Тел Белеме Морфология

Сарыф яки морфология (юнанча μορφή "рәвеш" + юнанча λογία "гыйлем") — сүзләрнең төзелешен, төрләнешен, сүз төркемнәрен һәм аларга хас булган грамматик категорияләрне өйрәнә торган, грамматиканың бер өлешен тәшкил иткән фән. Сарыфның төп өйрәнү фәне — сүз һәм сүзләр төрләнгәндә барлыкка килә торган һәртөрле сүз шәкелләре.

Бу мәкаләнең сыйфатын арттырыр өчен түбәндәгеләрне эшләргә кирәк?: Мәкаләне тулыландырырга (мәкалә бик кыска) Рәсемнәр өстәргә

Тел белеме порталы

Сарыф синтаксис (нәхү), лексикология, фонетика һәм башка фәннәр белән тыгыз бәйләнештә тора.

Татар телендә сүзләрне төркемләү өчен 3 принцип бар:

1. Лексик-семантик: лексик мәгънәсен һәм грамматик мәгънәсен бергә алып карау
2. Морфологик: нәрсә белән төрләнүгә карау
3. Синтаксик: нинди җөмлә кисәге булуына карау

Сүз төркемнәре - мәгънәләре, грамматик билгеләре һәм җөмләдә кулланылышлары буенча бер төркемгә тупланган сүзләр. Татар телендә сүз төркемнәре 2 олы төркемчәгә бүленә: мөстәкыйль(җидәү) һәм ярдмәче сүз(алтау) төркемнәре. Барысы татар телендә 13 сүз төркеме бар

Бу сүз төркемнәренең мөстәкыйль мәгънәләре була, алар аерым сорауга җавап бирәләр, җөмлә кисәге булып киләләр. Мөстәкыйль сүз төркемнәре: исем, сыйфат, фигыль, сан, рәвеш, алмашлык, аваз ияртемнәре.

Исем

Исем - предметлыкны белдерә торганн сүз төркеме. Исемнең грамматик категорияләре:

1. Сан (берлек-күплек): бала - балалар, кеше - кешеләр
2. Тартым: китап - китабым
3. Килеш (6 килеш): Баш, Иялек, Юнәлеш, Төшем, Чыгыш, Урын-вакыт
4. Хәбәрлек

Исемдә предметлык мәгънәләре:

1. Абстракт (эш-хәл, билге һәм башка төшенчәләрне, "тотып карап булмаган" сүзләрне атый: җәй, мәхәббәт, дуслык)
2. Конкрент (затларны, тереклек предметларын аңлата торган әйберләр, аларны "тотып" карап була: китап, ат, бала)
3. Җыйма (бер төрдән булган объектларның җыелмасын атау: каенлык, савыт-саба)
4. Матдә (азык-төлек, төзү материаллары, химик матдә атамалары керә: май, он, тоз)

Бер төрдән булган предметларның затларының барсы өчен дә уртак исем - уртаклык исем дип атала. Ялгызлык исем - бер төрдән булмаган предметларның, затларның берсенә генә бирелгән исем.

Ясалышы ягыннан 6 ясалыш ысулы бар:

1. Тамыр: әни, дус
2. Ясалма: авылдаш, каенлык
3. Парлы: дус-иш, холык-фигыль
4. Тезмә: үги ана яфрагы
5. Кушма: аккош, төнбоек
6. Кыскартылма: драмтүгәрәк, КФУ, ДАГУ

Җөмләдә барлык җөмлә кисәге дә булып килә ала.

• Татар грамматикасы. — Т. I. — М.: Инсан; Казан: Фикер, 1998.
• Татар грамматикасы. — Т. II: Морфология. — М.: Инсан; Казан: Фикер, 2002.
• Татар теле морфологиясе: Югары уку йортлары өчен дәреслек / Ф. М. Хисамова. — Казан: Мәгариф, 2006. — 335 б.
• Хәзерге татар әдәби теле морфологиясе / Д. Г. Тумашева. — Казан: КДУ нәшрияты, 1964.
• Хәзерге татар әдәби теле. Морфология / Д. Г. Тумашева. — Казан: КДУ нәшрияты, 1978.

Башка телле бүлектә тулырак мәкалә бар: Morphology (linguistics) (ингл.) Сез тәрҗемә ярдәме белән бу мәкаләне язып бетереп проектка ярдәм итә аласыз.

Башка телле бүлектә тулырак мәкалә бар: Морфология (лингвистика) (рус.) Сез тәрҗемә ярдәме белән бу мәкаләне язып бетереп проектка ярдәм итә аласыз.