Isfuglfamilien: Fuglefamilie

Isfuglfamilien
Indigoisfugl, Alcedo quadribrachys
Systematikk
Underrekkje:	Virveldyr Vertebrata
Overklasse:	Tetrapodar Tetrapoda
Klasse:	Fuglar Aves
Underklasse:	Neognathae
Overorden:	Coraciimorphae
Orden:	Råkefuglar Coraciiformes
Underorden:	Alcedines
Familie:	Isfuglfamilien Alcedinidae Rafinesque, 1815

Det største artsmangfaldet i isfuglfamilien finn vi i tropiske og subtropisk område i alle verdsdelar, men det finst somme artar som trengjer inn i kaldare soner spesielt i Nord-Amerika og i Sør-Amerika.

Isfugl (Alcedo atthis) vert ofte sett i Noreg og har hekka her om lag 20 gongar.

 

 

 

 

Isfuglar er små til mellomstore, mykje fargerike fuglar. Dei viktigaste kjenneteikna er nebb og føter. Sistnemnte er svært korte og syndaktyl – hos dei fleste artar er dei to ytre tærne vaksne saman i nesten heile lengda. Den indre tåa er ofte redusert. Dei fleste artane har langt, kraftig og rett nebb.

Nebbet varierer avhengig av føda: nebbet i gruppa «vassisfuglar» (Cerylinae) av fiskeetande artar og i gruppa «ekte isfuglar» (Alcedininae) er rett og peikar framover. Artar i den australske slekta Dacelo, kokaburra, har ganske breitt og ikkje så langt nebb, dei knuser byttedyra, små pattedyr og krypdyr. Ein spesiell art er kroknebbisfugl, Melidora macrorrhina, han har ein liten krok i enden av nebbet og er spesialisert til å hente fram små byttedyr i jord. Plogkokaburra, Clytoceyx rex, pløyer jorda på jakt etter meitemark med det kraftige, korte og breie nebbet.

Storleiken på isfuglar varierer mykje – frå den ti cm lange og om lag ti gram lette knøttisfugl (Ispidina lecontei) til den over 40 centimeter lange og 400 gram tunge arten latterkokaburra (Dacelo novaeguineae).

Isfuglar har ei kosmopolitisk utbreiing i tropane og tempererte strøk. Dei er fråverande frå polarområda og nokon av dei tørraste ørkenane i verda. Ei rekkje artar har nådd øygrupper, spesielt dei i sør og aust Stillehavet. Tropane i «den gamle verda» og Australasia er kjerneområdet for denne gruppa, medan Europa og Nord-Amerika nord for Mexico er svært dårleg representert. I Europa finst berre éin vanleg art, arten isfugl, i søraustlege Europa kan ein òg finne terneisfugl og kastanjeisfugl. I Nord-Amerika lever belteisfugl, og i tillegg eit par uvanlege eller svært lokale artar ringisfugl og grønisfugl i det sørvestlige USA. Dei seks artane som finst i Amerika er fire nært nærskylde grøne isfuglar i slekta Chloroceryle og to store isfuglar i slekta Megaceryle. Sjølv tropisk Sør-Amerika har berre fem artar pluss overvintrande belteisfuglar frå nord. Til samanlikning har det afrikanske landet Gambia åtte heimehøyrande artar på berre 192 x 32 kilometer.

Einskilde artar kan ha særs stor utbreiing, til dømes arten isfugl som ein finn frå Irland nord i Europa, sørover til Nord-Afrika og austover gjennom Asia så langt som til Salomonøyane i Australasia. Terneisfugl har ein omfattande distribusjon på tvers av Afrika og Asia. Andre artar har mykje meir avgrensa utbreiing, spesielt isolerte artar som er endemiske for einskilde små øyar. Til dømes er kofiauisfugl avgrensa til øya Kofiau utanfor Ny-Guinea.

Isfuglane held til i eit breitt spekter av habitat. Medan dei ofte er forbundne med elver og innsjøar, vert over halvparten av isfuglartane funne i skog og ved skogkledde bekker. Dei lever òg i eit breitt spekter av andre habitat. Rustgumpisfugl i Australia lever i dei tørraste ørkenane, men isfuglar er fråverande frå andre tørre ørkenar som Sahara. Andre artar lever høgt i fjellet, eller i ope skogsterreng, og ei rekkje artar lever på tropiske korallatollar. Mange artar har tilpassa seg menneskeskapte habitat, særleg ved skogsområde, og ein kan finne isfuglar på jordbruksområder, og dessutan i parkar og hagar i tettstader og byar. Verdas største isfugl, latterkokaburra, er ein skogsfugl i Australia. I kontrast har vi den europeiske arten isfugl med sitt liv ved vatn.

Isfuglar som lever ved vatn jaktar småfisk ved dukk eller stupdukk. Dei kan òg ete froskar og insekt. Dei som lever i skogshabitat tar mellom anna reptil.

Inndelinga av isfuglar er særs kontroversiell. EBird/Clements Checklist frå 2018 listar 116 artar i Alcedinidae. Sibley-Ahlquist-taksonomi (1990) deler opp denne gruppa i tre mindre familiar, i følgje studiar av kromosom og DNA-DNA hybridisering. Etter den kategoriseringa er dette familiar av isfuglar:

• Alcedinidae, «ekte isfuglar», slektene Alcedo, Ceyx og Ispidina, dei som lever ved elver,
• Halcyonidae, slektene Lacedo, Dacelo , Clytoceyx , Cittura , Pelargopsis , Halcyon , Todirhamphus , Caridonax , Melidora , Actenoides , Syma , Tanysiptera
  dei som lever i skog, og
• Cerylidae, slektene Megaceryle, Ceryle og Chloroceryle

Artsliste

Isfuglar i rekkjefølgje etter EBird/Clements Checklist v2018 med norske namn etter Norske navn på verdens fugler:

Referansar