1847: Godina

Ovo je članak o godini 1847.

redovna godina koja počinje u srijedu po 12 dana zaostajućem julijanskom kalendaru (linkovi pokazuju godišnje kalendare).

• Ovo je godina prekretnica za Vuka Karadžića i narodni jezik kao književni:
  • "Novi zavjet" (tekst na rastko.rs)
  • "Rat za srpski jezik i pravopis" Đure Daničića (prvi put upotrebio to prezime)
  • Narodnim jezikom su napisani Njegošev "Gorski vijenac" i "Pesme" Branka Radičevića. Njegoš je ove godine napisao i "Lažni car Šćepan Mali" (objavljeno 1851).

Januar/Siječanj

• 4. 1. - Kapetan Teksaških rendžera S. H. Walker naručio 1.000 revolvera (→ Colt Walker) od Samuela Colta, čija se firma nakon ovoga brzo uvećava.
• 13. 1. (1. 1. po j.k.) - Njegoš u Beču datirao "Posvetu prahu oca Srbije", predgovor Gorskom vijencu.
• 13. 1. - Američko-meksički rat: Ugovor iz Cahuenge - Californio-si prekidaju borbu.
• 30. 1. - Kalifornijski grad Yerba Buena promenio ime u San Francisco.

Februar/Veljača

• 18. 2. - Prvi spasitelji stigli do ostataka Donnerovog karavana na Sierra Nevadi koji su, zavejani od novembra, pribegli kanibalizmu (spašavanje traje do aprila).
• 22 - 23. 2. - Bitka kod Buena Viste je pobeda Taylorove američke vojske nad Santa Anninim Meksikancima u severnom Meksiku.
• zima - Seljačka delegacija iz Bosanske krajine ide u Carigrad da se sultanu požali na neizdrživa visoka opterećenja, a patrijarhu na sarajevskog mitropolita; takođe želi isposlovati odobrenje za iseljavanje iz Bosne - sultan će u Bosnu poslati Mahmud Tahir-pašu (od jula).

Mart/Ožujak

• 1. 3. - Faustin Soulouque je novi predsednik Haitija (vlada do 1859, od 1849. kao car Faustin I).
• 9. 3. - Američke snage Winfielda Scotta se iskrcale kod Vera Cruza (grad osvajaju 23. marta), odakle će krenuti na Mexico City (najveća američka amfibijska operacija do II svetskog rata).
• 13. 3. - U Zadru održana prva operacija pod etarskom narkozom, samo pet mjeseci nakon prve svjetske demonstracije; u narednim mjesecima tehnika će biti uporabljena i u Dubrovniku, Splitu i Sisku.
• 15. 3. - U Ugarskoj osnovana opoziciona stranka na čelu sa Lajos Batthyány-jem.
• 15. 3. - Papa Pio IX. daje u svojoj državi Zakon o štampi kojim se cenzura prepušta komisiji laika; narednih meseci donosi i druge liberalne mere: Državni savet (Consulta, 14. april), Savet ministara (12. jun), Civilna garda (5. jul), Rimska opština (1. oktobar).

April/Travanj

• 4. 4. (23. 3. po j.k., Uskrs) - Veliki požar u Bukureštu uništio trećinu grada.
• 7. 4. (26. 3. po j.k.) - Nekoliko sela Crmničke nahije se pobunilo protiv crnogorske vlasti, nakon što ih je skadarski paša Osman-paša Skopljak podmitio "žitom i hljebom" - u zemlji je "velika glad"; dolazi do sukoba sa crnogorskim snagama.
• 15. 4. - Bombardovanje Touranea: francuski brodovi bombarduju vijetnamsku luku u Da Nangu jer car Minh Mạng proganja misionare.
• 18. 4. - Bitka kod Cerro Gordoa: Amerikanci zaobišli i porazili Meksikance na jakom defanzivnom položaju.
• 22. 4. - Njegoševa pesma "Kula Đurišića" (tekst na rastko.rs).
• 28. 4. - Kod Islaya potonuo brod sa irskim iseljenicima za Kanadu, stradalo 248 ljudi.
• april/maj - Neredi gladnih u Nemačkoj.

Maj/Svibanj

• 14. 5. - Osnovana Austrijska akademija znanosti.
• 14. 5. - HMS Driver se vratio u Englesku, čime je postao prvi parobrod koji je oplovio svet.
• 18. 5. - Država Mičigen ukinula smrtnu kaznu, prva anglofona vlada na svetu koja je to uradila za obične kriminalce (zadržano za izdaju ali nije bilo osuda).
• 25. 5. - U Beogradu otvoreno Prvo srpsko kupalište i plivalište.
• 31. 5. - Drugi Erzurumski ugovor: Osmanlije predaju otok Abadan Persiji.

Jun/Juni/Lipanj

• 2 - 9. 6. - Osnivački kongres Saveza komunista u Londonu - Savez pravednih i Komunistički dopisni komitet Karla Marxa i Friedricha Engelsa, ovi će do sledeće zime sastaviti "Komunistički manifest".
  • Marx tokom godine objavljuje "Bijedu filozofije" i piše "Najamni rad i kapital" (objavljeno 1849).
• 7. 6. (26. 5. po j.k.) - Strog Zakon protiv krađa i pohara u Srbiji.
• 19. 6. - Američki parobrod Washington firme Ocean Steam Navigation Company stiže u Bremerhaven čime je uspostavljena redovna parobrodska veza SAD i kontinentalne Evrope.
• 27. 6. (15. 6. po j.k., Vidovdan) - Na beogradskom Liceju osnovana "Družina mladeži srpske", prvo đačko i omladinsko udruženje u Srbiji.
• 30. 6. - Konvencijom iz Gramida okončan građanski rat Patuleia u Portugalu: uspeh konzervativnih Kartista.

Jul/Juli/Srpanj

• 5. 7. - Papa Pio IX. odobrio Građansku gardu u Rimu.
• 10. 7. - Kraljevska odluka kojom je potvrđeno Hrvatsko-slavonsko književno društvo (u Zagreb stigla polovicom listopada, početak rada odložen Ugarskim saborom 1847-48 i događajima 1848-49).
• jul - Albanska pobuna u južnoj Albaniji.
• 17. 7. - Austrijanci okupiraju čitav papin grad Ferraru - gnev italijanskih nacionalista, i papa Pio IX. oštro protestuje (povlače se u decembru).
• 18. 7. - Banket u Mâconu u čast Alphonse de Lamartinea i njegovog dela "Povest žirondinaca": Lamartine proriče pad monarhije (Kampanja banketa počinje 9. jula u Parizu i traje do kraja godine).
• 23. 7. - Zakon o Jevrejima u Pruskoj im daje slobodu kretanja i naseljavanja.
• 24. 7. - Brigham Young i Mormonski pioniri stižu u dolinu Velikog slanog jezera, osnutak Salt Lake City-ja.
• 26. 7. -   Liberija proglasila nezavisnost po direktivi Američkog kolonizacionog društva.

Avgust/August/Kolovoz

• 7. 8. - Otvorena Švajcarska severna železnica, prva u zemlji, između Züricha i Badena - nazvana je i Spanisch Brötli-železnica, jer je iz Badena prevozilo to pecivo.
• 25. 8. - Bavarski kralj Ludwig I. proizveo svoju ljubavnicu Lolu Montez u groficu od Landsfelda.

Septembar/Rujan

 

• 1. 9. - U Messini (Kraljevina dviju Sicilija) dolazi do pobune protiv Burbona - prethodnica događaja iz '48.
• 2. 9. - Protiv Burbona se buni i Reggio Calabria, Domenico Romeo osniva privremenu vladu (→ Ustanak u Kraljevstvu Dvije Sicilije (1847), ugušen već posle dva dana).
• 11. 9. - U jednom salonu u Pittsburghu prvi put izvedena pesma Oh! Susanna Stephena Fostera (objavljena sledeće godine).
• 13. 9. - U (austrijskoj) Veneciji otvoren deveti Italijanski naučni kongres kojem prisustvuje preko hiljadu učenih ljudi iz cele Italije.
• 8 - 15. 9. - Bitka za grad Meksiko: američke snage ulaze u glavni grad Meksika. Kraj organizovanih borbi u Američko-meksičkom ratu, slede pregovori u Guadelupe Hidalgo koji traju do februara.
• 12. 9. - Offenburška skupština iznosi "13 zahteva badenskog naroda" sa socijalističkim prizvucima, osnov demokratskog pokreta u Nemačkoj.
• 18. 9. - François Guizot je novi predsednik francuske vlade (do februara '48).
• 30. 9. - U Britaniji osnovano najstarije Vegetarijansko društvo.

Oktobar/Listopad

• 1. 10. - U Berlinu pod imenom Telegraphen Bau-Anstalt von Siemens & Halske osnovana firma Siemens AG.
• 4. 10. - Nakon letošnjih nemira i neprekidne agitacije, vojvoda Lucce Karlo II abdicira u korist toskanskog velikog vojvode Leopolda II.
• 9. 10. - Prstenasto pomračenje Sunca vidljivo i u sh. krajevima, osim Dalmacije, Hercegovine i juga Crne Gore; anularitet traje oko 7 minuta.
• 10. 10. - Heppenheimerski sastanak liberala zahteva nemačku nacionalnu državu i građanska prava.
• 16. 10. - Charlotte Brontë objavila roman "Jane Eyre" pod pseudonimom Currer Bell..
• 23. 10. - Na posljednjem hrvatskom staleškom saboru odlučeno, na prijedlog Ivana Kukuljevića Sakcinskog, da hrvatski bude službeni jezik u Saboru, uredima i školama (raniji službeni jezik bio latinski).
• 26. 10. (14. 10. po j.k.) - Osnovan Muzej Matice srpske.
• 30. 10. - Dekret sardinskog kralja objavljuje komunalnu i sudsku reformu i ublažava cenzuru štampe.

Novembar/Studeni

• 3. 11. - Potpisan preliminarni ugovor o carinskoj uniji Pijemonta, Toskane i Papinske Države.
• 3 - 29. 11. - Rat Sonderbunda je građanski rat u Švajcarskoj u kome federalna vojska gen. G-H. Dufoura odnosi pobedu nad katoličkim kantonima Sonderbunda - Švajcarska će dogodine postati federalna država, ovo je poslednji oružani sukob u zemlji.
• 4 - 8. 11. - James Young Simpson otkrio anestetička svojstva hloroforma i upotrebio ga pri jednom porođaju u Edinburghu.
• 6. 11. (25. 10. po j.k.) - Turci napadali uskoke u Tušini, Crna Gora.
  • Tokom godine: Pobuna sela Malinskog kod Gacka, nemiri se javljaju kod Drobnjaka, Nikšića, Pljevalja i Kolašina, Moračani potukli turski odred od 2.000 ljudi, pokrenuli se i Vasojevići. Pokret (seoska buna) postoji i u zapadnoj Bugarskoj.
• 7. 11. - Alexandre Ledru-Rollin traži univerzalno pravo glasa na banketu u Lillu.
• 10. 11. - Prva količina piva Carlsberg.
• 12. 11. - Kralj Ferdinand otvorio na mađarskom jeziku Ugarski sabor u Požunu/Bratislavi (prvi put da habsburški vladar govori mađarski). Izabran novi palatin, Stjepan, sin ranijeg Josipa (umro u siječnju).
• 18. 11. - Počinje rasprava povodom tužbe mađaronske zagrebačke županije da su hrvatski poslanici na Ugarskom saboru nezakonito izabrani, u odsustvu seljačkog plemstva - poslanici odbacili Ugarskom saboru kompetenciju za raspravu. Ugarski sabor želi uvesti mađarski jezik kao zvaničan i u Hrvatsku, Slavoniju i "Ugarsko Primorje".
• 21. 11. - Požar i potonuće parobroda Phoenix na Michiganskom jezeru, oko 180 mrtvih.
• 29. 11. - "Savršena fuzija" (Fusione perfetta) briše upravnu razliku između ostrvskog i kontinentalnog dela Kraljevine Sardinije (po volji uglednih Sardinaca koji su želeli liberalne reforme iz Pijemonta).

Decembar/Prosinac

• 3. 12. - Austrijski car odobrio slanje sedam graničarskih bataljona kao pojačanje Radetzkom u severnoj Italiji (izvršeno krajem februara '48).
• 14. 12. - Emily Brontë i Anne Brontë objavljuju "Orkanske visove odn. "Agnes Grey" pod pseudonimima "Ellis Bell" i "Acton Bell".
• 15. 12. - U Torinu osnovane novine Il Risorgimento (Camillo Benso di Cavour i Cesare Balbo).
• 17. 12. - Umrla vojvotkinja Parme Marie-Louise od Austrije, nasleđuje je sin Karlo II; Vojvodstvo Lucca je anektirano VV Toskani a Guastallu nasleđuje vojvoda Modene Franjo V..
• 21. 12. - Abdelkader se predao francuskoj vojsci - vlada ga zatvorila u Francuskoj, mada mu je bilo obećano da može otići u Aleksandriju ili Akru. Ovim je okončano Francusko osvajanje Alžira (→ Francuski Alžir).

Kroz godinu

 

• Obnovljena Careva džamija u Sarajevu.
• U Bosni osnovano pet narodnih škola.
• 1841. ili '47 - Njegoš ustanovio vojno odlikovanje Obilića medalja.
• Esnafska uredba u Srbiji - zanatlije su u esnafu, trgovina "prirodnim proizvodima" (tj. poljoprivrednim) je slobodna.
• Knez Aleksandar posetio sultana u Bugarskoj, kasnije izbacio iz vlade rusofile Pauna Jankovića Baću i Pavla Stanišića.
• U jednom sultanskom fermanu se prvi put pominje Bugarski milet (korak prema Bugarskoj egzarhiji 1870).
• Počela gradnja železničke pruge Baziaș-Oravița preko Jama i Jasenova - prva pruga u današnjim Rumuniji i Srbiji (završena tek 1854. zbog događaja 1848-49).
• Goveđa kuga se iz Vlaške proširila na tursek pokrajine: Bugarsku, Staru Srbiju i Bosnu.
• U Kljacima kod Drniša otkriven boksit, nazvan kljakit.
• U osmanskom Bitolju osnovana srednja vojna škola, koju će 1896-98. pohađati Mustafa Kemal.
• Nastavlja se Velika glad u Irskoj, kao i evropska kriza prehrane 1845-50.
• U Parizu osnovana draguljarska i časovničarska firma Cartier.
• Lužički Srbi osnovali Maćicu Serbsku.
• Nauka i tehnika
  • Hermann von Helmholtz: Über die Erhaltung der Kraft ("O očuvanju sile").
  • Johann Benedict Listing uvodi termin topologija.

Glavni članak: :Kategorija:Rođeni 1847.

• 2. 1. - Julija Ljermontova, hemičarka († 1919)
• 17. 1. - Nikolaj Žukovski, osnivač aero- i hidrodinamike († 1921)
• 18. 1. - Milovan Glišić, srpski satiričar († 1908)
• 24. 1. - Radomir Putnik, srpski vojskovođa († 1917)
• 1. 2. - Marijan Varešanin, guverner BiH († 1917)
• 11. 2. - Tomas Alva Edison, američki pronalazač († 1931)
• 24. 2. - Sima Lozanić, srpski hemičar, predsednik SKA, prvi rektor BU († 1935)
• 3. 3. - Alexander Graham Bell, filolog, pronalazač telefona († 1922)
• 4. 3. - Carl Josef Bayer, hemičar († 1904)
• 11. 3. - Sidney Sonnino, italijanski političar († 1922)
• 17. 3. - Jovan Paču, srpski skladatelj i pijanist († 1902)
• 27. 3. - Otto Wallach, njemački hemičar († 1931)
• 8. 4. - Karl Wittgenstein, austrijski magnat čelika († 1913)
• 10. 4. - Joseph Pulitzer, američki novinar i publicist († 1911)
• 27. 4. - Milena Vukotić, crnogorska kraljica († 1923)
• 10. 5. - Joca Savić, srpski glumac i reditelj († 1915)
• 14. 7. - Josip Kašman, hrvatski operni pjevač († 1925)
• 20. 8. - Bolesław Prus, poljski književnik († 1912)
• 30. 8. - Juraj Biankini, hrvatski političar († 1928)
• 5. 9. - Marija Jambrišak, prosvjetiteljica, književnica († 1937)
• 5. 9. - Jesse James, odmetnik († 1882)
• 1. 10. - Annie Besant, aktivistkinja za ženska prava († 1933)
• 2. 10. - Paul von Hindenburg, nemački vojskovođa i predsednik († 1934)
• 10. 10. - Milan Jovanović Batut, lekar, prvi dekan Medicinskog fakulteta u Bg. († 1940)
• 18. 10. - Aleksandar Nikolajevič Lodigin, sovjetski pronalazač († 1923)
• 2. 11. - Georges Sorel, filozof, socijalista († 1922)
• 8. 11. - Bram Stoker, irski književnik († 1912)
• 8. 11. - Jean Casimir-Perier, predsednik Francuske († 1907)
• 14. 11. - Jekaterina Dolgorukova, morganatska supruga cara Aleksandra II († 1922)
• 26. 11. - Marija Fjodorovna, supruga cara Aleksandra III († 1928)
• 27. 11. - Andrija Opica Palmović, pjesnik († 1882)
• 29. 11. - Svetislav Vulović, srpski književni kritičar († 1898)
• 17. 12. - Michel Joseph Maunoury, francuski general († 1923)

Glavni članak: :Kategorija:Umrli 1847.

• 13. 1. - Joseph von Österreich, ugarski palatin (* 1776)
• 2. 3. - Jules de Polignac, bivši predsednik francuske vlade (* 1780)
• 9. 3. - Mary Anning, paleontologinja (* 1799)
• 30. 4. - Karl von Österreich-Teschen, austrijski nadvojvoda i vojskovođa (* 1771)
• 14. 5. - Fanny Mendelssohn, pijanistkinja, kompozitorica (* 1805)
• 29. 5. - Emmanuel de Grouchy, maršal Francuske (* 1766)
• 13. 9. - Nicolas-Charles Oudinot, maršal Francuske (* 1767)
• 17. 9. - Joanis Koletis, grčki premijer (* 1774)
• 4. 11. - Felix Mendelssohn, njemački kompozitor i dirigent (* 1809)
• 17. 11. - Silvestro Dandolo, habsburški admiral (* 1766)
• 20. 11. - Joakim Vujić, srpski književnik. (* 1772)
• 17. 12. - Marie-Louise od Austrije, druga Napoleonova supruga (* 1791)
• 30. 12. - Sima Milutinović, srpski pesnik. (* 1791)

Literatura

• Istorija srpskog naroda, Od Prvog ustanka do Berlinskog kongresa 1804-1878, Beograd 1981
  • Peta knjiga prvi tom (V-1)
• Šišić, Ferdo. Povijest Hrvata Pregled povijesti hrvatskoga naroda 1526.-1918. drugi dio. Marjan tisak 2004.
• Rudolf Horvat (hr Wikisource):
  • Najnovije doba hrvatske povjesti/Hrvatski preporod
  • Najnovije doba hrvatske povjesti/Prelom s Ugarskom

 

1847 na Wikimedijinoj ostavi