Filozofi Natyra
Natyra në filozofi ka dy kuptime të ndërlidhura.
Nga njëra anë, nënkupton tërësinë e të gjitha gjërave që janë natyrale, ose që i nënshtrohen funksionimit normal të ligjeve të natyrës. Nga ana tjetër, kjo do të thotë vetitë thelbësore dhe shkaqet e gjërave individuale.
Se si të kuptohet esenca dhe domethënia e natyrës ka qenë një temë e qëndrueshme e diskutimit brenda historisë së Qytetërimit Perëndimor, në fushat filozofike të metafizikës dhe epistemologjisë, si dhe në teologji dhe shkencë. Studimi i gjërave natyrore dhe ligjet e rregullta që duket se qeverisin ato, përkundër diskutimit për atë që do të thotë të jesh natyror, është fushë studimi e shkencave natyrore.
Fjala "natyrë" rrjedh nga gjuha latine nātūra, një term filozofik që rrjedh nga folja që shpreh lindjen, e cila u përdor si një përkthim për termin phusis nga greqishtja e lashtë (parasokratike), me prejardhje nga folja për rritjen natyrore. Tashmë në kohët klasike, përdorimi filozofik i këtyre fjalëve ndërthuri dy kuptime të ndërlidhura e ku që dyja kanë të përbashkëta ato karakteristika të cilat i referohen mënyrës në të cilën ndodhin gjërat vetvetiu, "natyrshëm", pa "ndërhyrje" nga diskutimi njerëzor, ndërhyrja hyjnore ose ndonjë gjë tjetër jashtë asaj që konsiderohet normale për gjërat natyrore që merren parasysh.
Kuptimet e natyrës varen nga tema dhe koha ku shfaqen. Për shembull, shpjegimi i Aristotelit për vetitë natyrore ndryshon nga ato që nënkuptohen nga vetitë natyrore në veprat moderne filozofike dhe shkencore, të cilat gjithashtu mund të ndryshojnë nga përdorimi tjetër shkencor dhe konvencional. Stoicizmi inkurajon praktikuesit të jetojnë në përputhje me natyrën. Pirronizmi inkurajon praktikuesit të përdorin udhëzimin e natyrës në vendimmarrje.
Përveq stoicizmit, pirronizmit dhe Arsistotelit me çështjet dhe problematikën e natyrës, por duke e shikuar dhe trajtuar nga aspekti filozofik, janë marrë edhe filozofë të tjerë të shquar mes të cilëve duhet përmenduar: Konfucie, Francis Bacon, Thomas Hobbes, Rene Descartes, Jean-Jacques Rousseau, Friedrich Nietzsche, Richard Rorty, etj.
Shih edhe
Referime
Literatura
- Adler, Mortimer J. (1993). The Four Dimensions of Philosophy: Metaphysical, Moral, Objective, Categorical. [S.l.]: Macmillan. ISBN 0-02-500574-X
- Gerard Naddaf, The Greek Concept of Nature, New York, State University of New York Press, 2005.
- Ducarme, Frédéric; Couvet, Denis (2020). "What does 'nature' mean?". Palgrave Communications (në anglisht). Springer Nature. 6 (14). doi:10.1057/s41599-020-0390-y.
- E.A. Burtt, Metaphysical Foundations of Modern Science (Garden City, NY: Doubleday and Company, 1954).
- Philip Kitcher, Science, Truth, and Democracy. Oxford Studies in Philosophy of Science. Oxford; New York: Oxford University Press, 2001. LCCN:2001036144 ISBN 0-19-514583-6
- MORENTE, G. Garcia; Fundamentos de Filosofia. Editora Mestre Jou; 8a Edição; São Paulo, SP, 1980, p. 30.
- Roy, Laird; Roux, Sophie. Mechanics and Natural Philosophy before the Scientific Revolution. ed Springer, 2008
This article uses material from the Wikipedia Shqip article Natyra (filozofi), which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Përmbajtja është në disponim nëpërmjet licencës CC BY-SA 4.0 nëse nuk shënohet ndryshe. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Shqip (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.