1769: Godina

Ovo je članak o godini 1769.

redovna godina koja počinje u ponedjeljak po julijanskom kalendaru.

Januar/Siječanj – Mart/Ožujak

• 5. 1. - Škotski izumitelj James Watt patentirao je svoj parni stroj.
• 9. 1. - Ekspedicija Gaspara de Portole iz Nove Španjolske/Meksika u gornju Kaliforniju: krenuo je prvi brod - ekspediciju u početku čine tri broda a dve grupe idu kopnom.
• januar - Burbonski vladari (Francuska, Španija, Napulj, Parma), koji su zabranili jezuite u svojim zemljama, traže od pape da ih totalno zabrani.
• 26. 1. (15. 1. po j.k.) - Početak dejstava u Rusko-turskom ratu: Krimski Tatari su prešli granicu i upali u Novorosijsku guberniju i bivšu Slavenosrbiju - ne mogu zauzeti nijednu tvrđavu pa stradaju nezaštićeni majuri. Na povratku upadaju i u poljsko Kijevsko (žitomirsko) vojvodstvo.
• 30. 1. (19. 1. po j.k.) - Proglas carice Katarine pravoslavnim Slovenima pod turskom vlašću. Crnogorski arhimandrit Grigorije Drekalović je trebalo da ga prenese u Srbiju, ali je zadržan u Erdelju.

• 2. 2. - Umro je papa Klement XIII.
• zima-proleće? - Povodom početka rata sa Rusijom, razoružava se raja u graničnim provincijama Osmanskog carstva, što je praćeno nasiljem, naročito prema knezovima i sveštenstvu; nasilja vrše i lokalni Turci koji kreću na ratište.

• mart - Rusi zauzeli Azov i Taganrog.
• 16. 3. - Louis Antoine de Bougainville je nakon tri godine završio cirkumnavigaciju.

April/Travanj – Jun/Lipanj

• 4. 4. - Madraskim ugovorom je okončan Prvi Anglo-mysorski rat: Britanska istočnoindijska kompanija i mysorski vladar Hyder Ali su sklopili odbrambeni savez.
• 13. 4. - Britanski pomorac James Cook sa svojim brodom HMS Endeavour dolazi na Tahiti gdje će nekoliko sljedeći mjeseci provesti obavljajući astronomske opservacije.
• 15. 4. - Golicinova ruska armija prešla Dnjestar, nakon borbe dolazi do Hotina, ali zbog nedostatka topova se vraća u Podoliju (u ovoj bici su na ruskoj strani učestvovale i srpske jedinice, kao i kod Kamenec-Podolska i Lorge).
• april - Dva broda Portoline ekspedicije stižu u područje dan. San Dijega - većina umire od skorbuta.
• 19. 4. - James Watt je dobio patent za poboljšanu Newcomenovu parnu mašinu, sa zasebnim kondenzatorom - sa još poboljšanja, prva je u komercijalnoj upotrebi 1776.
• 22. 4. - Ljubavnica Luja XV, Madame du Barry zvanično je predstavljena na dvoru, plemstvo je uglavnom ne prihvata.

 

• 1. 5. - Daniel Boone je krenuo sa družinom u lovačko-trapersku ekspediciju u današnji Kentaki.
• 1. 5. ? - U Salzburgu je izvedena Mozartova opera La finta semplice - izvedba u Beču prošle godine je sprečena intrigama.
• maj - Johann Friedrich Struensee, dvorski ljekar danskog kralja Christiana VII imenovan državnim savjetnikom nakon što je njegova terapija počela poboljšavati kraljevo duševno zdravlje.
• 4. 5. - U Sremskim Karlovcima počinje narodno-crkveni sabor (do oktobra), prisustvuje carski komesar general grof Andrija Hadik. Pre izbora novog mitropolita se dosta razgovara o novčanim potraživanjima sveštenstva, od mitropolita do paroha.
• 7. 5. - Mladi etiopski car Iyoas I je zbačen od strane rasa Mikaela Sehula i ubrzo ubijen - prvi put da je etiopski car zbačen. To se smatra početkom perioda etiopske istorije "Zemene Mesafint", "Vreme sudija" ili prinčeva (do 1855). Postavljen je stari Yohannes II, koji umire u oktobru, izgleda otrovan.
• 9. 5. - Bitka kod Ponte Novua u kojoj francuske snage nanose odlučujući poraz korzikanskim pobunjenicima Pascqualea Paolija i dovršavaju francusko osvajanje Korzike.
  • Paoli prelazi u Italiju, u junu je u Engleskoj (vraća se 1790). Obitelj Buonaparte ostaje na otoku, jedno vreme su u makiji sa malim Josephom, a Letizia je noseća.
• 14. 5. - Španski kralj Karlo III šalje niz rimokatoličkih misionara koji će započeti sistem misija i evropskog naseljavanja današnje Kalifornije.

 

• 19. 5. - Kardinal Giovanni Ganganelli, franjevac, izabran je za papu Klementa XIV. (do 1774). Kompromisni je kandidat konklave na koju su pritisak vršili monarsi koji žele ukidanje jezuita, a što će se i dogoditi.

• 3. 6. - Tranzit Venere: među mnogim posmatračima je i ekspedicija Jamesa Cooka na Tahitiju - osmatranja imaju veću grešku od očekivane. Zapečaćena naređenja ga zatim upućuju na potragu za pretpostavljenom Terra Australis.
• 3. 6. (kal?) - Nakon prelaza Dunava 21. maja, veliki vezir prevodi glavnu tursku armiju preko Pruta.
• 4. 6. - Nekoliko sati nakon tranzita Venere, događa se i pomračenje Sunca.
• 6. 6. - Poveljom Marije Terezije, Veliki Bečkerek (Zrenjanin) postaje trgovište.
• jun - Moldavski knez Grigore Callimachi je smenjen pod optužbom saradnje sa Rusima i pogubljen u septembru. Postavljen je Konstantin Mavrokordat.

Jul/Srpanj – Septembar/Rujan

 

• jul - avgust - Golicin opseda Hotin, ali će se opet povući preko Dnjestra, pod borbom.
• 3. 7. - Richard Arkwright je patentirao okvir za predenje, spinning frame. Prvo se pokreće konjskom snagom, zatim vodenom (Cromford Mill 1771). Okvir daje jaču pređu od Hargreavesove "predilje magarice" (spinning jenny).
• 13. 7. - James Cook napušta Tahiti. Prije potrage za Južnom zemljom, sa lokalnim moreplovcem Tupaiom obilazi otoke koje je nazvao Društveni otoci (do avgusta).
• 16. 7. - Španski franjevac Junípero Serra osniva prvu misiju u Gornjoj Kaliforniji, San Diego de Alcala, oko koje će nastati današnji grad San Diego - prvo evropsko naselje u oblasti.
• 19. 7. - Ferdinand I, burbonski vojvoda Parme se osobno venčao austrijskom nadvojvotkinjom Marijom Amalijom (ona će od 1772. biti faktički vladar).
• 28. 7. - Portolina družina, koja je iz San Dijega nastavila na sever, stiže do reke nazvane Santa Ana; istog dana osećaju jak zemljotres.

• avgust - septembar - James Cook plovi na jug do 40. stepena pa na zapad u uzaludnoj potrazi za kontinentom.
• 12. 8. - Moldovandži Ali-paša je novi veliki vezir - prethodni je pogubljen.

 

• 15. 8. - U Ajacciu je rođen Napoleone Buonaparte. Njegov otac Carlo je ranije bio uz Paolija, ali prihvatio je novu, francusku vlast, pod kojom će dobijati različita nameštenja.
• 17. 8. - Veliki zbor na Cetinju, sazvan po zahtevu ruskog izaslanika, gen. Jurija Vladimiroviča Dolgorukova: rečeno da je Šćepan Mali varalica, pročitan proglas carice Katarine balkanskim hrišćanima, Crnogorci obećavaju da će se boriti.
• 18. 8. - Grom pogađa bastion San Nazaro u mletačkoj Brescii izazvaši eksploziju tamo uskladištenih 90 tona baruta u kojoj je uništena 1/6 grada i poginulo možda 3000 ljudi.
• 18. 8. - Novi španski guverner Lujzijane gen. Alejandro O'Reilly se iskrcava u Novom Orleanu, narednih dana hapsi vođe prošlogodišnje pobune - petorica su streljani u oktobru. Lujzijana ostaje španska de jure do 1800, i de fakto do 1803/04.
• 25. 8. - Susret pruskog kralja Fridriha i habsburškog suvladara Josifa u Neisse/Nysa.

• 6. 9. - Izbor novog karlovačkog mitropolita na saboru: gornjokarlovački episkop Danilo Jakšić dobija 44 potpisa prema 29 za vršačkog Jovana Đorđevića i nijednom za bačkog Mojsija Putnika - ali komesar Hadik podseća da je carica naklonjena Đorđeviću (ustoličen 26. 9., mitropolit do 1773).
• 10. 9. - Kometa C/1769 P1 je u perigeju - Charles Messier ju je otkrio pre mesec dana. Kasnije će biti nazivana i "Napoleonova kometa", jer je bila vidljiva u vreme njegovog rođenja.
• 14. 9. - Počinje Dansko-alžirski rat: dey Alžira je zarobio tri danska broda i prodao posadu u roblje, nakon što je Danska-Norveška odbila povećati danak i dati još poklona.

 

• 20. 9. - Rusko-turski rat: nakon što su turske snage razbijene, ruske trupe Aleksandra Mihajloviča Golicina zauzimaju bez otpora tursko uporište Hotin na sjeveru Moldavije.
  • U Bosnu u početku stižu dobre vesti sa ruskog ratišta, navodno je Avdi-aga zarobio 1.000 i pobio 200 nevernika - topovi pucaju tri dana, ali kada se otpušteni deo bosanske vojske vratio kući saznala se istina.
  • Mletački konzul u Solunu javlja da su se makedonske spahije vratile pješice i poderane iz ruskog rata i da se bave pljačkanjem i ubistvima. Abdilaga Šabanderoglu, koji vlada južnom Makedonijom iz Dojrana, pobedio je juručkog beja Hasana, carskog štićenika, uz pomoć Albanaca.
• septembar - Ruski odred gen. Gottloba von Tottlebena je u Gruziji, gde treba sadejstvovati sa gruzinskim carem Iraklijem II.
• 26. 9. (kal.?) - Rusi generala Elmpta zauzimaju Jaši, Moldavci se zaklinju ruskoj carici.

Oktobar/Listopad – Decembar/Prosinac

 

• 7. 10. - James Cook se iskrcava na Sjevernom otoku Novog Zelanda - prvi Evropljanin od Abela Tasmana 1642. Prvi susreti sa Maorima dovode do pogibije nekoliko urođenika, zatim se trguje.
• oktobar - U Bengalu, pod dvojnom mogulsko-kompanijskom vlašću, počinje nestašica hrane, koja će do sledeće godine izazvati veliku glad i epidemije sa milionima mrtvih.
• oktobar - Četvrta kineska invazija Burme od 1765: kineski ćingovski komandant odlučuje da krene u napad, mada je još uvek monsunska sezona; nakon početnog napretka, kineske trupe su do početka decembra opkoljene, stradaju od bolesti i gladi.
• 18. 10. - Nakon Yohannesa II, novi etiopski car je njegov sin Tekle Haymanot II (do 1777, s jednom pauzom sledeće godine).
• 21. 10. - Rusko-turski rat: Ruska flota pod grofom Aleksejem Orlovom isplovljava iz Kronštata u Baltičkom moru na tzv. Prvu arhipelašku ekspediciju čiji su cilj turska uporišta na obalama Mediterana.
  • Zabrinutost u Dubrovniku zbog vijesti da Rusi spremaju ekspediciju u Sredozemlje - strah da će biti na meti kao turski haračari i da ne dođe do ustanka u zaleđu.
• 23. 10. - Kapetan Nicholas Cugnot, Francuski vojni inženjer, prvi put javno demonstrira vozilo pokretano parnim strojem, poznato kao prvi automobil (manja verzija, veća dogodine).
• oktobar, krajem - Ruska misija odlazi iz Crne Gore, ostavivši municiju. Šćepan Mali je bio hapšen, ali Dolgoruki ga je pustio i ostavio na čelu. Bivši patrijarh Vasilije Brkić odlazi sa Rusima. Crna Gora ipak nije učestvovala u ratu.

• 1. 11. - Izviđači Portoline ekspedicije su prvi Evropljani koji su videli Zaliv San Francisco.
• 5. 11. - Moldavski knez Konstantin Mavrokordat je ranjen i zarobljen od strane Rusa u Galacu, umire kasnije tokom meseca.
• 21. 11. (kal.?) - Ruska vojska u Bukureštu.

• 12. 12. - Francuska ekspedicija Jean-François de Survillea je opazila Novi Zeland - 16-tog su kod Severnog rta, gde su se za par dana mimoišli sa Cookom.
• 13. 12. - Wolfgang Amadeus Mozart kreće sa ocem na prvo putovanje u Italiju (do 1771).
• decembar - Lokalni burmanski i kineski komandanti su sklopili mir, kineske trupe se povlače, i dalje umirući od gladi.

Kroz godinu

• Ističe deset godina u kojima je Banat bio ustupljen kao zalog Bečkoj banci. Uz nemački i srpski puk, osnovan i "vlaški".
• Šajkaškom bataljonu dodeljeno još šest opština.
• Potiski distrikt ima deset umesto 14 naselja.
• Crkve: sv. Nikolaja u Kikindi, Župna crkva sv. Filipa i Jakova u Gvozdanskom, župna crkva sv. Mihaela Arkanđela u Lovasu, župna crkva sv. Vida u Gračišću
• U Varaždinu osnovana Škola za političke i kameralne znanosti.
• Poglavar Egipta Ali Bey al-Kabir kuje novac sa svojim imenom, što je praktično proglašenje nezavisnosti od Osmanlija (konkurente za vlast je eliminisao prošle godine).
• Portugalci moraju napustiti Mazagão u Maroku, koji su držali od 1514 - grad će biti obnovljen od 1820. kao El Jadida, a odseljeni Portugalci osnivaju Novi Mazagão u Brazilu.
• Josiah Wedgwood otvara fabriku keramike Etruria Works u Stoke-on-Trent. Proizvodi posude u antičkom stilu, u modi su tzv. bazaltne vaze, od visokotemperaturne keramike "kamenke".
• Carl Wilhelm Scheele je izolovao vinsku kiselinu. Sa Gahnom je otkrio kalcijum fosfat u kostima i metod za dobijanje fosfora iz tog izvora - to će pomoći švedskoj proizvodnji šibica.

Glavni članak: :Kategorija:Rođeni 1769.

• 1. 1. - Marie-Louise Lachapelle, pionirka modernog akušerstva († 1821)
• 10. 1. - Michel Ney, maršal Francuske († 1815)
• 13. 2. - Ivan Krilov, basnopisac († 1844)
• 4. 3. - Muhamed Ali, vicekralj Egipta († 1849)
• 23. 3. - William Smith, geolog († 1839)
• 29. 3. - Jean-de-Dieu Soult, maršal Francuske, vojvoda od Dalmacije († 1851)
• 10. 4. - Jean Lannes, maršal Francuske († 1809)
• 13. 4. - Thomas Lawrence, slikar († 1830)
• 14. 4. - Barthélemy Catherine Joubert, francuski general († 1799)
• 1. 5. - Vojvoda od Wellingtona, britanski vojskovođa i državnik († 1852)
• 6. 5. - Ferdinand III, veliki vojvoda Toskane († 1824)
• 18. 6. - Robert Stewart, vikont Castlereagh, britanski sekretar inostranih poslova († 1822)
• 15. 8. - Napoleon Bonaparte, francuski vojskovođa, državnik, car i vladar († 1821)
• 23. 8. - Georges Cuvier, pionir paleontologije († 1832)
• 14. 9. - Alexander von Humboldt, istraživač, geograf, polihistor († 1859)
• 26. 12. - Ernst Moritz Arndt, pisac, nemački nacionalista († 1860)
• Milenko Stojković, vojvoda Prvog srpskog ustanka († 1831)
• Agatangel, mitropolit beogradski, vaseljenski patrijarh († 1832)

Glavni članak: :Kategorija:Umrli 1769.

• 2. 2. - Klement XIII., papa (* 1693)
• 16. 4. - Petar Nakić, franjevac, graditelj orgulja (* 1694)
• 20. 4. - Pontiac, indijanski poglavica (* 1714-20)
• 14. 5. - Iyoas I, car Etiopije (* 1754)
• 26. 8. - Simeon Končarević, bivši dalmatinski episkop (* ca. 1690)
• 29. 8. - Edmond Hoyle, ekspert za kartaške igre (* 1672)
• 18. 10. - Yohannes II, car Etiopije (* 1699)
• 23. 11. - Konstantin Mavrokordat, knez Moldavije, bivši knez Vlaške (* 1711)

Literatura

• Historija naroda Jugoslavije II, Školska knjiga Zagreb, 1959
• Istorija srpskog naroda, Četvrta knjiga, prvi tom, Srbi u XVIII veku, SKZ Beograd 1986 (IV-1)

 

1769 na Wikimedijinoj ostavi