Lingvistika Morfologija

Morfem (grč. morfe = oblik) jeste najmanja jezička jedinica ili najmanji dio riječi koji ima svoje značenje.

Morfemi se prema značenju dijele na leksičke i gramatičke.

1. Leksički morfemi su vanjezički nosioci značenja riječi. Oni se dijele na korijenske i derivacijske (tvorbene) morfeme. Korijenski morfem nosi osnovno leksičko značenje. Ono je nepromjenjivo (car, cara, caru, carstvo). To je, zapravo, korijen riječi koji upućuje na njeno porijeklo i na srodnost po značenju u okviru neke porodice riječi. Ostali leksički morfemi služe za izvođenje novih riječi iz korijenskog morfema, pa se i zovu derivacijski. U riječi kućica, kuć- i -ic jesu leksički morfemi; prvi je korijenski, a drugi derivacijski.

U zavisnosti od položaja u riječi, tj. od toga gdje se nalaze u odnosu na korijenski morfem, derivacijski morfemi mogu biti:

• prefiksalni - stoje ispred korijenskog morfema (po-, za-, u-, pre- i sl.)
• sufiksalni - iza korijenskog morfema (-ić, -en); podvrsta sufiksa jesu infiksi - oni povezuju korijenski i gramatički morfem (-ov-, -ev-, -et-, -en-, -es- itd.).

Prefiksalne i sufiksalne morfeme nazivamo afiksima ili afiksalnim morfemima.

Postoje još i interfiksi; to su morfemi koji se umeću između dvaju korijenskih morfema, povezujući ih tako u jednu riječ (npr., kuć-e-pazitelj).

2. Gramatički ili relacijski morfemi dobijaju značenje iz jezika, odnosno iz gramatike, pa se zato tako i zovu. U riječi škola gramatički morfem je -a jer je nosilac gramatičkih značenja: roda, broja i padeža (ženski rod jednine u nominativu).