Oradea (/o'ra.děa/; ungarsk Nagyvárad; tysk: Großwardein, tyrkisk Varat; jiddisk גרויסווארדיין, slovakisk Veľký Varadín, latin Magnovaradinum), tidlegare Oradea Mare, er hovudstaden i Bihor fylke i Crișana i Romania.
Byen ligg tett attved den ungarske grensa og har om lag 180 000 innbyggjarar, medan storbyområdet om lag har 240 000 innbyggjarar. Oradea er ein av dei mest velståande byane i Romania.
Oradea | |||
---|---|---|---|
Oradea vert populært kalla «den gule byen» | |||
| |||
Plassering | |||
Styresmakter | |||
Land | Romania | ||
Fylke | Bihor | ||
Geografi | |||
Flatevidd - By | 116,1 km² | ||
Innbyggjarar - Totalt (2021) - folketettleik - Storbyområde | 183 105 1 577,1 /km² 242 956 | ||
Koordinatar | 47°04′0″N 21°55′0″E / 47.06667°N 21.91667°E | ||
Høgd over havet | 142 moh. | ||
Tidssone - Ved sommartid | EET (UTC+2) EEST (UTC+3) | ||
Diverse annan informasjon | |||
Postnummer | 3700 | ||
Retningsnummer (tlf) | +40 02 59 | ||
Bilnummer | BH | ||
Nettstad: www.oradea.ro |
Oradea har ei historie som går tilbake til ei borg som vart bygd her på 900-talet. Bispedømet her vart grunnlagt på 1000-talet av kong Ladislaus I av Ungarn. Byen vart først nemnd i eit dokument i in 1113 under det latinske namnet Varadinum. Byen blømde på 1200-talet. Festninga Oradea, som det framleis finst ruinar av i dag, vart først nemnd i 1241 under den mongolske invasjonen av Europa. 1300-talet var den mest velståande perioden for byen. Det vart reist statuar av St. Stefan, Emeric og Ladislaus. Biskop Andreas Báthori (1329-1345) bygde opp at katedralen i gotisk stil.
I 1474 vart byen rasert av tyrkarane. Først på 1500-talet byrja Oradea å utvikle seg til eit urbant område. På 1700-talet planla ingeniøren Franz Anton Hillebrandt frå Wien byen i barokkstil, og frå 1752 vart mange av landemerka i byen bygd, som den romersk-katolske domkyrkja og bispepalasset.
Etter Det osmanske riket invaderte Ungarn på 1500-talet vart byen i periodar styrt av Fyrstedømet Transilvania, Det osmanske riket og Habsburgmonarkiet. I 1598 vart festninga omleira, og 27. august 1660 fall Oradea til tyrkarane og vart eit eyaletsenter kalla Varat. Byen vart sett fri av austerrikarane i september 1692.
Mot slutten av den første verdskrigen vart Oradea, trass i den ungarske majoriteten, gjeven til Kongedømet Romania utan folkeavstemming. I 1940 vart nordlege delar av Transilvania, inkludert Oradea gjevne tilbake til Ungarn, men dette varte berre til slutten av den andre verdskrigen då landområda vart gjevne tilbake til Romania.
I 1925 fekk Oradea kommunestatus, og han fekk namnet Oradea-Mare (Stor-Oradea).
Det har gjennom lange tider vore etniske spenningar i området, men i dag lever desse etniske folkegruppene fredeleg side om side.
Oradea er ein municipiu (større bykommune) med den eine busetnaden:
Busetnad | Folketal 2011 | Folketal 2021 |
---|---|---|
Oradea | 196 367 | 183 105 |
Storbyområdet omfattar Oradea og elleve mindre kommunar med eit samla folketal i 2021 på 242 956.
Kommune | Folketal 2021 | |
---|---|---|
Oradea | municipiu | 183 105 |
Biharia | comună | 4 393 |
Borș | comună | 4 267 |
Cetariu | comună | 2 035 |
Girișu de Criș | comună | 3 772 |
Ineu | comună | 4 795 |
Nojorid | comună | 5 765 |
Oșorhei | comună | 6 536 |
Paleu | comună | 3 765 |
Sânmartin | comună | 12 448 |
Sântandrei | comună | 9 025 |
Toboliu | comună | 2 050 |
Total | 242 956 |
This article uses material from the Wikipedia Nynorsk article Oradea, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Teksten er tilgjengeleg under CC BY-SA 4.0 om ikkje anna er oppgjeve. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Nynorsk (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.