиаһөжүме һөҙөмтәһендә үлтерелә. Шулай уҡ 7 һаҡсы менән бергә Госфанди район полиция бүлеге начальнигы Абдул-Мәлик (шулай уҡ Саттар хан булараҡ билдәле) үлтерелә. ИСАФ мәғлүмәттәре буйынса, Балх провинцияһында афған һәм коалиция ғәскәрҙәре талибан ялан командирын һәм тағы 5 боевикты үлтерә.
• 2 октябрҙә, Афғанстандың эске эштәр Министрлығы хәбәр итеүенсә, бер тәүлектә ил буйынса 37 боевик юҡ ителә; ҡорал, 190 килограмм шартлатҡыс матдә, 345 килограмм әфиүн, 120 килограмм гашиш, 3 килограмм героин тартып алына.
• 5 октябрҙә, „Талибан“ хәрәкәтенең рәсми вәкиле Кари Йософ Әхмәҙи хәбәр итеүенсә, талибтар Гильменд провинцияһындағы Заминдауар төбәген тулыһынса баҫып ала. Мәҫәлән 5 октябрҙең таңында сит ил хәрбиҙәре Азан Нава төбәгенән Заминдавар төбәгенә сигенә, „Талибан“ яугирҙәре менән бәрелешеү һөҙөмтәһендә ҡаты юғалтыуҙар кисерә. Һуғыш һөҙөмтәһендә 3 тыныс халыҡ һәләк була, тағы 3-ө сит ил хәрбиҙәре тарафынан ҡулға алына, 3 талибан яралана. Шулай уҡ Ғәзни ҡалаһының төп баҙарында „АNА“ командиры Атику-Ллаха атып үлтерелә.

Ноябрь башында талибан лидеры мулла Ғүмәр мөрәжәғәтнамә менән сығыш яһай. Унда ул әлеге ваҡыттан башлап „талибандар“ граждандар ҡорбандарына ҡәтғи ҡаршы тора һәм бөгөндән башлап „тыныс халыҡтың үлеменә сәбәпсе талибтар һәм мөжәһиттәр шәриғәт суды алдына баҫасаҡ“ тип белдерә[97].

• 9 ноябрҙә Афғанстан властары һәм ISAF вәкиле Пактика провинцияһының Бармал округында ИСАФ базаһына һөжүм итергә маташыу уңышһыҙлыҡҡа осрай, 60-тан 70-кә тиклем Талибан боевигы һәләк булыуы тураһында хәбәр итә. Был алышта халыҡ-ара коалиция хәрбиҙәре яғынан юғалтыуҙар булмай.

• „Йыһат тауышы“ хәбәр итеүенсә, 21 ноябрҙә Ҡабул провинцияһының Ҡара Баг районында Ислам әмирлеге мөжәһиттәре ракеталар менән АҠШ-тың „Чиноок“ вертолетын бәреп төшөрә. Шул ваҡытта 33 америкалы үлтерелә.

• 24 ноябрҙә талибтар Фарах провинцияһында шәхси һаҡ компанияһы хеҙмәткәрҙәре оҙатып йөрөгән тәьминәт колоннаһына һөжүм итәләр. Һөҙөмтәлә кәм тигәндә 10 һаҡсы һәләк була, 10 берәмек техника яндырыла. Һаҡсыларҙың милләте тураһында хәбәр ителмәй.

• 25 ноябрҙә Ҡандағар провинцияһының Зари округы территорияһында НАТО-ның хәрби операцияһы үтә. Һауа һөжүме һөҙөмтәһендә 7 граждан (шул иҫәптән 6 бала) һәләк була, тағы ла 2 ҡыҙ яралана.

• 4 декабрҙә Бадахшан провинцияһы губернаторы хәбәр итеүенсә, Башин ауылында талибтар мәсеттә урындағы халыҡ менән осрашҡан полиция хеҙмәткәрҙәренә һөжүм итә, ике кеше һәләк була, алты милиционер ҡулға алына. Талибтар раҫлауынса, улар Ислам Әмирлегенең ошо районда урынлашҡан мөжәһиттәре позицияһына һөжүм итергә маташҡан 30-лаған полиция хеҙмәткәрен әсирлеккә ала. Полицейскийҙарҙың барыһы ла ҡоралы менән ҡулға алына, шулай уҡ дошмандың 20 хәрби автомобиле лә тартып алына.

• 7 декабрҙә Гильменд провинцияһында микроавтобус шартлатыла, 19 граждан, шул иҫәптән 5 бала һәләк була. Шартлау провинцияның Талибан боевиктары әүҙемлек иткән хәүефле районда була. Губернаторҙың матбуғат секретары Дәүләт Әхмәҙи талибтарҙың граждандарҙың бәйләнеш юлдарын миналау тактикаһын ғәйепләй. Был тыныс халыҡ араһында ҡорбандарға килтерә.

• 8 декабрҙә Ҡандағарҙың Шкар Пур Дарва районында талибан һөжүме һөҙөмтәһендә Асаду-Аллаһ Хәлидтең ҡәбилә һәм сик буйы эштәре буйынса губерна министры урынбаҫары Абду-ль-Баки Ругбат һәләк була. Ҡабулдағы 1-се Гавза разведка идаралығының бригада командиры Дагрвал Абду-ль-Куддус талиптар тарафынан атып үлтерелә.

• 19 декабрҙә, Талибан хәбәр итеүенсә, Забул губернаһы Шанджой өйәҙенең Ғөләм Рабаат районында „Чинук“ тибындағы ИСАФ ғәскәрҙәре төркөмөнөң вертолетын бәреп төшөрөүгә өлгәшәләр. Шулай уҡ 20-гә яҡын афған полицияһы хеҙмәткәре үҙҙәренең командующийы Хаджи Низ менән бергә Нуристан провинцияһының Камдиш районындағы талибандар яғына сыҡты, тип белдерә.

2012 йыл

• 29 ғинуарҙа Баглан провинцияһында „Хизб-и-Ислами“ баш күтәреүселәр төркөмөнөң 50 боевигы Афғанстан хөкүмәте яғына күсә. Һуңғы аҙнала провинцияның төрлө мөйөштәрендә бөтәһе Талибандың һәм „Хизб-и-Ислами“ 130 боевигы хөкүмәт көстәренә бирелә.

• 1 февралдә Көнбайыш киң мәғлүмәт сараларында НАТО-ның йәшерен доклады тураһында хәбәрҙәр баҫылып сыға. Пакистан ведомство-ара разведкаһының (ISI) афған талибтарына туранан-тура ярҙам күрһәтеүе тураһында дәлилдәр килтерелә. Документта шулай уҡ афған халҡының байтаҡ өлөшө Талибанды хуплауы һәм афған армияһы һәм полицияһының баш күтәреүселәр менән хеҙмәттәшлек итеү осраҡтары киң таралыуы билдәләнә. ISAF вәкиле подполковник Джимми Каммингс, мәғлүмәттең киң йәмәғәтселеккә таратыу өсөн тәғәйенләнмәгәнлеген һыҙыҡ өҫтөнә алып, отчетҡа аңлатма биреүҙән баш тарта.

• 3 февраль — Афғанстандың көнсығышындағы Каписа һәм Кунар провинцияларында НАТО-ның һауа һөжүмдәре һөҙөмтәһендә кәм тигәндә 15 тыныс халыҡ, шул иҫәптән 7 бала һәләк була, тип хәбәр итә хөкүмәт комиссияһы.

• Июлдә Фарах провинцияһында боевиктар яғына ҡорамал, ҡорал һәм техника менән Афғанстан полицияһының 20 офицеры һәм хеҙмәткәре күсә. Афғанстандың хәрби хеҙмәткәрҙәре һәм полицейскийҙарының боевиктар яғына күсеүенең башҡа осраҡтары ла билдәле. Дөйөм алғанда, 2010 йылдың тәүге ярты йыллығында афған армияһынан — 11 423 кеше, 2011 йылдың ғинуарынан июненә тиклем 24 590 һалдат һәм офицер ҡаса.

• 28 июлдә Пактика провинцияһында контроль-үткәреү пунктына һөжүм һөҙөмтәһендә Талибандың 30 боевигы үлтерелә һәм 1 сик буйы полицияһы хеҙмәткәре яралана.

• 18 августа ISAF ғәскәрҙәре командующийы генерал Дж. Аллен, Афғанстандың именлек көстәре ағзаларының ИСАФ ғәскәрҙәренә һөжүмдәр күбәйеүе сәбәпле, „Һаҡсы-фәрештә“ программаһын иғлан итә. Бынан һуң сит ил һалдаттарының афғандар менән һәр миссияһы йәки осрашыуы ваҡытында афғандарҙың тәртибен махсус әҙерлекле „фәрештә“-агенттар күҙәтергә һәм сит ил кешеһенә һөжүм итергә маташҡанда ут асырға әҙер булырға тейеш.

• НАТО-ның рәсми мәғлүмәттәре буйынса, 2012 йылдың 1 ғинуарынан сентябрь башына тиклем «хәрби йәки полиция кейемендәге афғандар» 26 сит ил хәрби хеҙмәткәренә һөжүм яһай, һөҙөмтәлә ИСАФ-тың 34 һалдаты һәләк була. Бынан тыш, Афғанстан хөкүмәте армияһы, полиция хәрбиҙәренә һөжүм итеү осраҡтары ла була. Мәҫәлән, 2012 йылдың 11 авгусында Нимруз провинцияһындағы Диларан контроль-үткәреү пунктында полицейский Афғанстан милли полицияһының 10 хеҙмәткәрен атып үлтерә. АҠШ Конгресына отчетҡа ярашлы, 2012 йылдың 1 ғинуарынан 23 авгусына тиклем бындай һөжүмдәрҙә 53 афған һалдаты һәм полицейскийы һәләк була, 22-һе яралана. Шуға күрә 2012 йылдың 2 сентябрендә Афғанстандағы АҠШ командованиеһы, АҠШ хәрбиҙәрен үлтереү осраҡтары күбәйеү сәбәпле, афған һалдаттарын һәм именлек көстәрен әҙерләү программаһына яңы хеҙмәткә алыныусыларҙы йыйыуҙы туҡтатыу тураһында ҡарар ҡабул итә. 2012 йылдың сентябрь уртаһында НАТО командованиеһы «хөкүмәт көстәре хәрбиҙәре формаһындағы кешеләрҙең» һөжүм итеү хәүефен кәметеү маҡсатында Афғанстан милли именлек көстәре менән берлектә үткәрелгән хәрби операциялар һанын ҡыҫҡартыу тураһында ҡарар ҡабул итә. Бынан тыш, ҡатнаш заставаларға бергә патруллек итеү һәм уларҙы комплектлау төбәк командованиеһының айырым рөхсәте буйынса ғына ғәмәлгә ашырыласаҡ, тип ҡарар сығарыла.

 

Шуға ҡарамаҫтан, һөжүмдәр дауам итә, 2012 йылдың ғинуар башынан 31 декабренә тиклем 45 һөжүм тураһында хәбәр ителә, уларҙа ИСАФ-тың 61 һалдаты һәләк була.

• 4 сентябрҙә талибтар Нангархар провинцияһында ерләүҙә теракт ойоштора. Һөҙөмтәлә 20-нән ашыу тыныс афғансы һәләк була, 50-нән ашыуы яралана.

• 7 октябрҙә «Талибан» хәрәкәте Америка Ҡушма Штаттарына һәм уларҙың союздаштарына ҡаршы һуғышта еңеүе тураһында иғлан итә. Тәүлек эсендә Афғанстан һәм коалиция көстәре операцияһы барышында "Талибан"дың 18 боевигы үлтерелә, тағы ла дүртәүһе үҙенең минаһында шартлай.

2013 йыл

Июндә Афғанстан президенты Хәмид Карзай, 2013 йылдың 19 июненән афған ҡораллы көстәре илдең именлеген тәьмин итеүҙә төп ролде үҙ өҫтөнә аласаҡ, тип иғлан итә.

2014 йыл

2014 йылда Афғанстан менән Америка араһында ике яҡлы килешеүгә ҡул ҡуйыла. Был килешеү буйынса, төркөмдөң бер өлөшө, Афғанстан полицияһына хөкүмәткә ҡаршы төркөмдәргә ҡаршы көрәштә ярҙам күрһәтеү өсөн, «Бөтмәҫ азатлыҡ» хәрби операцияһы тамамланғандан һуң да, илдә ҡала. Илдә НАТО-ның яҡынса 13 мең һалдаты ҡала, шуларҙың 10 800-ө — Америка ғәскәрҙәренә тура килә.

2015 йыл

2015 йылдың ғинуар башында террорсылар, Ҡабул үҙәгендә автомобилде шартлатып, эшмәкәрлеген тергеҙгәндән һуң, НАТО Афғанстан милли армияһы менән берлектә ил эсендә боевиктарҙы юҡ итеү буйынса әүҙем саралар үткәрә башлай.

• 5 ғинуарҙа Ҡабул үҙәгендә автомобиль шартлатыла. Бер кеше һәләк була, бишәүһе йәрәхәтләнә. Һөжүм өсөн яуаплылыҡты «Талибан» төркөмө боевиктары үҙ өҫтөнә ала.

• Ғинуар уртаһы — ИГИЛ төркөмө Афғанстанда үҙенең эшмәкәрлеге башланыуы хаҡында иғлан итә, әммә Афғанстан Ҡораллы Көстәре мәғлүмәттәре буйынса төркөм әҙ һанлы була.

• 18 мартта Афғанстан Ҡораллы Көстәре Афғанстанда ИГИЛ вәкилен юҡ итеү тураһында хәбәр итә.

• 19 мартта Афғанстанда булыу ваҡытын, АҠШ талибтарға һәм ИГИЛ-гә ҡаршы көрәшеү өсөн, 2015 йылдың декабренә тиклем оҙайтыуҙары хаҡында белдерә.

• 5 майҙа Афғанстандың көнбайышындағы Фарах провинцияһында хөкүмәт көстәре талибтарҙың һөжүмен кире ҡаға. Шул уҡ ваҡытта 14 «Талибан» боевигыүлтерелә. Хөкүмәт көстәренән 3 кеше һәләк була, 6-һы яралана.

• 25 майҙа "Талибан"дың йөҙҙәрсә боевигы көньяҡ Гильменд провинцияһының Навза өйәҙендә Афған милли армияһының хәрби базаһына һәм бер нисә полиция хеҙмәткәренә һөжүм итә. Үҙҙәренең базаһында ҡамауҙа ҡалған хәрбиҙәр ярҙам һорай.

• 26 — 27 майҙа Навзад, Нахр-и Сарадж һәм Сангин өйәҙҙәрен баш күтәреүселәрҙән таҙартыу буйынса операциялар башлана.

• 27 майҙа Сангин өйәҙендә генә алға китеш яһала, унда 30-ға яҡын боевик, уларҙың уҡыу лагеры, бик күп ҡорал һәм боеприпас юҡ ителә. Навзад өйәҙендәге хәл тураһында рәсми сығанаҡтар хәбәр итмәй. Талибтар, унда һуғыштар бара һәм хөкүмәт көстәре ҙур юғалтыуҙар кисерә, тип раҫлай. 26 — 27 майҙа бында, авиацияны йәлеп итеп, хәрби операция үткәрелә. Рәсми Ҡабул хәбәрҙәре буйынса, авиаударҙар һәм ер өҫтө хәрби хәрәкәттәре серияһы һөҙөмтәһендә кәмендә 35 баш күтәреүсе юҡ ителә.

• 2 июнь. «Талибан» менән алыштарҙа ИГИЛ боевиктарынан 13 кеше һәләк була, 12 кеше ҡаты яралана. Ҡайһы бер радикаль исламсылар талибандарға бирелә, 30-ҙан ашыуы «үкенес» белдерә һәм талиптар сафына кире ҡайта. Афғанстанда Ислам дәүләте яҡлыларҙың байтаҡ өлөшөн элекке талибандар тәшкил итә, был улар араһында бәйләнеште еңеләйтә.

• 4 июнь. Лашкар-Гах ҡалаһы ситендәге полицияның контроль-үткәреү пунктына террорсы һөжүме һөҙөмтәһендә кәм тигәндә биш кеше һәләк була. Һөжүм өсөн яуаплылыҡты Талибан үҙ өҫтөнә ала.

• 6 июндә талиптар Бадахшан провинцияһының төньяғындағы Ямған өйәҙен тулыһынса баҫып алыуға өлгәшә. «Дошмандың бөтә объекттарының контролгә алына, ике танк һәм 30-ҙан ашыу марионетка юҡ ителә», — тиелә «Талибан» белдереүендә. Афғанстандың именлек көстәренең бөтә подразделениелары (армия ла, полиция ла) районды ташлап китә

• 7 июндә талибандар Афғанстандың көньяғындағы Урузган провинцияһындағы Гизаб округының күпселек өлөшөн баҫып ала. Афған полицияһы вәкилдәре хәрби хәрәкәттәрҙә 4 милиционерҙың һәләк булыуы, 12 боевиктың юҡ ителеүе тураһында хәбәр итә. Барлыҡ рәсми сығанаҡтарҙа талибан полицияның 12 контроль-үткәреү пунктын баҫып алған, тип раҫлана, әммә һүҙ өйәҙҙең байтаҡ өлөшөн тартып алыу тураһында бара. Провинцияның полиция начальнигы урынбаҫары «хәүефһеҙлек көстәре Ғизаб өйәҙенең ҡайһы бер райондарына сигенгән», тип хәбәр итә. Кисен боевиктарҙың административ үҙәккә яҡынлашыуы тураһында мәғлүмәт килә.

• 7 август. Талибан хәрәкәте 7,5 йылдан һуң Хельманд провинцияһының стратегик әһәмиәткә эйә булған Муса-Кала ҡалаһы өҫтөнән яңынан контролде үҙ контроле аҫтына ала. Ошоноң арҡаһында провинцияның үҙәк һәм төньяҡ өлөштәре баш күтәреүселәрҙең ҡулы аҫтына күсә. Ә уның баш ҡалаһы Лашкаргах Ҡабулдан айырылып ҡала.

• 28 сентябрҙең таңыңда Ҡондоҙға талибтарҙ һөжүме башлана. Был ваҡытта армия һәм полиция бүлексәләренең күбеһе — ҡала ситендә, Ҡондоҙ провинцияһы губернаторы Мөхәммәт Үмәр Сафи — Тажикстанда, ә көс структуралары етәкселеге Ҡабулда була. Боевиктар Ҡондоҙға илткән юлдағы төп пункттарҙы контролгә ала, шунан һуң ҡаланы таҙартырға тотона. Улар губерна советы, Юғары тыныслыҡ советы биналарын һәм 200 урынлыҡ дауахананы баҫып ала. Һуңғы мәғлүмәттәр буйынса, һөжүмдә 14 афған милиционеры һәм ете граждан һәләк була, 47 кеше яралана. Именлек көстәре 13 талибанды үлтерә, 21-ен яралай. Армия частары ашығыс рәүештә Ҡондоҙға күсерелә, әммә ҡалаға үтеп инә алмайҙар. Боевиктар тыныс халыҡты ҡаланан сығармай. Уларҙың һәләк булыуына юл ҡуймаҫ өсөн, хөкүмәт көстәре авиацияны ҡулланырға баҙнат итмәй.

• 29 сентябрь. Һуңғы 14 йылда «Талибан» хәрәкәте ҙур уңышҡа өлгәшә: Ҡондоҙҙо тулыһынса яулап ала һәм ҡаланың үҙәк өлөшөндә "Талибан"дың флагы елберҙәй. Һөжүм барышында Афғанстан армияһының бронетехникаһы тартып алына. В ходе штурма была захвачена бронетехника афганской армии.
  Афған армияһы АҠШ Хәрби-һауа көстәре ярҙамында Ҡондоҙҙо азат итеү операцияһын башлай.

• 30 сентябрь. Ҡондоҙ өсөн ныҡышмалы алыштарҙың дауам итә. Хөкүмәт сығанаҡтары үҙәк полиция участкаһын һәм төрмә бинаһын ҡайтарыу тураһында хәбәр итә.
  Талибтарҙан ҡапма-ҡаршы мәғлүмәт килә, атап әйткәндә, хәрәкәт лидеры Әхтәр Мансур хөкүмәтте Ҡондоҙҙа еңелеүен танырға саҡыра.

2016 йыл

2017 йыл

2018 йыл

2019 йыл

2020 йыл

2021 йыл

• 4 апрель — АҠШ президенты Джо Байден 2021 йылдың 1 майынан Афғанстандан АҠШ ғәскәрҙәрен тулыһынса сығарыу тураһында иғлан итә. Американдар шулай уҡ 18 000 афған союздашы һәм 53 000 ғаилә ағзалары өсөн АҠШ-ҡа инеү визаһы бирергә әҙер булыуҙарын белдерә.
• 1 май — «Талибан» ҡораллы төркөмдәре Афғанстан хөкүмәте көстәренә ҡаршы ҙур һөжүм башлай.
• 16 июндә Давлатабад (Фаряб губернаһы) ҡалаһы тирәһендә талибтар әсирлеккә төшкән афған командованиеһы отрядын атып үлтерә. 22 офицер һәләк була.
• 22 июнь — Талибан көстәре Төньяҡ Ҡондоҙ провинцияһының Шерхан-Бандар сик буйы ҡасабаһын ала һәм Пяндж йылғаһы аша күпергә Әмирлектең аҡ флагын ҡаҙай. Хөкүмәт көстәренең 134 хәрби хеҙмәткәре Тажикстанға сигенә.
• 1 июлдә АҠШ ғәскәрҙәре Баграм авиабазаһынан китә. Объект менән идара итеү Афғанстан ҡораллы көстәре генералы Мир Кохистаниға күсә.
• 3 июль — Талибан көстәре Хохон өйәҙенең Овез ауылын һәм «Овез» сик буйы комендатураһын, Шахрибузург провинцияһын, шулай уҡ Бадахшан провинцияһының Рогистон өйәҙенең Зираки ауылын баҫып ала. Ҡаты ҡаршылыҡ күрһәтеүҙән һуң 300-ҙән ашыу дәүләт хәрбиһе ҡабаттан Тажикстанға сик буйы заставаһы араһындағы участка аша сигенә.
• 5 июлгә ҡарай төндә талибан боевиктары Бадахшан провинцияһының алты районын (Хохон, Шикай, Нусай, Мохимай, Шугнон һәм Султон Ишкашим) тулыһынса үҙ контроле аҫтына ала. Хөкүмәт ғәскәрҙәренең 1037 хәрби хеҙмәткәренә Тажикстанға сигенергә тура килә.
• 8 июлдә Тажикстан рәсми рәүештә Афғанстандан тәүге граждан ҡасаҡтары хаҡында хәбәр итә. Таулы-Бадахшан автономиялы өлкәһе хакимиәте 400-гә яҡын кешене ҡабул итә. Уларға ваҡытлыса йәшәү өсөн шарттар булдырыла.
• 8 июлдә [[Төркмәнстандың Серхетабад ҡалаһында (элекке Кушка ҡалаһы, Афғанстан сигенән 4 километр алыҫлыҡта урынлашҡан) урындағы ваҡыт буйынса төнгө 11-ҙәрҙә атыш тауышы ишетелә. Тауыштар Афғанстандан Торгунди ҡалаһынан ишетелә. Марый виләйәтенең көньяғындағы сик буйы отрядтарының береһендә төркмән офицерҙары үҙ ғаиләләрен Афғанстан сигенән алыҫҡараҡ күсерә башлай.
• 9 июлдә Талибан көстәре Иран һәм Төркмәнстан сигендәге контроль-үткәреү пункттарын (икеһе лә Герат провинцияһында) һәм Иранға төп сауҙа маршруты үткән Ислам-Кала торама пунктын контролгә ала. Ислам-Кала таможняһының бөтә чиновниктары һәм унда урынлашҡан күп һанлы именлек көстәре, талибандар был районға килгәс, Иранға сигенә. Сик буйы ҡалаһы Торгунди, Төркмәнстанға ике сауҙа ҡапҡаһының береһе, шулай уҡ боевиктар контроле аҫтына эләгә.

(Афғанстан-Төркмән сигендәге «Акина» контроль-үткәреү пункты, талибандар тирә-йүнде баҫып алғандан һуң, 5 июлдә ябыла).

• 9 июлдә Талибандың көстәре Ҡандағарға һөжүм итә. Хөкүмәт армияһының махсус подразделениеһы ҡаланың бер нисә районында талибандарға ҡаршы операция үткәрә. Һөҙөмтәлә туғыҙ боевик һәләк була, тағы икәүһе яралана. Ҡандағар провинцияһы губернаторы ҡалалағы хәл контролдә тотола һәм боевиктар сигенә, тип белдерә.
• 14 июлдә Афғанстан хөкүмәте вәкилдәре илдәге өс көн барған һуғыштарҙа 1300-гә яҡын «Талибан» боевигы һәләк булды тип белдерә.
• 30 июлдә «Союздаштар өсөн һыйыныу урыны» операцияһы сиктәрендә АҠШ армияһы үҙенең элекке хеҙмәткәрҙәрен һәм уларҙың ғаиләләрен илдән эвакуациялай башлай. Һуңғы 10 йылда ғына АҠШ-ҡа барлығы 75 мең самаһы афғанлы күсеп килә. НАТО ғәскәрҙәре сигенгәндән һуң, тағы ла 50 меңдән ашыу кеше Афғанстанды ташлап китергә теләй.

 

 

• 6 августа, боевиктар әйтеүенсә, Зарандж (Иран сигендәге ҡала) бирелә.
• 7 августа талиптар Шибарган ҡалаһын баҫып алыуҙары тураһында белдерә. Джаузджан провинцияһы губернаторы урынбаҫары уның тулыһынса баҫып алыныуын раҫлай.
• 12 августа талибтар Ҡандағар һәм Герат ҡалаларын тулыһынса баҫып алыуҙары тураһында иғлан итә (ҙурлығы буйынса илдең икенсе һәм өсөнсө ҡалалары).
• 14 августа талибандар Логар һәм Пактиканың ике провинцияһын баҫып алыуҙары тураһында иғлан итә. Алышһыҙ Мазари-Шәриф (ҙурлығы буйынса илдең дүртенсе ҡалаһы) һәм Джелалабад ҡалаларын баҫып алалар.
• 15 августа талибтар шул уҡ исемле провинцияла Бамиан ҡалаларын һәм Мәхмүтрәкиҙе (Каписа губернаһы) алыуҙары тураһында иғлан итә. Шул уҡ көндө Талибан Ҡабулды баҫып ала. Афғанстан президенты Әшрәф Ғәни отставкаға бирә һәм илдән сығып китә.
• 17 августа Афғанстандың ҡалған вице-президенты Амрулла Сәлих үҙен дәүләт башлығы вазифаһын башҡарыусы итеп иғлан итә һәм ил халҡын Афғанстан милли ҡаршылыҡ фронтына инергә саҡыра. Төньяҡ альянстың элекке етәксеһе Әхмәд Шаһ Массудтың улы Әхмәд Массуд талибандарға ҡаршы тороуҙы ойоштороу өсөн Панджшир провинцияһының төньяғында хөкүмәт көстәре ҡалдыҡтарын йыя башлай.
• 26 августа, Ҡабул аэропортындағы теракттан һуң, Республика партияһының ҡайһы бер алдынғы сәйәсмәндәре илдең 46-сы президенты демократ Джо Байденды отставкаға ебәрергә йәки импичмент иғлан итергә тәҡдим итә. Яуап итеп, Аҡ йорттоң матбуғат секретары Джен Псаки американдарҙы терроризмға ҡаршы көрәштә берләшергә саҡыра.
• 27 августа АҠШ Хәрби-һауа көстәренең дроны Нангархар провинцияһында «Хорасан виләйәте» террор хәрәкәте штаб-фатирын юҡ итә.
• 30 августан 31-енә ҡарай төндә Америкалағы һуңғы хәрби (82-се һауа-десант дивизияһы командиры генерал-майор Кристофер Донахью) Афғанстан биләмәһенән сығып китте. Был уңайҙан талибтар төнгө фейерверк ойоштора. 31 август — Афғанстанда НАТО көстәренең хәрби кампанияһының рәсми тамамланыу көнө.
• 5 сентябрҙә «Талибан» Панджшер үҙәненең байтаҡ биләмәләрен контролгә алыуға өлгәшә, шунан һуң иртәгеһенә Панджширҙы тулыһынса баҫып алыу тураһында иғлан ителә. Ҡаршылыҡ фронты вәкилдәре яуап итеп, уларҙың частары «бөтә үҙән буйлап бөтә стратегик позицияларҙа торалар» һәм талибандарға һәм уларҙың партнерҙарына ҡаршы көрәште дауам итергә ниәтләйҙәр, тип белдерәләр. Атап әйткәндә, Ҡаршылыҡ фронты вәкиле Али Назари Financial Times гәзитенә биргән интервьюһында ҡаршылыҡ көстәренең тауҙарға сигенеүен, унан партизан һуғышын дауам итәсәген белдерә.
• 7 сентябрҙә «Талибан» Афғанстандың ваҡытлы хөкүмәте составы тураһында иғлан итә. Премьер-министр вазифаһын башҡарыусы итеп Мөхәммәт Хәсән Ахунд тәғәйенләнә һәм Хәйбәтулла Ахундзада Афғанстан әмире тип иғлан ителә.

Халыҡ-ара көстәр

Халыҡ-ара хәүефһеҙлеккә ярҙам итеү көстәре (ISAF) Берләшкән Милләттәр Ойошмаһы Именлек Советының 2001 йылдың 20 декабрендәге 1386-сы резолюцияһына ярашлы ойошторола. Талибан режимы ҡолатылғас, уларҙың илдә булыуы

Афғанстан ваҡытлы идаралығына Ҡабулда һәм уның тирә-яғында хәүефһеҙлек тәьмин итеүҙә ярҙам күрһәтеү, Афғанстандың Ваҡытлы хакимиәте, шулай уҡ Берләшкән Милләттәр Ойошмаһының шәхси составы хәүефһеҙ шарттарҙа эшләй алһын

өсөн кәрәк була.

2003 йылдың авгусынан ISAF командованиеһы НАТО блогы тарафынан башҡарыла. Уның составына 48 ил инә (күпселеге НАТО ағзаһы), иң ҙур контингент Америка Ҡушма Штаттарынан.

2014 йылдың 1 июненә ҡарата, ISAF-тың дөйөм һаны 49 902 хәрби хеҙмәткәрҙәр тәшкил итә:

  Исаф (бөтәһе): 49 902;

Талибанға сит ил ярҙамы

АҠШ разведкаһы талибан боевиктарына ярҙам итеүҙә Пакистанды ғәйепләй. ВВС-тың «Тайный Пакистан» документаль фильмы авторҙары бер нисә Талибан яугиренән интервью ала, улар Пакистан яғынан ярҙам алыуҙары тураһында әйтә. Ялан командиры мулла Ҡасим: «Боевикҡа ике нәмә кәрәк: боеприпастар һәм ышыҡ. Пакистан мөһим роль уйнай. Беренсенән, беҙҙе ышыҡ менән тәьмин итә, икенсенән, беҙгә ҡорал бирә». Ялан командиры Наджиб: «Обама бында күберәк хәрбиҙәр ебәреп, хәрби операциялар иҫәбен арттырғас, Пакистандың ярҙамы ла көсәйҙе».

НАТО көстәренә ҡаршы һуғышта Үзбәкстан ислам хәрәкәте террористик ойошмаһы ҡатнаша. Коалиция көстәренә юғары кимәлдәге һөжүм өсөн яуаплылыҡты үҙ өҫтөнә ала.

2009 йылда Афғанстан оборона министры Абдул Рәхим Вардак талибандарҙа башлыса Чечня, Төньяҡ Африка, Пакистандан 4000 сит ил кешеһе һуғыша, тип белдерә.

Норвегия тикшеренеүсеһе Энни Стенерсен Афғанстанда һәм Пакистанда 2002—2006 йылдар араһында һәләк булған 120 боевиктың тормош юлын өйрәнә, шуларҙың 103-ө — сит ил кешеһе. Һәләк булыусылар араһында Мысыр, Иордания, Ираҡ, Йемен, Ҡаҙағстан, Ливия, Рәсәй, Сәғүд Ғәрәбстаны, Сүриә, Тажикстан, Үзбәкстандан килеүселәр була.

Һуғыш барышында Афғанстанда сит ил кешеләренең булыу осраҡтары, шулай уҡ уларҙың хөкүмәткә ҡаршы көстәр хәрәкәттәрендә ҡатнашыуы теркәлә.

• 2007 йылда Канаданың The National Post гәзите Афғанстандағы Канада һалдатынан интервью ала, ул НАТО көстәренә иң ҡаты ҡаршылыҡты афғандар түгел, ә чечен боевиктары күрһәтә, тип белдерә.

• 2007 йылда контроль-үткәреү пунктында афған полицияһы Рәсәй Федерацияһы гражданины Андрей Владимирович Баталовты ҡулға ала. Уның автомобилендә 1000 фунт шартлатҡыс табыла. Уның менән бергә тағы өс боевик тотола. Банда етәксеһе Баталовты үҙ-үҙенә ҡул һалыусы-террорсы итергә йыйыныуҙары тураһында әйтә.

• 2010 йылдың көҙөндә Британияның The Guardian гәзите хәбәрселәре Лондонда йәшәүсе һәм Афғанстанға йыһатта ҡатнашыу өсөн килгән Талибан боевигынан интервью ала. Уның әйтеүенсә, Лондонда уның кеүек афғандар күп, улар йыһатта аҡса эшләй һәм мөмкин булғанда хәрби хәрәкәттәрҙә ҡатнаша.

• 2010 йылдың көҙөнә АҠШ-тың Баграмдағы төп төрмәһендә ҡулға алынған 50 боевик тотола, күбеһенсә пакистанлылар була.

• 2011 йылдың майында НАТО һәм Афғанстан армияһы көстәре Забул провинцияһында 10 боевикты үлтерә. Мәйеттәрҙә Франция, Пакистан һәм Сәғүд Ғәрәбстаны граждандарының паспорттары һәм шәхес таныҡлығы табыла.

• 2011 йылдың майында Афғанстандың именлек көстәре Нуристан провинцияһында афған-пакистан сиген үткән бер төркөм боевиктар менән һуғыша. Провинция губернаторы Джамалюддин Бадр мәғлүмәттәре буйынса, алыш барышында 25 сит ил боевигы — ғәрәптәр, чечендар һәм пакистанлылар үлтерелә йәки яралана.

• 2011 йылдың яҙында НАТО һәм афған армияһы Германияла йәшәүсе марокколыны ҡулға ала. Афғанстанда коалицион көстәргә ҡаршы һуғышыр өсөн күп кенә сит ил кешеләренең Пакистанға килеүен күреүе тураһында хәбәр итә.

• 2011 йылда Интернет селтәрендә Үзбәкстан ислам хәрәкәте төшөргән пропагандистик видеояҙма сыға. Унда хәрәкәт вәкиле Ҡондоҙ янында «Эссендан ағай» (Германия) Абдулланың америка һалдаттары менән алышта һәләк булыуы тураһында хәбәр итә. Вәкил әйтеүенсә, боевик Афғанстанда халыҡ-ара көстәр составында хеҙмәт иткән немец ғәскәрҙәренә һөжүм итергә теләгән.

• 2012 йылдың апрелендә Гильменд провинцияһындағы операция барышында 27 боевик һәләк була. Афғанстан эске эштәр министры мәғлүмәттәре буйынса, һәләк булғандар араһында Пакистан һәм Сәғүд Ғәрәбстанының ете гражданы була.

• 2012 йылдың авгусында «Йыһатсы төрөк» сайтында Афғанстанда һәләк булған ете төрөк боевигын маҡтаған видеояҙма барлыҡҡа килә.

Халыҡ-ара коалиция

 

 

АҠШ һәм Британия оборона министрлыҡтары, шулай уҡ iCasualties.org бойондороҡһоҙ сайты мәғлүмәттәре буйынса, 2014 йылдың 31 декабренә тиклем халыҡ-ара коалицияның «Сыҙамлы азатлыҡ» операцияһы барышында (башлыса Афғанстанда) хәрби һәм хәрби булмаған юғалтыуҙары 3485-тән ашыу хәрби тәшкил итә. АҠШ (2356), Бөйөк Британия (453), Канада (162), Франция (88), Германия (55) ҙур юғалтыуҙар кисерә.

Хәрби хеҙмәткәрҙәрҙең күбеһе ҡулдан эшләнгән шартлатыу ҡулайламаларынан һәләк була. Яҡынса мәғлүмәттәр буйынса, 2010 йылда дошмандың яуыз ғәмәлдәренән дөйөм юғалтыуҙарҙың 58 процентын (630 хәрби хеҙмәткәрҙең 368-е) — дошмандың мина-шартлатыу ҡулайламаларын ҡулланыуҙан, 2011 йылда 51 процентын (492 хәрби хеҙмәткәрҙең 522-һе) тәшкил итә.

• Үрҙә һанап үтелгән юғалтыуҙарға Европа берлеге полицияһы хеҙмәткәрҙәре араһында һәләк булыусылар инмәй. Улар Афғанстанға EUPOL — Afghanistan программаһы буйынса килә, әммә ИСАФ һалдаттары түгел.

• 2007 йылдың 15 авгусында Ҡабулда автомобилде шартлатыу һөҙөмтәһендә 3 немец полицейскийы һәләк була, тағы ла 1 кеше яралана;
• 2014 йылдың 17 ғинуарында Ҡабулда ресторанға һөжүм яһала, EUPOL-дың тағы 2 хеҙмәткәре һәләк була.

• Шулай уҡ үрҙә һанап үтелгән юғалтыуҙарға Афғанстанда рөхсәт менән һәм коалиция илдәре мәнфәғәтендә эшләгән сит ил шәхси хәрби һәм именлек компаниялары хеҙмәткәрҙәре инмәй. Шул уҡ ваҡытта, 2009 йылдың декабрь башына Афғанстанда шәхси хәрби һәм һаҡ компанияларының 104 000 хеҙмәткәре эшләй. Артабан, Афғанстан хөкүмәте талабы буйынса, уларҙың һаны кәмей. 2012 йыл уртаһына ҡарата, Афғанстанда сит ил шәхси хәрби компанияларының 40 меңгә яҡын хеҙмәткәре иҫәпләнә.

Тулы булмаған мәғлүмәттәр буйынса, Афғанстанда коалиция көстәренең кәм тигәндә 1906 контрактсыһы һәләк була.

Афғанстандың именлек көстәре

Афған хәүефһеҙлеге көстәре лә юғалтыуҙар кисерә. АҠШ Конгресының 2012 йылғы отчётында түбәндәге мәғлүмәттәр бирелә:

• 2007 йылда афған армияһында 278 кеше үлтерелә һәм 750 яралана, шулай уҡ 688 кеше үлтерелә һәм 1036 милли полиция, сик буйы полицияһы һәм урындағы полиция хеҙмәткәре яралана;
• 2008 йылда — 252 һәм 875, 724 һәм 1209;
• 2009 йылда — 292 һәм 859, 639 һәм 1145;
• 2010 йылда — 821 һәм 775, 1292 һәм 743;
• 2011 йылда — 511 һәм 256, 569 һәм 552;
• 2012 йылда — 173 һәм 327, 349 һәм 418;

2012 йылдың 4 декабрендә Афғанстан оборона министрлығы вәкиле Заһир Азими хәбәр итеүенсә, Афғанстандың именлек көстәре оборона эштәрен үҙ өҫтөнә алған һайын, уларҙың хәрби юғалтыуҙары арта башлай. Улар 2011 йыл күрһәткестәренән артып, айына «яҡынса 110 һалдат һәм 200 полицейский» кимәленә етә.

НАТО-ның рәсми мәғлүмәттәре буйынса, 2013 йыл дауамында Афғанстандың именлек көстәренең юғалтыуҙары 4350 кеше һәләк була.

2014 йылдың 23 октябрендә Афғанстан оборона министрлығы вәкиле Заһир Азими хәбәр итеүенсә, 2003—2014 йылдың 23 октябренә тиклемге алыштарҙа Афғанстан милли армияһының 2853 һалдаты һәләк була.

НАТО-ның рәсми мәғлүмәттәре буйынса, 2014 йыл дауамында афған хәүефһеҙлеге көстәре 4634 кеше юғалта (2014 йылдың ғинуарынан 28 декабренә тиклем һәләк булғандарҙың 3200-гә яҡыны — полицейскийҙар, ҡалғандары — хәрби хеҙмәткәрҙәр, сик буйы, махсус хеҙмәттәр хеҙмәткәрҙәре һ.б.).

Берләшкән Милләттәр Ойошмаһы һәм башҡа халыҡ-ара ойошмалар персоналы

Талибан

Граждандар араһында ҡорбандар

Күрше илдәрҙә ҡорбандар

Һуғыш Афғанстан территорияһында ғына алып барылмай.

АҠШ Пакистандағы сәптәргә һөжүм итеү өсөн пилотһыҙ осоу аппараттарын йыш ҡуллана. Көнбайыш киң мәғлүмәт саралары мәғлүмәттәре буйынса, 2004 йылдың июненән 2012 йылдың сентябренә тиклем америка пилотһыҙ осоу аппараттарының Пакистанға һауа һөжүме һөҙөмтәһендә 2562-нән 3325-кә тиклем кеше һәләк була.

Афғанстанда наркотиктар етештереү

 

 

 

НАТО ғәскәрҙәре индерелгәндән һуң, наркотиктар етештереү арта. Ҡайһы бер Рәсәй тикшеренеүселәре раҫлауынса, «Буш хакимиәте героин етештереүҙең йылдам үҫеүенә күҙ йомоп ҡарай» (был наркотиктар бизнесына ҡаршы әүҙем көрәш алып барылһа, Америка ғәскәрҙәренең юғалтыуҙары ҡырҡа артыр тип ҡурҡыу менән бәйле булыуы ихтимал). Швейцария журналисы Р. Лабевьер ҙа ошоға оҡшаш фекерҙә, ул «Доллары террора. Соединённые Штаты и исламисты» китабы авторы. Афғанстанда американдар наркотик һәм ҡорал "бизнес"ынан, террорсыларҙы финанслауҙан өҫтәмә килем ала, тип раҫлай. Дәүләт Думаһы депутаты Андрей Кокошин: «НАТО-ның америка союздаштарының әфиүнды героинға эшкәртеү буйынса предприятиеларҙы бөтөрөү тураһындағы бөтә тәҡдимдәре кире ҡағыла, сөнки был АҠШ һәм НАТО таянған кешеләрҙең ҡеүәтен һәм мөмкинлектәрен ҡаҡшата».

Эшкәртелмәгән опий етештереү (тонна):

2000 йылдың июлендә талиптар мәк үҫтереүҙе тыя. 2002 йыл — Талибан режимы ҡолатылғандан һуң беренсе йыл.

Рәсәй Федерацияһының Наркотиктар әйләнешен контроллек итеү федераль хеҙмәте етәксеһе Виктор Ивановтың мәғлүмәттәренә ярашлы, 2001—2008 йылдарҙа Афғанстанда опиаттар һәм героин етештереү 2 — 2,5 тапҡырға артҡан. Киң мәғлүмәт саралары хәбәр итеүенсә, Афғанстан марихуана һәм гашиш етештереү буйынса Марокконан һуң донъяла икенсе урынға сыҡҡан, ә Афғанстандағы келәттәрҙә, Берләшкән Милләттәр Ойошмаһы мәғлүмәттәренә ярашлы, мең тоннанан ашыу саф героин һаҡлана. Ҡайһы берҙә 2001—2008 йылдар араһында етештерелгән опиат күләме 44 тапҡырға артҡан, тип раҫлана (үрҙә килтерелгән таблицаны ҡарағыҙ), әммә шуны иҫтә тоторға кәрәк: 2001 йылда героин етештереү күрһәткесе шикле күренә. 1999 йыл менән сағыштырғанда 2001 йылда уңыш ҡырҡа кәмей. Беренсенән, 2000 йылда талибтар халыҡ-ара баҫым аҫтында опий мәге үҫтереүҙән тыйылып тора, икенсенән, шул йылда көслө ҡоролоҡ була. Әммә сәсеүлектәрҙе юҡ итеү бары тик күҙ буяу өсөн генә булған тигән дәлилдәр бар. 2001 йылда етештереү күләменең ҡырҡа кәмеүенә аңлатма биреп, Рәсәй Фәндәр академияһының Көнсығышты өйрәнеү институтының Афғанстан секторы етәксеһе Виктор Коргун былай тип билдәләй: «…уңыш бер аҙ ғына кәмей: әфиүм сеймалы илдәге һуғыш ваҡытында яҡшыраҡ ваҡытҡа тиклем һаҡлана, ә талибтар тар-мар ителгәс, уның запастары ҡабаттан баҙарға сығарыла». Тажикстан Республикаһы Президенты ҡарамағындағы Наркотиктарға ҡаршы көрәш агентлығының элекке хеҙмәткәре Хәйҙәр Мәхмәҙиев 2001 йылда контрабанданың кәмеүен йә Афғанстанда әфиүм сеймалы культураларын сәсеү туҡтатылыуы тураһында хәбәрҙәрҙе белмәй. Быларҙың барыһы ла сеймал етештереүҙең 2001 йылда статистикала күрһәтелгән 185 тоннанан артып китеүе тураһында һөйләй, әммә был мәсьәләлә аныҡлыҡ юҡ.

Панджшер конфликты

 

2021 йылдың 17 авгусында вице-президент Амрулла Сәлих, Афғанстан Конституцияһы положениеларына һылтанып, Панджшер үҙәнендәге хәрби базанан үҙен Афғанстан президенты тип иғлан итә һәм унан талибандарға ҡаршы хәрби операцияларҙы дауам итергә вәғәҙә бирә. Уның президент вазифаһына дәғүәләрен Әхмәд Масуд һәм Афғанстан Ислам Республикаһының оборона министры Бисмиллах Мөхәммәди Хан хуплай. 2021 йылдың 17 авгусында Панджширҙың ҡаршылыҡ көстәре провинцияның баш ҡалаһы Чарикарҙы тартып ала. 6 сентябргә талибтар үҙәндең күп өлөшөн яңынан үҙ контроле аҫтына ала, әммә үрге үҙәндәрҙә ҡораллы ҡаршылыҡ дауам итә. Үҙәндәге бәрелештәр сентябрь уртаһында туҡтай тиерлек. Хәбәрҙәр буйынса, Салех менән Масуд сентябрь аҙағында күрше Тажикстанға ҡаса.

Украиналағы конфликтта ҡатнашыу

Foreign Policy журналы Рәсәй яғында Украиналағы низағта ҡатнашыу өсөн Афғанстан Милли армияһының элиталы командование корпусы ағзаларын йыйыу осраҡтары тураһында яҙа. Баҫма, АҠШ һәм Көнбайыш союздаштар Афғанстандан ашығыс рәүештә сыҡҡандан һуң, элекке хәрбиҙәрҙең ниндәй хәлгә эләгеүҙәре тураһында һөйләй. Фараз ителеүенсә, 20 000-дән 30 000-гә тиклем афған командованиеһы ирекмәне эшһеҙ ҡала. Үрҙә килтерелгән дәлилдәргә ярашлы, хеҙмәткә алыныусыларҙы Афғанстандан Иранға, ә һуңынан Рәсәйгә оҙаталар, шунан һуң улар менән бәйләнеш өҙөлә.

Нәфис фильмдар

• «Кавалерия» (2018, АҠШ) нәфис фильмы.
• «Машина войны» (2017, АҠШ) нәфис фильмы.
• «Братья» (2009, АҠШ) нәфис фильмы.
• «Железный человек» (2008, АҠШ) нәфис фильмы.
• «Уцелевший» (2013, АҠШ) нәфис фильмы.
• «Парни со стволами» (2016, АҠШ) нәфис фильмы.

Нәфис әҙәбиәт

• Ильяс Дауди. «Цугцванг обер-лейтенанта Бруно Тевса». Военная повесть — Москва: ДеЛибри, 2020. — 181 с. — ISBN 978-5-4491-1164-7.
• Ильяс Дауди. «В круге Кундузском». Военно-исторический роман-трилогия — Москва: ДеЛибри, 2020. — 181 с. — ISBN 978-5-4491-0575-2.

• Список войн Афганистана
• Мирный процесс в Афганистане
• «Дневник афганской войны»
• Список авиационных потерь международной коалиции в Афганистане
• Вывод американских войск из Афганистана (2011—2016) (инг.)баш.

• Асатрян Г. Э. Военно-политическая стратегия США в Афганистане (2001—2008 гг.). Антитеррористический аспект. Документы и материалы. // Образование. Наука. Научные кадры. 2014. № 4. С. 259—261.
• Асатрян Г. Э. Антитеррористическая политика США в Афганистане на начальном этапе. Период успеха (2001—2005 гг.) // Историческая и социальная образовательная мысль. 2014. Т. 6. № 6. Ч. 1. С. 38—40.
• Асатрян Г. Э. Контртеррористическая политика США в Афганистане. Дестабилизация ситуации (2006—2008 гг.) // Вестник Томского государственного университета. 2015. № 2 (34). С. 103—107.
• Асатрян Г. Э. Эволюция контртеррористической политики США в Афганистане : 2001—2008 гг. : автореферат дис. … канд. ист.наук : 07.00.15 / Асатрян Георгий Эминович; [Место защиты: Рос. гос. гуманитар. ун-т (РГГУ)]. — Москва, 2016. — 26 с.

• Официальный сайт Международных сил содействия безопасности в Афганистане (ISAF) /webarchive/