1850: Godina

Ovo je članak o godini 1850.

redovna godina koja počinje u nedjelju po 12 dana zaostajućem julijanskom kalendaru (linkovi pokazuju godišnje kalendare).

Januar/Siječanj – Mart/Ožujak

• zima 1849/50 - Njegošu se pogoršalo zdravlje ("veoma stradam od prsah").
• 17. 1. - Prvi broj književno-zabavnog lista "Šumadinka", pokretač Ljubomir Nenadović.
• 18. 1. - Odlučeno da se u Austrijskom carstvu organizuje 16 regimenata žandarmerije sa po 1000 pripadnika, jedna od njih i u Hrvatskoj.
• 18. 1. - Don Pacificova afera: Britanci poslali flotu da blokira Pirej (blokada okončana u martu nakon postignutog kompromisa).
• 20. 1. - Iz Engleske krenula McClureova arktička ekspedicija u potragu za Franklinovom izgubljenom ekspedicijom iz 1845.
• 31. 1. - Oktroiran Pruski ustav: dvodomnim parlamentom upravljaju bogataši (troklasno biračko pravo) i junkeri a krajnju vlast ima monarh.

• 12. 2. - Ban Jelačić po nalogu Beča zabranjuje Šulekove novine "Slavenski jug" koje su kritikovale uvođenje žandarmerije; Šulekov novi list "Jugoslavenske novine" će takođe biti zabranjen.
• februar - Njegoš protestuje jer su austrijske vlasti sprečile prodaju topovskih zrna i šalitre.

• 1. 3. - Naredba o novom sudbenom ustrojstvu u Hrvatskoj - kotarski i županijski sudovi, banski stol u Zagrebu i vrhovno sudište u Beču.
• 9. 3. - Xianfeng ("Univerzalni Prosperitet") je novi ćingovski car Kine; vlada do 1861 u senci Tajpinške, Nianske i drugih pobuna.
• 12. 3. - Pobunjeni muslimanski Krajišnici zauzeli Bihać.
• 16. 3. - Objavljen Hawthorneov roman The Scarlet Letter.
• 18. 3. - Knez Aleksandar Karađorđević odobrio Projekat ustrojenija Artiljerijske škole (danas Dan vojnog školstva Srbije).
• 19. 3. - Osnovana firma za ekspresnu poštu American Express koja je kasnije ušla i u finansijske usluge.
• 20. 3. - 29. 4. - U Erfurtu po pruskoj inicijativi zaseda parlament za nemačku federaciju (Erfurtska unija).
• 28. 3. - Bečki književni dogovor o zajedničkom jeziku Srba i Hrvata.
• 31. 3. - U La Manšu potonuo parobrod RMS Royal Adelaide sa 250-300 ljudi.

April/Travanj – Jun/Lipanj

• 4. 4. - Los Angeles inkorporiran kao grad (inače je osnovan 1781), 11 dana kasnije i San Francisco (osn. 1776).
• 7. 4. - Car Franjo Josip potvrđuje zaključke hrvatskog sabora iz 1848. ali prema oktroiranom ustavu iz 1849; sabor raspušten a banska vlada potčinjena centralnoj bečkoj.
• 12. 4. - Vuk Karadžić izabran za dopisnog člana Berlinske akademije nauka.
• 12. 4. - Papa Pio IX. se vratio u Rim (od studenog 1848. bio u izbjeglištvu u Napuljskoj kraljevini); francuski garnizom mu čuva svetovnu vlast do 1870.
• 16. 4. - Poginulo preko 200 vojnika koji su marširali preko visećeg Angerskog mosta u Francuskoj.
• 19. 4. - Clayton–Bulwerov ugovor između SAD i V. Britanije o neutralnosti predloženog Nikaragvanskog kanala.
• proleće - Vlada Srbije misli da bi knez Miloš mogao upasti sa oružanim odredom u Srbiju.

• 7. 5. - Zakonom o saveznom novcu uveden švicarski franak (ranije je uglavnom korišćen strani novac, uz kantonalni i banknote privatnih banaka).
• maj - Parisko inostrano ministarstvo naložilo svom ambasadoru u Carigradu da istakne francuska prava na odbranu privilegija "Latina" (katolika) u Svetoj zemlji, žaleći se da ih "Grci" (pravoslavni monasi s ruskom zaštitom) istiskuju iz svetih mesta.
• 25. 5. - U Londonski Zoo vrt stigao nilski konj Obaysch, prvi u Evropi od starorimskih vremena.

 

• 1. 6. - Povijest pošte i markica u Austriji: izdate prve poštanske markice.
• 12. 6. - Naredbom ministra unutarnjih poslova von Bacha Hrvatska dobija novu političku upravu, Hrvatska i Slavonija podjeljene na šest županija: riječku, zagrebačku, varaždinsku, križevačku, požešku i osječku; raspušteni županijski odbori.
• jun - Ustanak u severozapadnoj Bugarskoj oko Vidina; neki učesnici žele priključenje Srbiji.
  • Ove godine izbija i ustanak u nekim selima oko Niša, Leskovca, Vranja i Kule; u gušenju pobuna Omer-paša Latas zapalio 200 sela.

Jul/Srpanj – Septembar/Rujan

• 2. 7. - Prvi rat za Šlezvig: mirovni ugovor Danske i Pruske.
• 9. 7. - Báb pogubljen u Tabrizu jer je tvrdio da je prorok (→ Bahaizam).
• 9. 7. - Umro predsednik SAD Zachary Taylor, nasleđuje ga potpredsednik Millard Fillmore (do 1853), whigovac i poslednji koji nije demokrata ili republikanac.
• jul - Hong Xiuquan naređuje opštu mobilizaciju pobunjenika.
• 16/17. 7. - William Cranch Bond i John Adams Whipple snimili u Harvardu prvu dagerotipiju zvezde (Vege).
• 25. 7. - Bitka za Isted je odlučujuća danska pobeda nad Schleswig-Holsteinom.

 

• 4. 8. - Omer-paša Latas stigao sa carskim fermanom u Sarajevo, od bosanskih prvaka traži bezuslovno provođenje Portinih zahtjeva.
  • Sarajevo postaje središte ejaleta umjesto Travnika, Hercegovina vraćena u cjelinu Bosne.
• 14. 8. - U Ujedinjenom kraljevstvu donesen Zakon o javnim bibliotekama - opštine dobile pravo da ih osnivaju.
• avgust - John Watkins Brett položio prvi podmorski komunikacioni kabl ispod La Manša, ali neuspešan.
• 28. 8. - Praizvedba Wagnerove opere Lohengrin u Weimaru.

• 7. 9. - Carskim patentom se spajaju Gradec, Kaptol i drugi dijelovi u jedinstvenu gradsku općinu Zagreb; prvi gradonačelnik Janko Kamauf.
• 9. 9. - Kalifornija postaje 31. i slobodna država SAD. Ovo je deo Kompromisa iz 1850. između severnih i južnih interesa.
• 9. 9. - Organizovane teritorije SAD Novi Meksiko (do 1912) i Utah (do 1896).
• 9. 9. - Matica ilirska počinje raditi samostalno (narodna čitaonica u Zagrebu zatvorena u lipnju).
• 18. 9. - Kompromis iz 1850.: Kongres SAD doneo Zakon o odbeglim robovima koji moraju poštovati i građani slobodnih država SAD.
• 28. 9. - Jenny Lind održala u Njujorku prvi koncert svoje američke turneje.
• 29. 9. - Josip Juraj Štrosmajer instaliran u Đakovu za srijemsko-bosanskog biskupa.
• 29. 9. - Papskom bulom Universalis Ecclesiae je obnovljena katolička crkvena hijerarhija u Engleskoj i Velsu.

Oktobar/Listopad – Decembar/Prosinac

• 27. 10. - U odronu na gradilištu Semmerinške železnice poginulo 14 radnika.
• jesen - Njegoš u Beču: pregleda ga čuveni lekar Škoda; razrešio sa austrijskim vlastima pitanje uvoza oružja, car Nikolaj I ga nije želeo primiti; posreduje u sporu između patrijarha Rajačića i episkopa Atanackovića.

• 29. 11. - Olmützke punktacije: Pruska odustaje od Erfurtske unije i prihvata obnovu Nemačke Konfederacije pod austrijskim vođstvom.

• decembar? - Glasine o mogućem turskom napadu iz Bosne na Crnu Goru.
• 3 - 23. 12. - Prva runda Drezdenske konferencije o obnovi nemačke savezne vlade.
• 24. 12. - U Južnoj Africi počinje Osmi Xhosa rat, poznat i kao Mlanjenijev; Hotentoti sutradan masakrirali naseljenike koji su ih pozvali na proslavu Božića.
• decembar, krajem - Tajpinški ustanak počinje manjim okršajem u kome su pobunjenici odneli pobedu - pobuna će trajati do 1864, prouzročiće 20-30 miliona mrtvih, uglavnom od kuge i gladi.

Kroz godinu

• "Mala srpska gramatika" Đure Daničića - prva naučna gramatika srpskohrvatskog jezika.
• Tiskan Pravopis jezika ilirskoga Josipa Partaša.
• Ivan Kukuljević Sakcinski utemeljio Družtvo za pověstnicu jugoslavensku.
• U Zagrebu tiskan prvi broj časopisa "Bosanski prijatelj".
• Jak potres pogodio Ston.
• Srbija dobila "Policajni" zakonik - policija i lokalni činovnici dobili pravo kažnjavanja (batine i zatvor) za manja dela.
• Bosanski franjevci pokušali da osnuju svoju bogosloviju u Beogradu.
• Osnovana trgovačka firma Lehman Brothers koja će se kasnije baviti i finansijskim uslugama (bankrotirala 2008).
• Allan Pinkerton otvorio detektivsku agenciju.
• Carigradska patrijaršija uslovno priznala autokefalnost Grčke pravoslavne crkve proglašene 1833.
• U Osmanskom carstvu osnovan protestantski milet (→ Armenska evangelička crkva).
• Emir Afganistana Dost Mohammad Khan zauzeo Balkh.
• El Hadj Umar Tall započinje džihad protiv okolnih neislamskih Afrikanaca u današnjoj Gvineji.
• Alfred Tennyson proizveden u pesnika-laureata Velike Britanije.
• c. - Austen Henry Layard otkrio Ašurbanipalovu biblioteku.
• Nauka i tehnika:
  • Clausiusova knjiga Über die bewegende Kraft der Wärme ("O pokretačkoj snazi toplote"), reformulirao dva zakona termodinamike.
  • Nakon zimske oluje otkriveno neolitsko naselje Skara Brae na Orkneyskim otocima.

•  
  Austrijsko carstvo
•  
  Evropa
•  
  Gorica, Gradiška, Istra, Trst (52.36 MB)

Glavni članak: :Kategorija:Rođeni 1850.

• 6. 1. - Eduard Bernstein, političar, teoretičar († 1932)
• 11. 1. - Eugen Kumičić, književnik († 1904)
• 15. 1. - Mihai Eminescu, pesnik († 1889)
• 27. 1. - Edward John Smith, kapetan Titanika († 1912)
• 27. 1. - Samuel Gompers, američki sindikalista († 1924)
• 29. 1. - Ebenezer Howard, urbanista "vrtnih gradova" († 1928)

• 23. 2. - César Ritz, "kralj hotelijera" († 1918)

• 6. 3. - Adolf Martens, metalurg († 1914)
• 7. 3. - Tomáš Garrigue Masaryk, prvi predsednik Čehoslovačke († 1937)

• 12. 4. - Nikolaj Golicin, poslednji premijer carske Rusije († 1925)

• 10. 5. - Vukoman Aračić, srpski general († 1915)
• 12. 5. - Henry Cabot Lodge, američki državnik († 1924)
• 18. 5. - Oliver Heaviside, elektro-inženjer, matematičar, fizičar († 1925)
• 21. 5. - Giuseppe Mercalli, vulkanolog († 1914)
• 24. 5. - Afanasije Stojanović, učesnik Pariske komune

• 1. 6. - Sami Frašeri, književnik († 1904)
• 2. 6. - Edward Albert Sharpey-Schafer, osnivač endokrinologije († 1935)
• 5. 6. - Pat Garrett, šerif na Divljem zapadu († 1908)
• 6. 6. - Karl Ferdinand Braun, fizičar, nobelovac († 1918)
• 15. 6. - Đorđe Vajfert, industrijalac i filantrop († 1937)
• 24. 6. - Horatio Herbert Kitchener, britanski feldmaršal († 1916)
• 27. 6. - Lafcadio Hearn, književnik († 1904)

• 9. 7. - Ivan Vazov, književnik († 1921)
• 14. 7. - Josip Kašman, operski bariton († 1925)

• 3. 8. - Marija Ružička Strozzi, glumica († 1937)
• 5. 8. - Guy de Maupassant, književnik († 1893)
• 14. 8. - Ljudevit Rossi, botaničar, planinar († 1932)

• 8. 10. - Henry Louis Le Châtelier, hemičar († 1936)
• 15. 10. - Sava Bjelanović, političar u Dalmaciji († 1897)

• 6. 11. - Ernest von Koerber, premijer Austrije tj. Cislajtanije († 1919)
• 13. 11. - Robert Luis Stivenson, književnik († 1894)

• 22. 12. - Victoriano Huerta, general i predsednik Meksika († 1916)

• ? - Abdul Rahman bin Faisal, saudijski vladar († 1927)
• ? - Dimitrije Mita Teokarević, začetnik tekstilne industrije u Leskovcu († 1931)

Glavni članak: :Kategorija:Umrli 1850.

• 20. 1. - Lorenzo Bartolini, skulptor (* 1777)
• 27. 1. - Johann Gottfried Schadow, skulptor (* 1764)
• 3. 2. - Jovan Obrenović, knez čačanske nahije, brat kneza Miloša (* ca. 1787)
• 25. 2. - Daoguang, car Kine (* 1782)
• 20. 3. - Ivan Antun Kaznačić, kartograf i pomorski kapetan (* 1758)
• 2. 4. - Miklós Wesselényi, mađarski političar (* 1796)
• 16. 4. - Marie Tussaud, skulptorka u vosku (* 1761)
• 23. 4. - William Wordsworth, engleski pesnik (* 1770)
• 9. 5. - Joseph Louis Gay-Lussac, hemičar, fizičar (* 1778)
• 15. 6. - Lazar Zuban, srpski književnik i političar (* 1795)
• 2. 7. - Robert Peel, bivši britanski premijer (* 1788)
• 9. 7. - Báb, prorok bahajaca (* 1819)
• 9. 7. - Zachary Taylor, predsednik SAD (* 1784)
• 9. 7. - Jean-Pierre Boyer, bivši predsednik Haitija (* 1776)
• 12. 7. - Robert Stevenson (građevinar) (* 1772)
• 17. 8. - José de San Martín, oslobodilac juga Južne Amerike (* 1778)
• 18. 8. - Honoré de Balzac, književnik (* 1799)
• 26. 8. - Louis Philippe I. od Francuske bivši kralj (* 1773)
• 22. 9. - Johann Heinrich von Thünen, ekonomista (* 1783)
• 23. 9. - José Gervasio Artigas, urugvajski heroj (* 1764)
• 22. 11. - Lin Zexu, kineski zvaničnik (* 1785)
• 10. 12. - Józef Bem, poljski i mađarski general, guverner Alepa (* 1794)
• 24. 12. - Frédéric Bastiat, književnik, ekonomista (* 1801)

• ? - Mojsije Zečević, svetovni i duhovni poglavar Vasojevića (* 1780)
• ? - Nićifor Ninković, berberin kneza Miloša, pisac memoara (* 1788)