Ontmensliking

As proses kan dit as die teenoorgestelde van personifikasie verstaan word – ’n stylfiguur waar menslike eienskappe aan nielewende voorwerpe of 'n abstraksie toegeken word; ontmensliking is die miskenning van hierdie selfde eienskappe.

In Herbert Kelman se werk oor ontmensliking beskik menswees oor twee kenmerke: “identiteit” (m.a.w. ’n persoon as ’n individu, onafhanklik en onderskeibaar van ander, en met die vermoë om keuses te maak”) en “gemeenskap” (m.a.w. die persoon as “deel van ’n ineengeskakelde netwerk van individue wat na mekaar omsien”). Wanneer een daarvan ontken word, lok ’n teiken nie meer deernis of ander morele response uit nie, en mag hy of sy gevolglik aan gewelddadige optrede onderwerp word.

In Nick Haslam se ondersoek van ontmensliking onderskei hy tussen uniek menslike eienskappe (UM) wat mense van diere onderskei, en tweedens menslike natuur (MN)-eienskappe, wat kenmerkend van menswees is.

Volgens Haslam kom die dierlike vorm van ontmensliking voor wanneer ’n uitgroep sekere uniek menslike eienskappe (bv. verfyndheid, morele gevoeligheid) ontsê word. Mense wat dierlike ontmensliking ondervind, word as amoreel, onintelligent, gebrekkig aan selfbeheersing gesien en aan diere gelykgestel. Dit het voor en gedurende die gedurende die Tweede Wêreldoorlog met die Jode (sien Holocaust), en tydens die Rwandese Volksmoord met die Tutsi's gebeur.

Meganistiese ontmensliking kom voor wanneer teikens sekere kenmerke van die menslike natuur (bv. kognitiewe buigsaamheid, warmte, individualiteit) ontsê word. Teikens van meganistiese ontmensliking word as koud, onbuigsaam, vervangbaar, gebrekkig aan individualiteit gesien en aan masjiene of voorwerpe gelykgestel. Meganistiese ontmensliking vind gewoonlik op ’n interpersoonlike basis plaas (wanneer iemand byvoorbeeld as ’n middel tot ’n doel gesien word).

Verskeie sielkundige navorsingstudies word met die konsep van ontmensliking verbind. Infra-vermensliking is die siening dat die uitgroep “minder menslik” en meer soos diere is terwyl pseudo-spesievorming impliseer dat die ontmensde persoon nie as lid van die menslike spesie beskou word nie. Om meer spesifiek te wees, individue assosieer sekondêre emosies (wat as uniek menslik beskou word) meer met die ingroep as met die uitgroep. Primêre emosies (dié wat deur alle redelike wesens ervaar word, mense sowel as diere) word eerder met die uitgroep geassosieer. Ontmensliking word intrinsiek met geweld verbind. ’n Mens kan nie iemand anders ernstig beseer sonder om hom of haar eers (as ’n vorm van rasionalisasie) in jou gedagtes te ontmens nie. Militêre opleiding is onder andere ’n sistematiese desensitering en ontmensliking van die vyand.

Delegitimisering is die “kategorisering van groepe in uiters negatiewe sosiale kategorieë wat uitgesluit van menslike groepe is.”

Morele uitsluiting kom voor wanneer uitgroepe aan ’n ander stel morele waarde, reëls en regverdigheid onderwerp word as dié wat in sosiale verhoudings met ingroeplede toegepas word. Wanneer individue ander mense ontmens, ervaar hulle nie meer ontsteltenis wanneer hulle daardie persone sleg behandel nie. Morele uitsluiting word gebruik om uiterste gedrag soos volksmoorde, streng immigrasiebeleide en eugenetika (rasverbetering) te verduidelik, maar kan ook op ’n meer gereelde, alledaagse diskriminerende vlak voorkom.

Martha Nussbaum (1999) het sewe komponente van objektivering geïdentifiseer: “instrumentaliteit”, “eienaarskap”, “ontkenning van selfstandigheid”, "traagheid", "vervangbaarheid", "skendbaarheid” (“violability"), en "ontkenning van subjektiwiteit"

Alhoewel sosiale afstand van die teiken ’n noodsaaklike voorwaarde vir ontmensliking is, is dit volgens sekere navorsing op sigself nie voldoende nie. Sou dit die geval wees, sou ontmensliking baie meer algemeen gewees het. Om 'n hoë status te hê maak 'n persoon egter wel meer geneig om ander te ontmens. Laestatusgroepe word eerder met menslike natuur-eienskappe (warmte, emosionaliteit) as uniek menslike eienskappe geassosieer. Dit impliseer dat hulle kwansuis nader aan diere as aan mense is, aangesien hierdie eienskappe tipies van mense is, maar ook by ander spesies gesien kan word. Verder is daar ook bevind dat individue in 'n magsposisie meer geneig is om hulle ondergeskiktes te objektiveer en hulle eerder as 'n middel tot 'n doel te behandel as om op hulle wesenlik menslike eieskappe te fokus. Laastens is daar ook gemerk dat wanneer 'n persoon in die teenwoordigheid van 'n intieme ingroeplid verkeer, hy meer geneig is om 'n teiken te ontmens deur laasgenoemde se menslike verstandelike eienskappe te ontken, hom soos 'n dier te behandel en meer bereid is om wrede ondervragingstaktieke toe te pas. Dit is verbasend, want waar sosiale verbintenisse gewoonlik voordele vir gesondheid en welsyn inhou, blyk dit intergroepverhoudings te benadeel.

Ontmensliking is dikwels 'n gevolg van konflik in 'n intergroepkonteks. Ander etniese en rassegroepe word in die populêre kultuur dikwels as diere voorgestel. In die VSA word Afro-Amerikaners byvoorbeeld implisiet met ape geassosieer. In die verlede is ontmensliking dikwels met rassemoordkonflikte geassosieer wanneer ideologieë die slagoffers vóór en gedurende die konflik met rotte/peste vergelyk het. In die 1900's het die Australiese en Britse owerhede 'n wet ingestel om die Australiese state te federeer. Artikel 51 (xxvi) en 127 was twee bepalings wat die Australiese inboorlinge (Aboriginals) ontmens het. Volgens Artikel 51 het die Parlement die mag om wette vir die vrede, orde en goeie bestuur van die Gemenebes in te stel, met betrekking tot: (xxvi) die mense van enige ras, uitsluitend die Australiese inboorlinge in enige staat, vir wie daar spesiale wette gemaak sal word. En Artikel 127 lees: In die berekening van die hoeveelheid mense van die Gemenebes... sal die Australiese inboorlinge nie getel word nie.

Volgens Fredrickson en Roberts behels die seksuele objektivering van vroue meer as bloot pornografie (wat vroue se liggaam bo hulle uniek menslike, verstandelike en emosionele eienskappe beklemtoon), maar sluit dit die samelewing as geheel in. Daar is 'n normatiewe klem op vroulike voorkoms wat veroorsaak dat vroue hulle liggaam vanuit 'n derdepersoonsperspektief beskou. Die sielkundige afstand wat vroue teenoor hulle liggaam ervaar, kan daartoe lei dat hulle hulself ontmens. Mans wat vroue as diere of objekte ontmens, is meer geneig om vroue te verkrag en seksueel te teister en toon 'n meer negatiewe gesindheid teenoor vroulike verkragtingslagoffers.

Sosioloë en historici beskou ontmensliking dikwels as die kern van oorlog. Owerhede beeld die "vyand" dikwels as minder as menslik uit sodat kiesers meer geneig sal wees om 'n oorlog te ondersteun wat hulle andersins as massamoord sou beskou. Ander state skets ’n vyandige regering of lewenswyse as barbaars en insinueer dat die burgers kinderlik is en nie die vermoë het om hulle eie sake te hanteer nie. Sulke argumente is as ’n dekmantel vir kolonialisme gebruik.

Die Jodeslagting gedurende die Tweede Wêreldoorlog en die Rwandese Volksmoord is albei voorbeelde van gruweldade gebaseer op ontmenslikingsveldtogte wat deur die regering georganiseer is.

Ontmensliking kan ook buite openlike gewelddadige konflikte gesien word, soos by politieke debatte waar opponente as onnosel of inherent boos voorgehou word.

Niestaatlike rolspelers—veral terroriste—wend hulle ook tot ontmensliking om hulle saak te bevorder en skuldgevoelens te onderdruk. Die Weather Underground, 'n terroristegroep in die 1960's, het die "polisie is varke"-idee gebruik om lede te oortuig dat hulle nie besig is om mense seer te maak nie, maar om wilde diere dood te maak. Eweneens is stellings soos "terroriste is skuim" ook 'n vorm van ontmensliking.

In die VSA is Amerikaners van Afrika-afkoms ontmens deurdat hulle nie as mense nie, maar as primate geklassifiseer is. Die Amerikaanse Grondwet van 1787 het bepaal dat wanneer sensusdata versamel word, "alle ander persone" met verwysing na Negerslawe, as drie-vyfdes van 'n mens getel sou word.

Die verhouding tussen ontmensliking en die wetenskap het tot relatief onlangs onetiese wetenskaplike navorsing tot gevolg gehad. Die Nazi's se eksperimentering op Jode is so 'n voorbeeld. Gedurende die Jodeslagting het Nazi-wetenskaplikes verskeie eksperimente op Jode uitgevoer. Deur die ontmensliking van hierdie groep kon die navorsing geregverdig word.

In 'n mediese konteks het die verloop van tyd sommige ontmenslikingspraktyke meer aanvaarbaar gemaak, nie minder nie. Waar disseksies van menslike kadawers in die Middeleeue as ontmensliking beskou is, is die waarde van disseksies as 'n opleidingshulpmiddel van so 'n aard dat dit nou meer algemeen aanvaar word.

Wat die pasiënt betref, is daar in sommige Amerikaanse state kontroversiële wetgewing wat vereis dat 'n vrou 'n sonar van haar fetus sien voordat sy 'n aborsie mag ondergaan. Kritici van die wet redeneer dat om 'n beeld van haar fetus te sien, die fetus vermenslik en vroue teen aborsie bevooroordeel. 'n Onlangse studie toon ook dat die subtiele vermensliking van mediese pasiënte die sorg wat hierdie pasiënte ontvang, verbeter.

Navorsers het bevind dat deelname aan gewelddadige videospeletjies 'n negatiewe effek het op die speler se persepsie van sy eie menslikheid sowel as dié van die spelers wat teikens van die geweld in die speletjies is.

Ontmensliking het in die verlede onder die voorwendsel van "vooruitgang in die naam van wetenskap" plaasgevind. Gedurende die St. Louis-wêreldskou in 1904 is verskeie inboorlinge van onafhanklike stamme regoor die wêreld in menslike dieretuine ten toon gestel.

In Martin Luther King Jr. se boek oor menseregte Why We Can't Wait, verduidelik hy: "Ons nasie is uit 'n volkslagting gebore toe daar besluit is dat die oorspronklike Amerikaner, die Indiaan, 'n minderwaardige ras was."

Die Mi'kmaq-oudste en menseregteaktivis Daniel N. Paul het historiese vertellings van gruweldade teen Eerste Nasies-volke in Noord-Amerika breedvoerig nagevors en beskryf. Volgens hom was Europese kolonialisme in Kanada en Amerika 'n onderwerping van die inheemse volke, en 'n reeks ongeëwenaarde gewelddadige misdade teen die mensdom.

Ontmensliking en 'n ontmensde persepsie is soms die resultaat van die taal wat gebruik word om groepe mense te beskryf. Woorde soos trekkers, immigrante en buitelanders ("expats") word op grond van sosiale status en rykdom aan vreemdelinge toegeken, nie op grond van hulle vermoë en prestasies nie. "Buitelander" blyk gebruik te word om die bevoorregtes, dikwels westerlinge, te beskryf wat hulle in 'n area kom vestig en suggereer gewoonlik bekwaamheid, rykdom en vertroue. Aan die ander kant is "immigrant" 'n woord wat dikwels saam met "onwettig" gebruik word, wat beteken dat dit 'n uiters negatiewe konnotasie het. Die misbruik en volgehoue misbruik van hierdie woorde wat gebruik word om ander mense te beskryf, kan die persepsie van 'n uitgroep op 'n negatiewe manier affekteer.

Francisco Goya, beroemde Spaanse skilder en afdrukmaker uit die romantiese tydperk, het subjektiwiteit betreffende oorloggruwels en brutale geweld voorgestel wat die proses van ontmensliking uitgebeeld het. In die romantiese tydperk was martelaarskuns dikwels 'n middel om die onderdruktes en gefolterdes te vergoddelik, en Goya het dikwels bose karakters uitgebeeld wat hierdie onregverdige, afskuwelike dade uitvoer. Maar die skilder het hierdie konvensie op 'n revolusionêre manier verbreek deur die martelaarfigure in sy werke te ontmens. "...Goya was so vasbeslote om martelaars in stukke vleis te verander dat 'n mens nie kon uitmaak wie hy geskilder het nie."

• Sjoa
• Vermensliking

• http://www.psychwiki.com/wiki/Dehumanization Geargiveer 29 September 2010 op Wayback Machine