Oradea: Miasto w Rumunii

Miasto liczy, zgodnie ze spisem ludności z 2002 roku, 206 614 mieszkańców. Natomiast liczba mieszkańców całego zespołu miejskiego wynosi ok. 241 tys. Oradea należy do najlepiej rozwiniętych miast w Rumunii. Merem miasta jest Ilie Bolojan.

Oradea

Nagyvárad

Herb Flaga
Państwo	Rumunia
Okręg	Bihor
Mer	Ilie Bolojan
Powierzchnia	115,56 km²
Wysokość	102–249 m n.p.m.
Populacja • liczba ludności	183 105 (1 grudnia 2021)
Nr kierunkowy	02-59
Kod pocztowy	3700
Tablice rejestracyjne	BH
Podział miasta	6 dzielnic
Położenie na mapie okręgu Bihor Oradea
Położenie na mapie Rumunii Oradea
47°03′N 21°56′E/47,050000 21,933333
Multimedia w Wiki Commons
Hasło w Wikisłowniku
Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa

Nazwa miasta w różnych językach:

• jidysz גרויסווארדיין (Grojswardejn)
• łacina Magnovaradinum
• niemiecki Großwardein
• polski Wielki Waradyn, Warad Wielki
• rumuński Oradea, dawniej Oradia Mare lub Oradea Mare
• turecki Varat
• węgierski Nagyvárad (od 2001 r. nazwa urzędowa)

Miasto położone jest w pobliżu granicy z Węgrami (13 km) nad rzeką Crișul Repede (Szybki Keresz).

Ta sekcja od 2010-04 wymaga zweryfikowania podanych informacji. Należy podać wiarygodne źródła w formie przypisów bibliograficznych. Część lub nawet wszystkie informacje w sekcji mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte. Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary) Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tej sekcji. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tej sekcji.

Miasto pod łacińską nazwą Varadinum istniało tutaj z pewnością już w XI stuleciu. W 1093 r. król węgierski Władysław I Święty doprowadził do powstania tutaj biskupstwa. Miasto stało się jednym z ważniejszych grodów Królestwa Węgier, a jego katedra miejscem pochówku królów.

 

Rozwój miasta zahamowało jego zniszczenie podczas najazdu mongolskiego w 1241 r. Oradea długo odzyskiwała dawne znaczenie. W mieście pracował Georg von Peurbach, skutkiem czego była Tabula Varadiensis. Od 1445 biskupem Waradynu był Jan Vitéz, protektor Grzegorza z Sanoka. W 1541 znalazła się w granicach Wschodniego Królestwa Węgier, które w 1570 r. zostało przekształcone w Księstwo Siedmiogrodu, zależne od Imperium Osmańskiego. Od XVIII wieku – już w granicach monarchii Habsburgów – zaczęła odzyskiwać swą świetność. To wówczas wiedeński architekt Franz Anton Hillebrandt zaprojektował przebudowę miasta w stylu barokowym. Rozkwit przyniósł miastu wiek XIX, gdy węgierski Nagyvárad stał się ważnym centrum gospodarczym i kulturalnym.

 

Po rozpadzie Austro-Węgier Oradea znalazła się w granicach Rumunii, mimo iż większość stanowili w niej Węgrzy (w 1910 91,1%, w 1919 62%). Po drugim arbitrażu wiedeńskim miasto powróciło do Węgier w 1940, ale w wyniku traktatu paryskiego ponownie znalazło się w granicach Rumunii w 1947 (faktycznie od października 1944, po zdobyciu miasta przez Armię Czerwoną).

Przez wieki Oradea należała do najbogatszych miast Węgier. Po roku 1989, w Oradei doszło do szerokich zmian ekonomicznych, które dotyczyły głównie sektora usług, ze względu na znaczący rynek konsumencki.

Bezrobocie w Oradei wynosi ok. 6% i jest nieco mniejsze niż średnia krajowa, jednak większe niż w całym regionie Bihor (ok. 2%). Miasto wytwarza ok. 63% całej produkcji przemysłowej regionu Bihor, chociaż zamieszkuje je zaledwie 34,5% mieszkańców regionu.

Główne działy gospodarki to:

• przemysł meblowy
• przemysł tekstylny i odzieżowy
• przemysł obuwniczy
• przemysł spożywczy

W roku 2003, w Oradei powstał pierwszy hipermarket – Lotus Market.

W miejscowości jest stacja kolejowa Oradea.

Wybrane zabytkowe świątynie

 

 

 

 

 

 

 

 

Rys historyczny

• 1910: 69 000 (narodowość rumuńska: 5.6%, narodowość węgierska: 91.10%)
• 1920: 72 000 (R: 5%, W: 92%)
• 1930: 90 000 (R: 25%, W: 67%)
• 1966: 122 634 (R: 46%, W: 52%)
• 1977: 170 531 (R: 53%, W: 45%)
• 1992: 222 741 (R: 64%, W: 34%)

Stan obecny

Skład etniczny według spisu z 2002 roku:

• Rumuni: 145 284 (70,31%)
• Węgrzy: 56 985 (27,58%)
• Romowie: 2449 (1,18%)
• Niemcy: 563 (0,27%)
• Słowacy: 474 (0,22%)
• Żydzi: 166 (0,08%)
• Ukraińcy: 93
• Bułgarzy: 25
• Rosjanie: 25
• Serbowie: 20
• Polacy: 10
• Czesi: 9
• Turcy: 8

 

Od stycznia 2011 miasto jest podzielone na następujące dzielnice (rum. cartiere):

 

Osobny artykuł: Tramwaje w Oradei.

Komunikację w Oradei zapewnia przedsiębiorstwo OTL. Składają się na nią 3 linie tramwajowe (1R, 1N, 2, 3R, 3N) i większa liczba linii autobusowych. W mieście znajdują się 3 dworce kolejowe; Główny, Wschodni (Est) i Zachodni (Vest). Vest mieści się w dzielnicy Ioșia, a dworzec główny (zwany też po prostu Oradea) mieści się w centrum miasta, koło dzielnicy Vie.

 

Architektura Oradei jest mieszanką między budowlami ery socjalistycznej oraz barokową i secesyjną architekturą z czasów monarchii austro-węgierskiej. Po upadku reżimu Ceaușescu doszło do znacznych zaniedbań, jednak od roku 2002, kiedy Rumunia weszła w okres boomu gospodarczego doprowadzono do renowacji zabytkowej architektury.

 

 

 

 

Główne atrakcje turystyczne to zabytkowe centrum miasta oraz uzdrowiska Băile Felix i Băile 1 Mai, położone w pobliżu miasta.

• Twierdza w Oradei(inne języki) – twierdza w formie pięciokąta, sięgająca czasów średniowiecznych, obecnie budynek Instytutu Sztuk Pięknych miejscowego uniwersytetu
• Pałac biskupów rzymskokatolickich(inne języki) – barokowy pałac z 365 oknami, wzniesiony w l. 1762–1777, dawna siedziba Muzeul Țării Crișurilor
• Pomnik króla Węgier Władysława I Świętego z 1893 r. przed katedrą Wniebowzięcia NMP
• Muzeul Țării Crișurilor w budynku dawnej szkoły kadetów z 1897 r.
• Ratusz(inne języki)
• Muzeum Endrego Adyego(inne języki) – muzeum i dom Endrego Adyego, jednego z największych węgierskich poetów
• 100 kościołów, w tym:
  • Kościół św. Brygidy(inne języki) – kościół barokowy, wzniesiony w 1693 r.
  • Kościół św. Trójcy(inne języki) – kościół barokowy, wzniesiony w 1727 r.
  • Kościół św. Ducha – barokowy kościół, wzniesiony w l. 1732–1743, przebudowany w stylu eklektycznym
  • Kościół św. Władysława(inne języki) – barokowy kościół katolicki pw. króla Węgier Władysława I Świętego, wzniesiony w 1742 r.
  • Kaplica Anioła Stróża(inne języki) z l. 1754–1760
  • Kościół norbertanów(inne języki) z l. 1741–1766
  • Kościół św. Anny – dawny kościół zakonu urszulanek, wzniesiony w stylu barokowym w l. 1773-1774, przebudowany w 1858
  • Kościół katolicki w twierdzy, wzniesiony w l. 1775-1777
  • Kościół św. Archaniołów Michała i Gabriela – barokowa świątynia, wzniesiona w l. 1768–1779
  • Katedra Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny – największa barokowa katedra w Rumunii, wzniesiona w l. 1752–1780
  • Biserica cu Lună – wyjątkowy na miarę europejską kościół z mechanizmem zegarowym wskazującym fazy księżyca, wzniesiony w stylu barokowym w l. 1784–1790
  • Kościół i klasztor kapucynów z XVIII-XIX w.
  • Katedra św. Mikołaja – kościół barokowy, wzniesiony w l. 1800–1839
  • Kościół reformowany z l. 1835–1853
  • Kościół św. Jerzego(inne języki) z 1858 r.
  • Kaplica św. Władysława z 1900 r.
  • Kościół ewangelicki, wzniesiony w l. 1902–1903 w stylu neogotyckim
  • Kościół św. Józefa(inne języki) z XX w.
• Pomnik Ferenca Szaniszló(inne języki), węgierskiego biskupa katolickiego, z 1896 r.
• Pasajul „Vulturul Negru” pasaż hotelu „Czarny Orzeł”
• Teatrul de Stat – Teatr Narodowy, zbudowany przez dwóch austriackich architektów, którzy stworzyli setki znaczących budowli w wielu krajach Europy
• korytarz armat (XVIII-XIX wiek)
• Gmach poczty z przełomu XIX/XX w., w stylu eklektycznym
• Gmach sądu z 1901 r., w stylu eklektycznym
• 3 synagogi
• największy zbór baptystyczny w Europie wschodniej
• Pałac Sterna(inne języki) – secesyjny pałac z 1909 roku
• sklep oświetleniowy Deutscha (1906-1910)
• Popiersie Ede Szigligetiego, węgierskiego dramaturga, z 1912 r.

 

W mieście tym swoją siedzibę ma klub piłkarski FC Bihor Oradea, który został założony w 1958 roku jako Crișul Oradea. W 1961 roku klub po raz pierwszy w swojej historii awansował do drugiej ligi rumuńskiej. W 1963 roku wygrał te rozgrywki i wywalczył historyczny awans do pierwszej ligi Rumunii. W 2003 roku został wicemistrzem drugiej ligi i wygrywając baraż z Oțelulem Gałacz powrócił do pierwszej ligi. W 2004 roku był ostatni w Divizii A i znów został zdegradowany do drugiej ligi.

•   Linköping, Szwecja
•   Coslada, Hiszpania
•   Debreczyn, Węgry
•   Giv’atayim, Izrael
•   Mantua, Włochy
•   Montbéliard, Francja
•   Ceyrat, Francja
•   Reims, Francja
•   Iwano-Frankowsk, Ukraina
•   Vršac, Serbia
•   Waregem, Belgia

• Zdjęcie satelitarne z Google Maps
• Oradea i Bihor. oradea-bihor.ro. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-02-22)].