Джо Байден: 46-сы АҠШ Президенты, америка сәйәсмәне

20 ноябрь 1942, Скрантон, Пенсильвания, АҠШ) — Америка дәүләт һәм сәйәсәт эшмәкәре, Демократик партия ағзаһы. 2021 йылдың 20 ғинуарынан Америка Ҡушма Штаттарының ғәмәлдәге президенты.

Джо Байден
ингл. Joe Biden
46-сы АҠШ президенты
20 ғинуар 2021 алып
Вице-президент:	Камала Харрис
Алдан килеүсе:	Дональд Трамп
Дине:	католицизм
Тыуған:	20 ноябрь 1942 йыл АҠШ, Скрантон (Пенсильвания)
Династия:	Семья Джо Байдена[d]
Исеме:	ингл. Joseph Robinette Biden Jr.
Атаһы:	Джозеф Робинетт Байден-өлкән
Әсәһе:	Кэтрин Юджиния Финнеган
Ҡатыны:	Нелия Хантер (1966—1972; вафат булған) Джилл Джейкобс (1977 йылдан)
Балалары:	Джозеф Бо, Хантер, Наоми, Эшли
Партия:	Демократик партия
Белеме:	Делавэр университеты Сиракуза университеты
Ғилми дәрәжәһе:	хоҡуҡ докторы[d] һәм бакалавр искусств[d]
Эшмәкәрлеге:	сәйәсмән, юрист
Сайт:	Biden.Senate.gov
Автограф:
Наградалары:	Ҡалып:Айырылып торған Азатлыҡ Президент Миҙалы Ҡалып:Эллис утрауының Маҡтаулы миҙалы Ҡалып:I дәрәжәле Мәрйәм ере Тәре ордены Ҡалып:2-се дәрәжәле Пакистан ордены Ҡалып:Изге Георгий исемендәге Еңеү ордены Ҡалып:Гранд-офицер Өс йондоҙ ордены
Джо Байден Викимилектә

Быға тиклем — 47-се вице-президент (2009 йылдың 20 ғинуарынан 2017 йылдың 20 ғинуарына тиклем), Делавэр штатынан сенатор (1973 йылдан 2009 йылға тиклем) булды.

Скрантонда (Пенсильвания) һәм Нью-Клавэр (Делавэр) үҫкән, Байден Делавэр университетында уҡыған, ә 1968 йылда Сиракуз университетында юрист дипломы ала. 1970 йылда Нью-Касл округы кәңәшсеһе итеп һайлана, 1972 йылда, 29 йәшендә, АҠШ-тың Делавэр штатынан Сенатҡа һайлана һәм Америка тарихында иң оло сенатор була. Байден оҙаҡ ваҡыт Сенаттың Халыҡ-ара мөнәсәбәттәр буйынса комитеты ағзаһы, шулай уҡ уның рәйесе була. 1991 йылда Фарсы ҡултығындағы һуғышҡа ҡаршы сығыш яһай, ул Көнсығыш Европала альянсты киңәйтеүгә һәм 1990-сы йылдарҙа Югославск һуғыштарында НАТО ҡатнашыуына, шулай уҡ Ирак илдәренә һөжүм итеүҙе хуплай.

Праймериз барышында 1988 һәм 2008 йылдарҙа Демократик партияларҙан президентта үҙ кандидатураһын уңышһыҙ күрһәтте.

Байден Сенатҡа алты тапҡыр уңышлы һайлана һәм 2017 йылға тиклем эшләгән АҠШ вице-президенты вазифаһына күскәнсе дүртенсе оло сенатор була. Вице-президент сифатында Байден 2008 йылда башланған донъя иҡтисади көрсөгөнә ҡаршы көрәш буйынса саралар ҡабул итте, шулай уҡ АҠШ-тың тышҡы сәйәсәте менән шөғөлләнде. 2019 йылда тышҡы сәйәсәттең украин йүнәлешендәге эшмәкәрлеге арҡаһында «Украинагейт» ағзаһы булды. 2020 йылда һайлауҙар барышында АҠШ президенты итеп һайлана.

Килеп сығышы һәм иртә тормош йылдары

1942 йылдың 20 ноябрендә Скрантон, Пенсильвания штатында тыуған. Ата-әсәһе: атаһы Джозеф Робинетт Ба́йден-өлкән (Joseph Robinette Biden Sr., 1915—2002) һәм әсәһе Кэтрин Юджиния (Джин) Финнеган (Catherine Eugenia «Jean» Finnegan, 1917—2010). Ул әсә һыҙаты буйынса төрлө сығанаҡтар буйынса булған дүрт католик ғаиләһенең беренсеһе,Ирландияла Лаут графсыларынан, йә Дерри графтарынан (хәҙерге Төньяҡ Ирландия).

Джозеф Байден Уилмингтонда Изге Еленә мәктәбендә, һуңынан Делавэр штатындағы Клеймонттағы "Арчмер Академияһы" шәхси әҙерлек мәктәбендә уҡыған. Һуңыраҡ ул Делавэр университетында уҡый, тарих һәм политология фәндәре буйынса бакалавр дәрәжәһенә эйә була. 1968 йылда Байден Нью-Йорк штатындағы Сиракуза университеты юридик мәктәбен хоҡуҡ докторы дәрәжәһе менән тамамлай (Doctor of LAW).

Сәйәси карьера башы (1970-1972)

1970 йылда Байден 4 округтан Ньюкасл округ Советы ағзаһы итеп һайлана. Уға тиклем республика вәкиле Генри Р. Фолс 5 округтан совет ағзаһы булырға һайлана. 1971 йылдың 5 ғинуарында Байден ант килтерә. Советта ул үҙ округы территорияһында юғары тиҙлекле магистралдәр төҙөүгә ҡаршы булараҡ хәтерҙә ҡалды.

1973 йылдың 1 ғинуарында Байден АҠШ-тың Сенатҡа һайланыуы менән бәйле округ советынан отставкаға китә. Уның урынына демократ Р. Свифт һайлана.

АҠШ Сенатында (1972-2008)

 

1972 йылда Джо Байден тәүге тапҡыр АҠШ-та Сенатына Делавэр штатынан, хәҙерге сенатор һәм элекке губернатор Калеб Боггсты көтмәгәндә еңеп һайланды. Һайланып ҡуйылған мәлгә уға 29 йәш, 30 йәш сенаторҙар өсөн минималь йәш, уға ул инаугурация алдынан тулды. 1978, 1984, 1990, 1996, 2002 һәм 2008 йылдарҙа яңынан һайланды.

1974 йылда Time журналы редакцияһы сенатор Байденды " тарих яһаусы киләсәктең 200 йөҙө" араһына индерҙе.

1987-1995 йылдарҙа Сенатта суд комитетын етәкләй.

1988 йылда Байденға ике баш мейе тамырҙары аневризия диагнозы ҡуйыла, ҡаты торошта ул госпиталгә оҙатыла, унда ашығыс операция эшләнә. Ете айҙан һуң ул Сенатҡа эшкә ҡайта.

1979 һәм 1988 йылдарҙа сенатор Мәскәүгә ике тапҡыр совет етәкселеге саҡырыуы буйынса барып ҡайтты, Алексей Косыгин һәм Андрей Громыко ҡабул уны иттеләр һәм ҡоралһыҙландырыу проблемаһы тураһында һөйләштеләр.

Байден йыш әрмән лобби мәнфәғәтен яҡлап эшләне һәм 1995-2007 йылдарҙа АҠШ Конгрестың әрмән эштәре буйынса төркөмөнә инде. Ул 907-се Азербайжанға ҡаршы төҙәтмә ҡабул итеү һәм һәм 1992-2008 йылдарҙа Әрмәнстанға һәм Таулы-Ҡарабах Республикаһына Америка финанс ярҙамы бүлеп биреү өсөн тауыш бирҙе.

Өс тапҡыр (2001-2003 йылдарҙа һәм 2007-2009 йылдарҙа) халыҡ-ара мөнәсәбәттәр буйынса сенатор комитеты рәйесе була.

Аҡш-та президент һайлауҙары (2008)

2008 йылға тиклем Делавэрҙан 35 йыл үрге палата ағзаһы вазифаһында тороп, иң тәжрибәле сенаторҙарҙың береһе булды. 2008 йылғы президент һайлауҙары алдынан Байден Демократик партиянан үҙ кандидатураһы өсөн көрәште, ләкин 3 ғинуарҙа ул праймериздан баш тартты һәм Сенатҡа ҡабат һайлауҙа тупланды.

Партияларҙан кандидат итеп Барак Обама һайланғас, ул 2008 йылдың 23 авгусында вице-президент вазифаһына кандидат итеп Джозеф Байденды һайланы. Бынан һуң Байден үҙенең сенатлы кампанияһын да дауам итте.

АҠШ вице-президенты (2009-2017)

Барак Обама һәм Джо Байдендың инаугурацияһы 2009 йылдың 20 ғинуарында булды. Быға тиклем биш көн алдан, 2009 йылдың 15 ғинуарында Байден Сенаттан отставкаға китте. Уның урынына Делавэр губернаторы Демократик партияның икенсе вәкилен Теда Кауфманды ике йылға тәғәйенләне.

Отставкала (2017-2019)

2016 йылдың декабрендә Байден журналистарға 2020 йылда ил президенты вазифаһына дәғүә итә алыуын белдерҙе.

2017 йылдың февралендә Дональд Трамп власҡа килгәс, элекке вице-президент студенттарға Пенсильвания университетында халыҡ-ара дипломатияны уҡытырға ҡарар итте.

Һайлау алды кампанияһы 2020 йыл

Аҡш президенты

 

 

2021 йылдың 20 ғинуарында 11: 49 Төньяҡ Америка ваҡыты буйынса Джо Байден Библияла ант бирҙе һәм 46-сы дәүләт башлығы вазифаһына инде. 59-сы тапҡыр инаугурация тантанаһы сиктәрендә Байден Капитолияның Библияла 35 һүҙҙән торған ант уҡыны.

Ант итеүҙе Юғары суд рәйесе Джон Робертс ҡабул итте. Шунан һуң Байден илде берләштереүгә арналған 20 минутлыҡ телмәр тотто.

Кабинет формалаштырыу

Эске сәйәсәт

Тышҡы сәйәсәт

 

Америка

• Эллис утрауының Маҡтаулы миҙалы (1992).
• Кеше хоҡуҡтары өлкәһендә Афинагора премияһы (2015).
• айырылып торған Азатлыҡ Президент Миҙалы (2017); АҠШ-тың гражданлыҡ кешеләре өсөн юғары дәүләт наградаһы.

Сит ил

• I дәрәжәле Мәрйәм ере Тәре ордены (2004, Эстония).
• Пакистан ордены йондоҙ менән (2009, Пакистан).
• Изге Георгий исемендәге Еңеү ордены(2009, Грузия).
• II дәрәжәле Өс йондоҙ ордены (2011, Латвия).
• Берләштерелгән миҙалы^[en] (2011, Ираҡ).
• Азатлыҡ Ордены (2017, Украина).

• Джо Байден «Вәғәҙә ит миңә, атай» (2017).

• Президент кампанияһы сайты (инг.)
• Аҡ йортта биография (архив) (инг.)
• Биографияһы АҠШ Конгресы белешмәһендә (Biographical Directory of the United States Congress)) (инг.)
• Финанс мәғлүмәт (федераль офис) АҠШ федераль һайлау комиссияһы (инг.)
• Бағыусы закон проекттары конгресы китапханаһы (инг.)
• Байден, Джо — Лентапедияла мәҡәлә. 2012 йыл.