ଗୁରୁ: ପରମ୍ ରାଧା ସ୍ବାମୀ।

ଅଜ୍ଞାନର ଅନ୍ଧାରରୁ ଜ୍ଞାନର ଆଲୋକକୁ ଯିଏ ଘେନି ଯାଆନ୍ତି ତାଙ୍କୁ ଭାରତୀୟ ପୁରାଣ ଓ ଦର୍ଶନରେ ଗୁରୁ କୁହାଯାଥାଏ । ଏହି ମତେ ପ୍ରଥମ ଗୁରୁ ମାତା, ପିତା ଅଟନ୍ତି ଏବଂ ଶିକ୍ଷା ଗୁରୁ, ଦୀକ୍ଷା ଗୁରୁ ଭେଦରେ ଜୀବନରେ ଅନେକ ଗୁରୁ ଅଛନ୍ତି। ପୁରାଣ ଚରିତ୍ର ଅବଧୂତ ବା ଦତ୍ତାତ୍ରେୟ ମୁନି ଚବିଶ ଗୁରୁ କରିଥିଲେ। ଗୁରୁ ମଧ୍ୟ ବିରାଟ ଏବଂ ମହାନ ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ୱକୁ ବୁଝାଇଥାଏ । ନିଜର ଆପ୍ରାଣ ଚେଷ୍ଟାରେ ମଧ୍ୟ ଯାହା ସମ୍ଭବ ହୋଇ ପାରେନା, ତାହା ଗୁରୁକୃପାଦ୍ୱାରା ଅଚିରେ ଉପଲବ୍ଧ ହୋଇଯାଏ ବୋଲି ବିଶ୍ୱାସ କରଯାଇଥାଏ । ପୁରାଣମତେ ଗୁରୁ କୌଣସି ଶରୀର ନୁହଁନ୍ତି, ଗୁରୁ ହେଉଛନ୍ତି ଏକ ସତ୍ତା ଓ ଏକ ଅନୁଭବ ।

ହିନ୍ଦୁ ଧର୍ମ ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଧାର୍ମିକ ପରମ୍ପରାରେ ଗୁରୁ କରିବାକୁ ବହୁତ ଗୁରୁତ୍ୱ ଦିଆଯାଇଛି । ଆତ୍ମ ସାକ୍ଷାତକାର କରିବାପାଇଁ ଗୁରୁଙ୍କର ସହାୟତା ମୌଳିକ ଆବଶ୍ୟକତା ରହିଛି ବୋଲି ଏଥିରେ କୁହାଯାଇଛି । ଆଧୁନିକ ଭାରତରେ ଗୁରୁ ଶବ୍ଦକୁ ମୁଖ୍ୟତଃ ଶିକ୍ଷକ ହିସାବରେ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଉଛି । ଗୁରୁ ଗୀତାରେ କୁହାଯାଇଛି ଯିଏ ଗୁ(ଗୁଣମୁକ୍ତ) ଓ ରୁ (ନିରାକାର) ସେ ହେଉଛନ୍ତି ଗୁରୁ।

ଥେରବାଦ ବୌଦ୍ଧବାଦରେ ବୋଧିଦାତା ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କୁ ବହୁ ସମ୍ମାନ ଦିଆଯାଇଥାଏ ଓ ଗୁରୁ ଉପାଧିରେ ଭୂଷିତ କରାଯାଇଥାଏ, ସେ ଉତ୍ସାହର ମୂଳାଧାର ରୂପେ ବିବେଚିତ ହୋଇଥାନ୍ତି । ଜଣେ ସାଧାରଣ ଶିକ୍ଷକ କେବେ ଗୁରୁ ଭାବେ ବିବେଚିତ ହୋଇନଥାନ୍ତି, ତାହାଙ୍କୁ କଲ୍ୟାଣ-ମିତାତ କୁହାଯାଇଥାଏ ।

ତନ୍ତ୍ର ବୌଦ୍ଧ ସାଧନାରେ "ଗୁରୁ ଯୋଗ"ର ବିଧି ରହିଛି, ଯେଉଁଥିରେ ଅନ୍ତ ଚେତନାରେ ଗୁରୁଙ୍କୁ ଅନୁଭବ କରିବା ଗୁରୁଙ୍କୁ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ କରିବା ନିମନ୍ତେ ଦାନ କରାଯାଇଥାଏ । ଗୁରୁଙ୍କୁ ବଜ/ବଜ୍ର (ଅର୍ଥ: ହୀରା) ଗୁରୁ ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଇଥାଏ ।

ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ଦର୍ଶନରେ କୌଣସି ନିର୍ଦିଷ୍ଟ ପରମ୍ପରା ବା ଧର୍ମର ପରିସୀମା ଭିତରେ ନ ଥାଇ ବି ଯିଏ ଅନେକ ଅନୁଗାମୀ ଏକାଠି କରନ୍ତି, ତାଙ୍କୁ ଗୁରୁ ବୋଲି କୁହାଯାଏ । ଗୁରୁ ଶବ୍ଦକୁ କୌଣସି କୌଶଳ ଅଥବା ବ୍ୟବସାୟରେ ନିପୁଣ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କ ପାଇଁ ମଧ୍ୟ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ ।