1849: Godina

Ovo je članak o godini 1849.

redovna godina koja počinje u subotu po 12 dana zaostajućem julijanskom kalendaru.

Januar/Siječanj

• 1. 1. - Bojkot pušenja u Milanu, protest zbog austrijskog monopola na duvan, prerasta u manje nemire.
• 2. 1. - Osujećen mađarski napad na Pančevo, omogućeno napredovanje u naredna dva meseca - srpske i carske snage u januaru zauzimaju: Veliki Bečkerek (16.), Vršac (19., posle oštre borbe), Bela Crkva i Stari Bečej (21.), Vrbas (25.), Kula (28.).
• 4. 1. - Marcello Cerruti imenovan za prvog konzula Pijemont-Sardinije u Beogradu (stiže u martu).
• 5. 1. - Mađarska revolucija 1848: Vindišgrec i Jelačić ušli u Budim i Peštu - Lajos Kossuth i mađarska vlada su pobegli u Debrecen.
• 8. 1. - Masakr Mađara u erdeljskom mestu Nagyenyed/Aiud.
• 13. 1. - Drugi anglo-sički rat: Bitka kod Chillianwale je jedna od najkrvavijih za Britansku istočnoindijsku kompaniju.
• 16. 1. (4. 1. po j.k.) - Srpski Glavni odbor kritikuje patrijarha Rajačića i poziva ga da se vrati u Karlovce iz Zemuna.

Februar/Veljača

 

• 1. 2. - U Velikoj Britaniji u potpunosti ukinuti Žitni zakoni - uvećanje slobodne trgovine.
• 9. 2. -   Proglašena Rimska Republika - traje do jula, lider joj je Giuseppe Mazzini. Papa Pio IX., u napuljskom izbjeglištvu od prošlog studenog, odgovara ekskomunikacijom učesnika proglašenja.
• 10. 2. - Članovi Glavnog odbora prihvatili sve patrijarhove optužbe protiv Stratimirovića - patrijarh preuzima skoro apsolutnu kontrolu nad srpskim pokretom.
• 12. 2. - Stevan Knićanin sa juga ušao u Sombor; kasnije tokom meseca srpska vlada, na traženje Austrije i Turske, povlači Knićanina i organizovane srbijanske dobrovoljce iz Vojvodine.
• 14. 2. - Mađarska vojska izbačena iz Osijeka.
• 21. 2. - Bitka kod Gujrata je odlučujuća britanska pobeda nad Sikima.
• 22. 2. - Prvi rat za Šlezvig se nastavlja istekom primirja.
• 27. 2. - Bitka kod Kápolne je austrijska pobeda u Mađarskoj.
• 27. 2. - Poverljivo pismo srpskog kneza francuskom predsedniku: protestuje zbog ulaska ruske vojske u Transilvaniju.
• 28. 2. - SS California je prvi parobrod koji je povezao istočnu i zapadnu obalu SAD - iz New York-a stigao u San Francisco za 4 meseca i 21 dan. U toku je Kalifornijska zlatna groznica, vest o otkriću zlata je obišla svet tako da Forty-niner-si ("četrdesetdevetaši") pristižu na ovu teritoriju i vodom i kopnom.
• februar - Srpska vlada opozvala svoje dobrovoljce iz Vojvodine.

Mart/Ožujak

 

• 3. 3. - Formirana Teritorija Minnesota u SAD (do 1858).
• 3. 3. - Kongres SAD doneo Zakon o zlatnom novcu (zlatni dolar i dupli orao).
• 4 - 7. 3. - Raspuštena austrijska Ustavotvorna skupština u češkom Kromerižu ("Kremsierski parlament"), ne završivši posao; ministar unutarnjih poslova Stadion oktroira ustav koji formalno traje do 1851;
  • Hrvatska i Slavonija sa Rijekom su posebna krunovina; zastupnici iz Dalmacije će "raspraviti" o združenju sa njom.
  • Vojvodina je odvojena od Ugarske, obuhvata ranije slavonski Srem (iločki i rumski kotar sremske županije) ali nije posebna krunovina; Vojna krajina ostaje zasebna.

 

• • Od ugarske je odvojen i Erdelj.
  • Kraljevina Ilirija se poslednji put pominje, deli se na Kranjsku, Korušku i Austrijsko primorje koje obuhvata Istru.
  • Vojvodstvo Bukovina posebna krunska zemlja.
• 5. 3. - Zachary Taylor položio predsedničku zakletvu dan kasnije jer je 4. mart bila nedelja.
• 12. 3. - Prvi rat za italijansku nezavisnost: sardinski kralj Karlo Albert odbacuje primirje sa Austrijom.
• mart - Jovan Marinović, Matija Ban i Toma Kovačević izradili "Ustav političke propagande imajući se voditi u zemljama Slaveno-turskim" - pripremanje ustanka u susednim turskim oblastima, propaganda se vodi i u Dalmaciji i Hrvatsko-slavonskoj granici prema susednim turskim krajevima.
• 17. 3. - Willem III je novi kralj Nizozemske (Holandije) i veliki vojvoda Luksemburga (do 1890).
• 22. 3. - Ofanziva mađarskog generala Mavra Percela, zauzima Sirig, Sentivan i Sombor, ubrzo stiže do Petrovaradina.

 

• 22-23. 3. - Bitka kod Novare - odlučujuća pobeda maršala Radetzkog nad Sardincima, abdikacija kralja Karla Alberta, nasleđuje ga Viktor Emanuel II (do 1878, od 1861 kralj Italije).
• 23. 3. - 1. 4. - Deset dana Brescie - neuspešna pobuna u Breši protiv austrijske vlasti.
• 28. 3. - Frankfurtski parlament nemačke nacije doneo liberalan ustav (Paulskirchenverfassung) i izabrao pruskog kralja Friedricha Wilhelma IV. za cara, što će on 3. 4. odbiti.
• 28. 3. - Po naređenju kraljice Ranavalone I., na Madagaskaru pogubljeno 18 hrišćana, od toga četvoro živo spaljeno.

 

• 30. 3. - Kraj Drugog anglo-sičkog rata, Britanci anektirali Punjab, kraljica Viktorija dobila dijamant Koh-i-Noor.

April/Travanj

• 2. 4. - Ugarska podeljena na sedam okruga pod vojnom vlašću, Vojvodina u sedmom okrugu kojim komanduje gen. Ferdinand Mayerhofer a patrijarh je carski komesar za civilne poslove (Srbima oduzeti vojni i upravni poslovi).
• 3. 4. - Percel zauzeo Srbobran, kao i Turiju i Nadalj, gde su masakrirani stanovnici - anarhija i rasulo u srpskim snagama.
• april - Knićanin se vratio u Vojvodinu, na patrijarhov poziv posle mađarskih uspeha.

 

• 3. 4. - Carska deputacija (Kaiserdeputation) nudi nemački presto pruskom kralju što on odbija.
• 5. 4. - Austrija naredila svojim poslanicima da napuste Frankfurtski parlament.
• 6. 4. - Prolećna kampanja mađarskog generala Görgeya: Bitka kod Isaszega je mađarska pobeda - Jelačićeva vojska poslata u Slavoniju, većina ostalih carskih snaga prema austrijskog granici.
• 9. 4. - Stratimirović preuzeo komandu u Titelu, gde su stigli i Blaznavčevi Srbijanci.
• 12. 4. - Annibale De Gasparis otkrio asteroid 10 Hygiea.
• 13. 4. - Bitka na Titelskoj visoravni - u teškim borbama Stratimirović i Jovan Stefanović-Vilovski odbili Percelovu vojsku kod Mošorina odn. Vilova (Percel će do poznog jula napasti još sedam puta).
• 14. 4. -   Ugarski parlament u Debrecenu, bez umjerenjaka, zbacio Habsburge i postavio Košuta za guvernera-predsednika.
• 21. 4. - Velika glad u Irskoj: u prethodnoj sedmici umrlo 96 stanara radne kuće u Ballinrobeu.
• 25. 4. - Zapaljene zgrade parlamenta u Montrealu - u gradu je došlo do nereda nakon usvajanja kontroverznog zakona o nadoknadi štete od pobune 1837-38.
• 26. 4. - Jelačić zauzeo Osijek.
• 27. 4. - Giuseppe Garibaldi ulazi u Rim, kako bi ga odbranio od francuskih trupa Charlesa Oudinota.
• 29. 4. - 3. 5. - General Kuzman Todorović gubi Vel. Bečkerek i Vršac nakon čega je smenjen.

Maj/Svibanj

• 1. 5. - Baltalimanska konvencija između Rusije i Osmanskog carstva potvrđuje tursko sizerenstvo i ruski protektorat u Dunavskim kneževinama.
• 2. 5. - Počinje neuspešni Palatinatski ustanak u Nemačkoj u korist Frankfurtskog ustava (do 19. juna).
• 3. 5. - Zbog proboja u nasipu (Sauvé's Crevasse) dolazi do poplave New Orleansa.
• 3 - 9. 5. - Neuspeli Majski ustanak u Drezdenu (Kraljevina Saksonija) u kome su učestvovali i Mihail Bakunjin i Richard Wagner.
• 4. 5. - Počinje austrijsko bombardovanje Venecije (Republika Svetog Marka).
• 8. 5. - Pala Bela Crkva, ostaci srpsko-austrijskog korpusa se sutra prebacuju u Srem.
• 9. 5. - Ruski car Nikolaj I obećava, na traženje Austrije, pomoć za slamanje Mađarske revolucije.
• 10. 5. - Astor Place Riot - neredi u Njujorku oko reputacije dvojice glumaca dovode do pogibije 25 ljudi.
• 10. 5. - Okončana Bitka kod Tabarsija, sukob između persijske vlade i Babovih sledbenika.
• 12/13. 5. - Badenska revolucija: veliki vojvoda Leopold pobegao od revolucionara koji proglašavaju republiku (vratiće se u avgustu).
• 13. 5. - Skup predstavnika sremskih mesta i Pančeva u Zemunu, opozicije patrijarhu: traže narodnu skupštinu, ukidanje Majerhoferovog vojnog režima i obnovu narodne uprave (Jelačić je protiv njih).
• 14. 5. - Pruski poslanici napuštaju Frankfurtski parlament - narednih dana isto čine konzervativni i buržoasko-liberalni poslanici a ostali vode Reichsverfassungskampagne, Kampanju za carski ustav.
• 15. 5. - Burbonske trupe Kraljevine dviju Sicilija povratile Palermo, čime je nakon 16 meseci okončana Sicilijanska revolucija.
• maj - U Španiji završen Drugi karlistički rat.
• maj - U Kneževinu Srbiju iz susedstva prodrla goveđa kuga (pestis bovina), suzbijena do januara.
• 17. 5. - Požar uništio veći deo Saint Louisa.
• 19. 5. - Poslednji broj Marxovih novina Neue Rheinische Zeitung, koje je zabranila pruska vlada.
• 21. 5. - Mađarska vojska osvojila Budimski zamak posle 18 dana opsade, poginuo gen. Heinrich Hentzi sa većinom branitelja, uključujući 320 hrvatskih graničara.
• 26. 5. - Savez tri kralja Pruske, Hanovera i Saksonije s ciljem jedinstva Nemačke (→ Erfurtska unija).
• 30. 5. - Izbori za donji dom pruskog parlamenta, uvedeno troklasno biračko pravo prema poreskoj obavezi: ove godine 4,7% najbogatijih imaju isti broj elektora kao i 82,6% stanovništva iz treće klase (sistem traje do 1918).

Jun/Juni/Lipanj

• 1. 6. - Započinje francuska opsada Rima.
• 5. 6. - Danska dobija ustav - ustavna monarhija umesto apsolutne, uveden dvodomni parlament (danas Dan ustava).
• 10. 6. - Mađarska vojska ušla u nebranjeno Pančevo, talas izbeglica u Sremu i Srbiji.
• 12. 6. - Trupe bana Jelačića ušle u Novi Sad, u mađarskom bombardovanju zatim uništen veći deo grada (Petrovaradin ostaje u mađarskim rukama do 6. septembra).
• 17. 6. - Ruski feldmaršal Ivan Paskjevič kreće na Mađarsku s istoka, a habsburški general Julius Jacob von Haynau u ovo vrijeme napada sa zapada.
• 16. 6. - Barbu Știrbei postaje knez (hospodar) Vlaške (vl. 1848–53 i 1854–56).
• 18. 6. - Jelačić porazio Mađare kod Sentomaša, gen. Percel izgubio 4.000 ljudi.
• 18. 6. - Württemberška vojska rasterala Krnji parlament, koji je 31. maja prešao iz Frankfurta u Stuttgart.

Jul/Juli/Srpanj

• 2. 7. - Giuseppe Garibaldi se povlači iz Rima sa 4.000 vojnika prema Veneciji, nakratko je predahnuo u San Marinu.
• 2. 7. - Košut pobjegao iz Pešte sa vladom u Segedin (Austrijanci zauzimaju Peštu 11. 7.), poslije u Arad.
• 3. 7. - Francuske trupe zauzele Rim - kraj kratkotrajne republike, povratak papine svetovne vlasti (Pio IX. se vraća u grad sljedećeg travnja a Francuzi ga podržavaju do 1870).
• 6. 7. - Pošto je bosanski vezir naredio sakupljanje desetine, izbija pobuna muslimana u Krajini (prva puška u Vrnograču).
• 6. 7. - Prvi rat za Šlezvig okončan danskom pobedom kod Fredericije nad trupama Schleswig-Holstein-a (Pruska se povlači iz rata, do 1864).
• 11. 7. - Patrijarh Rajačić razrešen dužnosti carskog komesara i pozvan u Beč, Jelačić dobija građansku i vojnu upravu u Vojvodini.
• 21. 7. - Tokom opsade Venecije prvi put podignut balon sa austrijskog broda, kojim su želeli baciti bombu ali nisu uspeli zbog lošeg vetra.
• 28. 7. - Alexander von Bach postaje ministar unutarnjih djela Austrije.
• 28. 7. - Košutova vlada daje puna etnička prava svim manjinama u Ugarskoj.

Avgust/August/Kolovoz

 

• 1. 8. - U Majdanpeku počinje gradnja prve topionice metala u Srbiji.
• 2. 8. - Abas I je novi valija Egipta i Sudana (do 1854).
• 9. 8. - Bitka kod Temišvara je definitivan mađarski poraz.
• 9. 8. - Mirovni sporazum Sardinije-Pijemonta i Austrije
• 13. 8. - Predaja kod Vilagoša ostataka mađarske vojske Rusima - slomljena Mađarska revolucija.
• 17. 8. - Košut beži u Tursku.
• 27. 8. - Radetzky ulazi u Veneciju nakon 4-mesečne opsade.

Septembar/Rujan

• 1. 9. - Otvoren prvi segment Pennsylvania Railroad, buduće najjače železničke kompanije u SAD.
• 6. 9. - U Hrvatskoj, nakon oklijevanja, proglašen oktroirani Ožujski ustav.
• septembar - Tahir-paša ne uspeva pobediti pobunjenike kod Bihaća.
• 17. 9. - Privremeno prekinuti odnosi između Rusije i Osmanskog carstva, jer Turci ne žele izručiti begunce iz Mađarske, Vlaške i Poljske; Britanci i Francuzi slali flote u Dardanele u podršku sultanu.
• 27. 9. - Komarom/Komarno, poslednje mađarsko uporište, predao se Austrijancima.

Oktobar/Listopad

• 6. 10. - Pogubljeno mađarskih 13 aradskih mučenika.
• 14. 10. - Grigore Alexandru Ghica postaje knez Moldavije.
• 17. 10. (j.k.?) - Carigradskim Bugarima dozvoljeno sultanskim fermanom da imaju molitveni dom - prvobitno je to Drvena crkva, raniji dom Stefana Bogoridija (→ Crkva Svetog Stefana (Carigrad)).

Novembar/Studeni

 

• 16. 11. - Fjodor Mihajlovič Dostojevski osuđen kao jedan od "Petraševaca" na smrt zbog "antidržavnih aktivnosti", ali pogubljenje otkazano u poslednjem času 23. decembra i zamenjeno sibirskim progonstvom.

 

• 18. 11. - Kraljevina Hrvatska i Slavonija odvojena od Ugarske, kao zasebna krunska zemlja habsburške carevine.
• 18. 11. - Patentom cara Franje Josipa I. ustanovljeno Vojvodstvo Srbija i Tamiški Banat, sa sedištem u Temišvaru i nesrpskom većinom (traje do 1860), privremeni načelnik uprave gen. Ferdinand Majerhofer.
• 18. 11. - Josip Juraj Štrosmajer imenovan đakovačkim (bosansko-srijemskim) biskupom, ustoličen sljedeće godine.
• 20. 11. - Otvoren Lančani most između Budima i Pešte.

Decembar/Prosinac

• 8. 12. - Papska bula Nostis et nobiscum osuđuje socijalizam i komunizam.
• 13. 12. - Carskom uredbom Međumurje pripojeno Hrvatskoj, do dalje odluke (Jelačić ga je proglasio hrvatskim u rujnu '48.).
• 31. 12. - Od Petrovaradinske regimente, Šajkaškog bataljona, tri banatske regimente i vojnih komuniteta osnovana Banatsko-srpska zemaljska vojnička uprava - sedište Temišvar, na čelu Johann Baptist Coronini-Cronberg.

Kroz godinu

• 1849? - Bosna: pobuna plemstva, u krajini se pojavili muslimanski hajduci; Porta će poslati agenta Juliusa Korsaka, čiji četvrti izveštaj (jedini iskreni), navodi na slanje Omer-paše Latasa.
• Vuk Karadžić objavio "Kovčežić za istoriju, jezik i običaje Srba sva tri zakona" (napisan 1836).
• Emigracija nekih bivših revolucionara (Forty-Eighters) iz Evrope.
• U Srbiji osnovana Školska komisija, organizuje izdavanje školskih knjiga.
• Savez za napad i odbranu crnogorskog vladike Njegoša i miriditskog prvaka Bib Dode.

 

• Jedna austrijska firma dobila koncesiju na borovu šumu u blizini Mostara, gde je izgradila i pilanu (rad obustavljen 1850. dolaskom Omer-paše Latasa).
• Novi raško-prizrenski mitropolit je Grk Partenije, ostao u vrlo lošem sećanju.
• Epidemija kolere u više zemalja Evrope, John Snow odbacuje teoriju da se ova prenosi "lošim vazduhom" (miasma).
• Pojavio se danas standardni Stauntonov šahovski set.
• Oslobođeni robovi osnovali Libreville u današnjem Gabonu.
• Izgrađen Veliki kremaljski dvorac.
• Nauka i tehnika:
  • Hippolyte Fizeau izračunao brzinu svetlosti sa 5% greške.
  • Walter Hunt i Charles Rowley nezavisno patentirali zihernadlu.
  • Gaussova eliminacijska metoda (mada je Kinezima bila poznata znatno ranije).

Glavni članak: :Kategorija:Rođeni 1849.

• 8. 1. - Stjepan Makarov, ruski admiral, polarni istraživač († 1904)
• 13. 1. - Konstantin Jovanović, arhitekta († 1923)
• 22. 1. - August Strindberg, književnik, slikar († 1912)
• 9. 2. - Pavle Jovanović, novinar, pokretač "Srbobrana", prvog srpskog političkog lista u Hrvatskoj († 1897)
• 13. 2. - Lord Randolph Churchill, Winstonov otac († 1895)
• 20. 2. - Ivan Gešov, bugarski političar († 1924)
• 2. 3. - Teodor Georgiević, hrvatski političar († 1910)
• 6. 3. - Georg Luger, projektant oružja († 1923)
• 19. 3. - Ljuba Didić, srpski političar († 1883)
• 19. 3. - Alfred von Tirpitz, nemački admiral († 1930)
• 26. 3. - Armand Peugeot, osnivač auto-kompanije († 1915)
• 8. 4. - Miloš Tenković, srpski slikar († 1890)
• 14. 4. - Sergej Mosin, konstruktor oružja († 1902)
• 24. 4. - Joseph Gallieni, maršal Francuske († 1916)
• 25. 4. - Felix Klein, matematičar († 1925)
• 3. 5. - Bernhard von Bülow, nemački kancelar († 1929)
• 8. 5. - Velimir Mihailo Teodorović, vanbračni sin kneza Mihaila († 1898)
• 23. 5. - Károly Khuen-Héderváry, hrvatski ban, ugarski političar († 1918)
• 29. 6. - Sergej Vite, ruski političar († 1915)
• 28. 7. - Vjekoslav Klaić, hrvatski povjesničar i pisac († 1928.)
• 30. 7. - Milan Lenuci, hrvatski urbanist († 1924)
• 27. 8. - Ivan Rendić, hrvatski kipar († 1932.)
• 6. 9. - Dimitrije Cincar-Marković, srpski general i predsednik vlade († 1903)
• 21. 9. - Maurice Barrymore, glumac († 1905)
• 26. 9. - Ivan Pavlov, ruski fiziolog, nobelovac († 1936.)
• 26. 10. - Ferdinand Georg Frobenius, matematičar († 1917)
• 29. 11. - John Ambrose Fleming, pronalazač prve vakuumske cevi († 1945)
• 6. 12. - August von Mackensen, nemački feldmaršal († 1945)
• 7. 12. - Božidar Janković, srpski general († 1920)
• ? - Muhammad Abduh, islamski reformator († 1905)
• ? - Petar Zambelić, pomorac († 1903)

Glavni članak: :Kategorija:Umrli 1849.

• 4. 1. - Franz Xaver Gabelsberger, inovator stenografije (* 1789)
• 2. 2. - Mullá Husayn, ličnost babističkog pokreta (* 1813)
• 8. 2. - France Prešern, slovenski pjesnik i preporoditelj (* 1800.)
• 17. 3. - Willem II, kralj Nizozemske (* 1792)
• 24. 3. - Johann Wolfgang Döbereiner, hemičar (* 1780)
• 18. 4. - Carlo Rossi (arhitekta) (* 1775)
• 10. 5. - Hokusai, umetnik (* 1760)
• 11. 5. - Juliette Récamier, domaćica uglednog salona (* 1777)
• 24. 5. - Ambroz Matić, bosanski franjevac i pjesnik (* 1795)
• 28. 5. - Anne Brontë, književnica (* 1820)
• 10. 6. - Thomas-Robert Bugeaud, maršal Francuske (* 1784)
• 15. 6. - James K. Polk, bivši predsednik SAD (* 1795)
• 28. 7. - Karlo Albert, bivši kralj Sardinije-Pijemonta (* 1798)
• 31. 7. - Sándor Petőfi, pesnik, revolucionar (* 1823)
• 2. 8. - Muhamed Ali Egipatski, vladar Egipta (* 1769)
• 5. 9. - Antun Nemčić, hrvatski književnik (* 1816.)
• 25. 9. - Johann Strauss (otac), kompozitor (* 1804)
• 6. 10. - Dragutin Knezić, mađarski general (* 1808)
• 6. 10. - Jovan Damjanić, mađarski general (* 1804)
• 7. 10. - Edgar Allan Poe, američki književnik (* 1809.)
• 17. 10. - Frédéric Chopin, poljski skladatelj (* 1810.)
• 4. 12. - Jovan Pačić, srpski pesnik i slikar (* 1771)
• ? - Čučuk Stana, udovica hajduk-Veljkova (* ca. 1795)

• Srpski pokret 1848. godine, Istorija srpskog naroda, Vladimir Ćorović, rastko.rs
• Rudolf Horvat (hr Wikisource): Najnovije doba hrvatske povjesti/Prelom s Ugarskom
• Istorija srpskog naroda, Od Prvog ustanka do Berlinskog kongresa 1804-1878, Beograd 1981
  • Peta knjiga prvi tom (V-1)
  • Peta knjiga drugi tom (V-2)
• Šišić, Ferdo. Povijest Hrvata Pregled povijesti hrvatskoga naroda 1526.-1918. drugi dio. Marjan tisak 2004.

 

1849 na Wikimedijinoj ostavi