Letonezët

Letonezët kanë një gjuhë, kulturë, histori dhe prejardhje të përbashkët letoneze.

Letonezët

latvieši
Popullsia e përgjithshme
rr. 1.7 million
Rajone me popullsi të konsiderueshme
Letonia 1,187,891 (2021) Other significant population centers:
Britania e Madhe	124,000 (2020)
Shtetet e Bashkuara të Amerikës	85,723(2019)
Gjermania	53,000(2021)
Kanadaja	30,725 (2016)
Brazil	25,000 (2002)
Australia	23,233 (2021)
Irlanda	19,933 (2016)
Rusia	18,979 (2010)
Norvegjia	11,723 (2019)
Suedia	10,323 (2022)
Gjuhët
Letonisht dhe dialektet e saj
Fetë
Kryesisht Luteran, Pakica Katolikë romak dhe Ortodoksë Letonezë
Grupe etnike të lidhura
Baltikët tjerë

Një fis balto-finik i njohur si Livët u vendos në brigjet veriore të Letonisë moderne. Kolonët gjermanikë e morën emrin e tyre për vendasit nga termi Liv. Ata iu referuan të gjithë vendasve si "Letts" dhe kombit si "Lettland", duke e quajtur koloninë e tyre Livonia ose Livland.

Forma latine, Livonia, i referohej gradualisht të gjithë territorit të Letonisë së sotme, si dhe Estonisë jugore, e cila kishte rënë nën një ndikim minimal gjerman. Letonezët dhe lituanezët janë të vetmit anëtarë të mbijetuar të degës baltike të familjes indo-evropiane.

Ndikimet

Letonezët kanë një gjuhë të përbashkët dhe kanë një kulturë unike me tradita, festa, zakone dhe arte. Kultura dhe traditat fetare janë ndikuar disi nga traditat gjermanike, skandinave dhe ruse. Letonët kanë një kulturë të lashtë që daton arkeologjikisht në 3000 para Krishtit. Letonët mbanin një lidhje dhe tregti të konsiderueshme me fqinjët e tyre. Të dhënat e para të banorëve njerëzorë në tokat e Letonisë moderne datojnë arkeologjikisht në shek. 9000 pes, duke sugjeruar se kolonët e parë ishin gjuetarë që qëndruan pothuajse menjëherë pas fundit të epokës së fundit të akullit. Kolonizatorët nga jugu mbërritën shpejt, duke i çuar shumë nga gjuetarët drejt veriut, ndërsa mbulesat polare të akullit u shkrinë më tej, ose në lindje, në Rusinë e sotme, Bjellorusinë dhe Ukrainën. Autori romak Taciti vuri në dukje popujt "Aestii", që mendohet se ishin banorë të tokave moderne baltike, duke sugjeruar se ata ishin të shumtë me njerëz të frikshëm, por paqësorë dhe mikpritës. Popujt letonezë mbetën relativisht të pashqetësuar derisa ndërhyrja papale nëpërmjet Gjermanikëve, Urdhri Teutonik kolonizoi Kurzeme (Kurland në gjermanisht), duke filluar në gjysmën e parë të shekullit të 13-të. Dekretet e Papës urdhëruan Urdhrin Teutonik të përhapte "Fjalën e Zotit" dhe Ungjillin e Krishterimit në të gjithë "tokat e paqytetëruara pagane". Megjithëse këto përpjekje për të krishterizuar popullsinë dështuan, dhe Urdhri Teutonik përfundimisht u zhvendos drejt jugut, në rajonin e asaj që dikur njihej si Prusia Lindore.

Letonia Juglindore (Latgale), për shkak të një popullsie relativisht të madhe etnike ruse, ka ruajtur një ndikim të madh rus.

Feja

 

Paganizmi ishte feja kryesore përpara se territori i Letonisë të pushtohej nga Urdhri Teutonik i krishterë. Letonezët ende festojnë festat tradicionale (Jāņi). Dievturība është një lëvizje neopagane e cila pretendon të jetë një ringjallje moderne e fesë etnike të letonezëve përpara kristianizimit në shekullin e 13-të.

Shumica e letonezëve të krishterë i përkasin Kishës Ungjillore Luterane, por në Latgale dhe Komunën Alsunga mbizotëron Kisha Katolike Romake, një pakicë e vogël letoneze i përkasin Kishës Ortodokse Letoneze dhe kongregacioneve të tjera fetare. Në fund të shekullit të 18-të, një lëvizje e vogël por e gjallë Herrnhutist luajti një rol të rëndësishëm në zhvillimin e kulturës letrare letoneze përpara se ajo të përthithej në emërtimin kryesor luteran.

Gjuha

Gjuha stërgjyshore e letonezëve, letonishtja, është regjistruar të paktën që nga shekulli i 16-të. Ajo u zhvillua në një gjuhë të veçantë në shekullin e 9-të. Është pjesë e një dege të veçantë gjuhësore të gjuhëve indo-evropiane: gjuhët baltike.

Një gjuhë tjetër e shquar e Letonisë është gjuha livoniane pothuajse e zhdukur, një anëtar i nëndegës baltiko-finlandeze të familjes së gjuhëve urale, e cila gëzon mbrojtje me ligj. Gjuha latgaliane (një dialekt i letonishtes) mbrohet gjithashtu nga ligji letonez si një variant historik i gjuhës letoneze.