Matriarkati

Matriarkati është një sistemi social në të cilat pozicionet e dominimit dhe autoriteti mbahen kryesisht nga gratë. Në një kuptim më të gjerë mund të shtrihet edhe në autoriteti moral, privilegji shoqëror dhe kontrollin e pronës. Ndërsa këto përkufizime zbatohen në anglisht të përgjithshme, përkufizime specifike për antropologji dhe feminizmi ndryshojnë në disa aspekte.

Matriarkitë mund të ngatërrohen gjithashtu me matrilineal, matrilocal, dhe matrifocal shoqëritë. Ndërsa ka nga ata që mund të konsiderojnë çdo sistem jo-patriarkal si matriarkal, shumica e akademikëve i përjashtojnë ato sisteme nga matriarkitë siç përcaktohen rreptësisht.

Përkufizime dhe etimologji

Sipas Oxford English Dictionary ( OED ), matriarkati është një "formë e organizimit shoqëror në të cilën nëna ose femra më e vjetër është kryefamiljare, dhe prejardhja dhe marrëdhënia llogariten përmes linjës femërore; qeveria ose sundimi nga një grua ose femra”. Një përkufizim popullor, sipas James Peoples dhe Garrick Bailey, është "dominimi femëror". Brenda disiplinës akademike të antropologjisë kulturore, sipas OED, matriarkati është një "kulturë ose komunitet në të cilin mbizotëron një sistem i tillë" ose një "familje, shoqëri, organizatë, etj., e dominuar nga një grua ose një grua" pa referencë ndaj ligjeve që kërkojnë që gratë të dominojnë. Në antropologjinë e përgjithshme, sipas William A. Haviland, matriarkati është "sundim nga gratë". Matriarkati është një shoqëri në të cilën femrat, veçanërisht nënat, kanë rolet qendrore të udhëheqjes politike, autoritetit moral dhe kontrollit të pronës, por nuk përfshin një shoqëri që herë pas here drejtohet nga një femër për arsye jomatriarkale ose një profesion në të cilin femrat përgjithësisht mbizotërojnë pa iu referuar matriarkatit, siç është prostitucioni ose organizatat ndihmëse të grave të drejtuara nga burrat.^{[nevojitet citimi]} Sipas Lawrence A. Kuzner në 1997, AR Radcliffe-Brown argumentoi në 1924 se përkufizimet e matriarkatit dhe patriarkatit kishin "dështime logjike dhe empirike (...) [dhe] ishin shumë të paqarta për të qenë të dobishëm shkencërisht".

Shumica e akademikëve përjashtojnë sistemet jopatriarkale egalitare nga matriarkitë e përcaktuara më rreptësisht. Sipas Heide Göttner-Abendroth, një ngurrim për të pranuar ekzistencën e matriarkateve mund të bazohet në një nocion specifik të njëanshëm kulturor se si të përkufizohet matriarkati: sepse në një patriarki burrat sundojnë mbi gratë, një matriarkat shpesh është konceptuar si gratë që sundojnë mbi burrat. ndërsa ajo besonte se matriarkitë janë egalitare.

Fjala matriarkat, për një shoqëri të udhëhequr politikisht nga femrat, veçanërisht nënat, të cilat gjithashtu kontrollojnë pronën, shpesh interpretohet se do të thotë e kundërta gjinore e patriarkatit, por nuk është e kundërta. Sipas Peoples dhe Bailey, pikëpamja e antropologes Peggy Reeves Sanday është se matriarkitë nuk janë një pasqyrë apo formë e përmbysur patriarkash, por më tepër se një matriarkat "thekson kuptimet amtare ku "simbolet e nënës janë të lidhura me praktikat sociale që ndikojnë në jetën e të dy gjinive dhe ku gratë luajnë rol qendror në këto praktika ' . Gazetarja Margot Adler shkroi, "fjalë për fjalë,... [" matriarkati "] do të thotë qeverisje nga nënat, ose më gjerësisht, qeverisje dhe pushtet në duart e grave." Barbara Love dhe Elizabeth Shanklin shkruan, "me 'matriarkat', nënkuptojmë një shoqëri të pa tjetërsuar: një shoqëri në të cilën gratë, ato që prodhojnë brezin e ardhshëm, përcaktojnë mëmësinë, përcaktojnë kushtet e mëmësisë dhe përcaktojnë mjedisin në të cilin rritet brezi i ardhshëm." Sipas Cynthia Eller, "matriarkia" mund të jetë menduar për... si një përshkrim stenografi për çdo shoqëri në të cilën fuqia e grave është e barabartë ose superiore ndaj burrave dhe në të cilën kultura përqendrohet rreth vlerave dhe ngjarjeve të jetës të përshkruara si 'femërore'." Eller shkroi se ideja e matriarkatit qëndron kryesisht. mbi dy shtylla, romantizmin dhe kritikën sociale . Nocioni i matriarkatit kishte për qëllim të përshkruante diçka si një utopi e vendosur në të kaluarën për të legjitimuar kritikën sociale bashkëkohore.^{[ citim i nevojshëm ]} Në lidhje me një Epokë të Artë matriarkale parahistorike, sipas Barbara Epstein, "matriarkati... do të thotë një sistem shoqëror i organizuar rreth matrilinës dhe adhurimit të perëndeshës në të cilin gratë kanë pozita pushteti." Sipas Adlerit, në traditën marksiste, zakonisht i referohet një shoqërie paraklasore "ku gratë dhe burrat ndajnë në mënyrë të barabartë në prodhim dhe fuqi.”

Sipas Adlerit, "një numër feministësh vërejnë se pak përkufizime të fjalës [matriarkati], pavarësisht kuptimit të saj të mirëfilltë, përfshijnë çdo koncept të pushtetit, dhe ata sugjerojnë se shekujt e shtypjes e kanë bërë të pamundur që gratë të konceptojnë veten me të tilla pushtet."

Matriarkati shpesh është paraqitur si negativ, në ndryshim nga patriarkalizmi si i natyrshëm dhe i pashmangshëm për shoqërinë, dhe kështu ai matriarkal është i pashpresë. Love dhe Shanklin shkruan:

Kur dëgjojmë fjalën "matriarkat", ne kushtëzohemi nga një sërë përgjigjesh: se matriarkati i referohet së shkuarës dhe se matriarkati nuk ka ekzistuar kurrë; se matriarkati është një fantazi e pashpresë e dominimit të femrës, e nënave që dominojnë fëmijët, e grave që janë mizore ndaj burrave. Kushtëzimi negativ ndaj matriarkatit është, natyrisht, në interes të patriarkëve. Ne jemi bërë të ndiejmë se patriarkalizmi është i natyrshëm; ne kemi më pak gjasa ta vëmë në dyshim atë dhe më pak të ngjarë t'i drejtojmë energjitë tona për t'i dhënë fund.

Shkolla e Studimeve Matriarkale e udhëhequr nga Göttner-Abendroth bën thirrje për një ripërkufizim edhe më gjithëpërfshirës të termit: Göttner-Abendroth i përkufizon Studimet Matriarkale Moderne si "hetimi dhe prezantimi i shoqërive jo-patriarkale", duke e përcaktuar në mënyrë efektive matriarkatin si jo-patriarkat. Ajo e ka përcaktuar gjithashtu matriarkatin si të karakterizuar nga ndarja e pushtetit në mënyrë të barabartë mes dy gjinive. Sipas Diane LeBow, "shoqëritë matriarkale shpesh përshkruhen si... egalitar...", edhe pse antropologia Ruby Rohrlich ka shkruar për "qëndrimin e grave në një shoqëri egalitare."

Matriarkati është gjithashtu formacioni publik në të cilin gruaja zë pozitën sunduese në një familje. Disa, duke përfshirë Daniel Moynihan, pohuan se ekziston një matriarkat mes familjeve zezake në Shtetet e Bashkuara, sepse një e katërta e tyre drejtoheshin nga gra beqare; pra, familjet që përbëjnë një pakicë të konsiderueshme nga një pakicë substanciale mund të mjaftojnë që kjo e fundit të përbëjë një matriarkat brenda një shoqërie më të madhe jomatriarkale me dinamikë politike jomatriarkale.

Etimologjikisht, është nga latinishtja māter (gjinore mātris ), "nënë" dhe greqishtja ἄρχειν arkhein, "të sundosh". Nocioni i matriarkatit u përcaktua nga Joseph-François Lafitau (1681-1746), i cili i pari e quajti atë ginécocratie . Sipas OED, vërtetimi më i hershëm i njohur i fjalës matriarkat është në 1885. Në të kundërt, gjinekokracia, që do të thotë 'sundim i grave', ka qenë në përdorim që nga shekulli i 17-të, duke u bazuar në fjalën greke γυναικοκρατία . gjendet tek Aristoteli dhe Plutarku .

Termat me etimologji të ngjashme përdoren gjithashtu në shkenca të ndryshme shoqërore dhe humane për të përshkruar aspekte matriarkale ose matriologjike të proceseve shoqërore, kulturore dhe politike.^{[ citim i nevojshëm ]} Mbiemri matriologjik rrjedh nga emri matriology që vjen nga fjala latine māter (nënë) dhe fjala greke λογος ( logos, mësim rreth).^{[ citim i nevojshëm ]} Termi matriologji u përdor në teologji dhe historinë e fesë si një emërtim për studimin e aspekteve të veçanta amtare të hyjnive të ndryshme femërore.^{[ citim i nevojshëm ]} Termi më pas u huazua nga shkencat e tjera shoqërore dhe humane dhe kuptimi i tij u zgjerua në mënyrë që të përshkruante dhe përcaktonte aspekte të veçanta të jetës kulturore dhe sociale të dominuara nga femra dhe me në qendër femra.^{[ citim i nevojshëm ]} Alternativa mashkullore për matriologjinë është patriologjia, me patriarkatin që është alternativa mashkullore ndaj matriarkatit .

Shih edhe

Literatura

de Abreu, Maria (2003). "John Knox: Gynaecocracy, 'The Monstrous Empire of Women'". Reformation and Renaissance Review. 5 (2): 166–187. doi:10.1558/rarr.5.2.166.36245. S2CID 218621630.
Adler, Margot (2006) [1979]. Drawing Down the Moon: Witches, Druids, Goddess-Worshippers, and Other Pagans in America. New York, NY: Penguin Books. ISBN 978-0-14-303819-1.
Bacchetta, Paola (2002). "Hindu nationalist women: on the use of the feminine symbolic to (temporarily) displace male authority". përmbledhur nga Laurie L. Patton (red.). Jewels of Authority: Women and Textual Tradition in Hindu India. New York, NY: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-513478-0.
Brammall, Kathryn M. (1996). "Monstrous metamorphosis: nature, morality, and the rhetoric of monstrosity in Tudor England". The Sixteenth Century Journal. 27 (1): 3–21. doi:10.2307/2544266. JSTOR 2544266.
Castro, Ginette (1990). American Feminism: a Contemporary History. Translated by Elizabeth Loverde-Bagwell. New York, NY: New York University Press. ISBN 978-0-8147-1448-5. – translated from Radioscopie du féminisme américain (Paris, France: Presses de la Fondation Nationale des Sciences Politiques, 1984)
Chesler, Phyllis (2005). Women and Madness. New York, NY: Palgrave Macmillan. ISBN 978-1-4039-6897-5.
Daly, Mary (1990) [1978]. Gyn/Ecology: the Metaethics of Radical Feminism. Boston, MA: Beacon Press. ISBN 978-0-8070-1413-4.
Davis, Elizabeth Gould (1971). The First Sex. New York, NY: G.P. Putnam's Sons. LCCN 79-150582.
Diner, Helen (1965). Mothers and Amazons: The First Feminine History of Culture. Edited and translated by John Philip Lundin. New York, NY: Julian Press.
Donovan, Josephine (2000). Feminist Theory: The Intellectual Traditions (bot. 3rd). New York, NY: Continuum. ISBN 978-0-8264-1248-5.
Echols, Alice (1989). Daring to Be Bad: Radical Feminism in America 1967–1975. Minneapolis, MN: University of Minnesota Press. ISBN 978-0-8166-1787-6.
Eller, Cynthia (1991). "Relativizing the patriarchy: the sacred history of the feminist spirituality movement". History of Religions. 30 (3): 279–295. doi:10.1086/463229. S2CID 162395492.
Eller, Cynthia (1995). Living in the Lap of the Goddess: The Feminist Spirituality Movement in America. Boston, MA: Beacon Press. ISBN 978-0-8070-6507-5.
Eller, Cynthia (2000). The Myth of Matriarchal Prehistory: Why an Invented Past Won't Give Women a Future. Boston, MA: Beacon Press. ISBN 978-0-8070-6792-5.
Eller, Cynthia (2011). Gentlemen and Amazons: The Myth of Matriarchal Prehistory, 1861–1900. Berkeley, CA: University of California Press.
Engels, Friedrich (1984). Der Ursprung der Familie, des Privateigenthums und des Staates. Im Anschluss an Lewis H. Morgans Forschungen (në gjermanisht). Berlin: Dietz.
Epstein, Barbara (1991). Political Protest and Cultural Revolution: Nonviolent Direct Action in the 1970s and 1980s. Berkeley, CA: University of California Press. ISBN 978-0-520-07010-3.
Farley, Tucker (1984). "Realities and fictions: lesbian visions of Utopia". përmbledhur nga Ruby Rohrlich; Elaine Hoffman Baruch (red.). Women in Search of Utopia: Mavericks and Mythmakers. New York, NY: Schocken Books. ISBN 978-0-8052-0762-0.
Felch, Susan M. (1995). "The rhetoric of Biblical authority: John Knox and the question of women". The Sixteenth Century Journal. 26 (4): 805–822. doi:10.2307/2543787. JSTOR 2543787.
Freeman, Marsha (2003). "Women, law, religion, and politics in Israel: a human rights perspective". përmbledhur nga Kalpana Misra; Melanie S. Rich (red.). Jewish Feminism in Israel. Hanover, NH: University Press of New England. ISBN 978-1-58465-325-7.
Gabriel, Mary (1998). Notorious Victoria: The Life of Victoria Woodhull, Uncensored. Chapel Hill, NC: Algonquin Books. ISBN 978-1-56512-132-4.
Gilman, Charlotte Perkins (2001) [1914]. The Man-Made World; or, Our Androcentric Culture. Amherst, NY: Humanity Books. ISBN 978-1-57392-959-2.
Goettner-Abendroth, Heide, red. (2009a). Societies of Peace: Matriarchies Past, Present and Future: Selected Papers: First World Congress on Matriarchal Studies, 2003 / Second World Congress on Matriarchal Studies, 2005. Toronto: Inanna Publications. ISBN 978-0-9782233-5-9.
Goettner-Abendroth, Heide (2009b). "The deep structure of matriarchal society: findings and political relevance of modern matriarchal studies". përmbledhur nga Heide Goettner-Abendroth (red.). Societies of Peace: Matriarchies Past, Present and Future: Selected Papers: First World Congress on Matriarchal Studies, 2003 / Second World Congress on Matriarchal Studies, 2005. Translated by Karen Smith. Toronto: Inanna Publications. ISBN 978-0-9782233-5-9.
Hartman, Tova (2007). Feminism Encounters Traditional Judaism: Resistance and Accommodation. Waltham, MA: Brandeis University Press. ISBN 978-1-58465-659-3.
Healey, Robert M. (1994). "Waiting for Deborah: John Knox and Four Ruling Queens". The Sixteenth Century Journal. 25 (2): 371–386. doi:10.2307/2542887. JSTOR 2542887.
Herzog, Don (1998). Poisoning the Minds of the Lower Orders. Princeton, NJ: Princeton University Press. ISBN 978-0-691-04831-4.
Jacobs, Renée E. (1991). "Iroquois Great Law of Peace and the United States Constitution: How the Founding Fathers Ignored the Clan Mothers". American Indian Law Review. 16 (2): 497–531. doi:10.2307/20068706. JSTOR 20068706.
Knox, John (1878) [1558]. Edward Arber (red.). The First Blast of the Trumpet against the monstruous regiment of Women. English Scholar's Library. Vëll.2.
LeBow, Diane (1984). "Rethinking matriliny among the Hopi". përmbledhur nga Ruby Rohrlich; Elaine Hoffman Baruch (red.). Women in Search of Utopia: Mavericks and Mythmakers. New York, NY: Schocken Books. fq.8–20. ISBN 978-0-8052-0762-0.
Lee, Patricia-Ann (1990). "A bodye politique to governe: Aylmer, Knox and the debate on queenship". The Historian. 52 (2): 242–261. doi:10.1111/j.1540-6563.1990.tb00780.x.
Love, Barbara; Shanklin, Elizabeth (1983). "The answer is matriarchy". përmbledhur nga Joyce Trebilcot (red.). Mothering: Essays in Feminist Theory. New Jersey: Rowman & Allenheld.
Mansfield, Harvey Claflin (2006). Manliness. New Haven, CT: Yale University Press. ISBN 978-0-300-10664-0.
The New Shorter Oxford English Dictionary (bot. 4th). Oxford: Oxford University Press. 1993. ISBN 978-0-19-861271-1.
Patai, Raphael (1990). The Hebrew Goddess (bot. 3rd). Detroit: Wayne State University Press.
Peoples, James; Bailey, Garrick (2012). Humanity: An Introduction to Cultural Anthropology (bot. 9th). Australia: Wadsworth. ISBN 978-1-111-30152-1.
Phan, Peter C. (2005). Vietnamese-American Catholics. Mahwah, NJ: Paulist Press. ISBN 978-0-8091-4352-8.
Poldervaart, Saskia (1997). "Utopianism and feminism: some conclusions". përmbledhur nga Alkeline van Lenning; Marrie Bekker; Ine Vanwesenbeeck (red.). Feminist Utopias: In a Postmodern Era. Tilburg University Press. fq.177–194. ISBN 978-90-361-9747-2.
Porter, Laurence M. (1992). "Feminist fantasy and open structure in Monique Wittig's Les Guérillères". përmbledhur nga Donald E. Morse; Marshall B. Tymn; Csilla Bertha (red.). The Celebration of the Fantastic: Selected Papers from the Tenth Anniversary International Conference on the Fantastic in the Arts. Westport, CT: Greenwood Press. fq.261–270. ISBN 978-0-313-27814-3.
Roald, Anne Sofie (2001). Women in Islam: The Western Experience. London: Routledge. ISBN 978-0-415-24896-9.
Richards, Judith M. (1997). ""To promote a woman to beare rule": talking of queens in mid-Tudor England". The Sixteenth Century Journal. 28 (1): 101–121. doi:10.2307/2543225. JSTOR 2543225.
Roces, Mina; Edwards, Louise P., red. (2010). Women's Movements in Asia: Feminisms and Transnational Activism. Abingdon: Routledge. ISBN 9780415487030.
Rohrlich, Ruby (1977). "Women in transition: Crete and Sumer". përmbledhur nga Renate Bridenthal; Claudia Koontz (red.). Becoming Visible: Women in European History. Boston, MA: Houghton Mifflin. fq.36–59. ISBN 9780395244777.
Rohrlich, Ruby (1984). "Introduction". përmbledhur nga Ruby Rohrlich; Elaine Hoffman Baruch (red.). Women in Search of Utopia: Mavericks and Mythmakers. New York, NY: Schocken Books. ISBN 978-0-8052-0762-0.
Ross, Becki L. (1995). The House That Jill Built: A Lesbian Nation in Formation. Toronto: University of Toronto Press. ISBN 978-0-8020-7479-9.
Rountree, Kathryn (2001). "The past is a foreigners' country: goddess feminists, archaeologists, and the appropriation of prehistory". Journal of Contemporary Religion. 16 (1): 5–27. doi:10.1080/13537900123321. S2CID 144309885.
Ruden, Sarah (2010). Paul Among the People: The Apostle Reinterpreted and Reimagined in his Own Time. New York, NY: Pantheon Books. ISBN 978-0-375-42501-1.
Schaller, George B. (1972). The Serengeti lion: A study of predator–prey relations. Chicago: University of Chicago Press. ISBN 978-0-226-73639-6.
Scalingi, Paula Louise (1978). "The Scepter or the Distaff: The Question of Female Sovereignty, 1516–1607". The Historian. 41 (1): 59–75. doi:10.1111/j.1540-6563.1978.tb01228.x.
Schaub, Diana (2006). "Man's field: a review of Manliness, by Harvey C. Mansfield". Claremont Review of Books. VI (2). Arkivuar nga origjinali më 24 qershor 2019. Marrë më 8 janar 2024.
Schlegel, Alice (1984). "Hopi gender ideology of female superiority". Quarterly Journal of Ideology: "A Critique of the Conventional Wisdom". VIII (4).
Schönpflug, Karin (2008). Feminism, Economics and Utopia: Time Travelling Through Paradigms. London: Routledge. ISBN 978-0-415-41784-6.
Spender, Dale (1985). For the Record: The Making and Meaning of Feminist Knowledge. London: The Women's Press. ISBN 978-0-7043-2862-4.
Sukumar, Raman (11 shtator 2003). The Living Elephants: Evolutionary Ecology, Behaviour, and Conservation. Oxford University Press, USA. ISBN 978-0-19-510778-4. OCLC 935260783.
Taylor, Keith Weller (1983). The Birth of Vietnam. Berkeley, CA: University of California Press. ISBN 978-0-520-04428-9.
Tsomo, Karma Lekshe (1999). "Mahāprajāpatī's legacy: the Buddhist women's movement: an introduction". përmbledhur nga Karma Lekshe Tsomo (red.). Buddhist Women Across Cultures: Realizations. Albany, NY: State University of New York Press. ISBN 978-0-7914-4138-1.
Umanit, Irit (2003). "Violence against women". përmbledhur nga Kalpana Misra; Melanie S. Rich (red.). Jewish Feminism in Israel. Hanover, NH: University Press of New England. ISBN 978-1-58465-325-7.
Vonarburg, Elisabeth (1992). In the mother's land. Translated by Jane Brierley. New York, NY: Bantam Books. ISBN 978-0-5532-9962-5.
Willemsen, Tineke M. (1997). "Feminism and utopias: an introduction". përmbledhur nga Alkeline van Lenning; Marrie Bekker; Ine Vanwesenbeeck (red.). Feminist Utopias: In a Postmodern Era. Tilburg University Press. fq.1–10. ISBN 978-90-361-9747-2.
Wittig, Monique (1985) [1969]. Les Guérillères. Translated by David Le Vay. Boston, MA: Beacon Press. ISBN 978-0-8070-6301-9.
Zerilli, Linda M.G. (2005). Feminism and the Abyss of Freedom. Chicago, IL: University of Chicago Press. ISBN 978-0-226-98133-8.

Referime

This article uses material from the Wikipedia Shqip article Matriarkati, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Përmbajtja është në disponim nëpërmjet licencës CC BY-SA 4.0 nëse nuk shënohet ndryshe. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Shqip (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.

Matriarkati

Përkufizime dhe etimologji

Shih edhe

Literatura

Referime

Tags:

🔥 Trending searches on Wiki Shqip: