საყოველთაო კეთილდღეობის სახელმწიფო

სოციოლოგი თომას მარშალმა თანამედროვე კეთილდღეობის სახელმწიფო აღწერა როგორც დემოკრატიის, კეთილდღეობისა და კაპიტალიზმის ერთობლიობად.

როგორც შერეული ეკონომიკის ნაირსახეობა, კეთილდღეობის სახელმწიფო აფინანსებს სახელმწიფო ინსტიტუტებს ჯანდაცვისა და განათლების საკითხებში, აგრეთვე პირდაპირი დახმარებებით მოქალაქეებს. კეთილდღეობის სახელმწიფოს პირველეული განმარტებით, ის ძირითადად მოქალაქეებს სთავაზობს პენსიებსა და სოციალურ დაზღვევას. აღნიშნული მიდგომა განვითარდა 1880-იანი წლებში, დასავლეთის ინდუსტრიულ ქვეყნებში. დიდი დეპრესია, პირველი მსოფლიო ომი და მეორე მსოფლიო ომი სახელდება, როგორც მნიშვნელოვანი მოვლენები, რომელმაც ხელი შეუწყო კეთილდღეობის სახელმწიფოს ჩამოყალიბებასა და შემდგომ განვითრებას. თანამედროვე კეთილდღეობის სახელმწიფო რეაქტიული გზით აღმოცენდა 1930-იანი წლების დიდი დეპრესიის სახით, როგორც სახელმწიფო ინტერვენციის ფორმა, რომელიც მიზნად ისახავს უმუშევრობის, შემოსავლების დაკარგვის და ფინანსური სისტემის კოლაფსის გამოსწორებას. 1970-იანი წლების ბოლოს თანამედროვე კაპიტალისტური კეთილდღეობის სახელმწიფოებმა დაიწყეს დაღმასვლა, რაც ნაწილობრივ მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ კაპიტალიზმისა და კეინზიანიზმის ეკონომიკური კრიზისისგან იყო გამწოვეული. მნიშვნელოვანი მიზეზი კი ის იყო, რომ კეთილდღეობის სახელმწიფოს არ ჰქონდა კარგად გამოხატული იდეოლოგიური საფუძველი.

გერმანული ტერმინი sozialstaat („სოციალური სახელმწიფო“) გამოიყენება 1870 წლიდან, გერმანიის sozialpolitiker-ის მიერ შედგენილი სახელმწიფო დახმარების პროგრამების აღსაღწერად, როგორც ბისმარკის კონსერვატიული რეფორმების ნაწილი. გერმანიაში, ტერმინი wohlfahrtsstaat, რაც ინგლისური „კეთილდღეობის სახელმწიფოს“ პირდაპირი თარგმანია, გამოიყენება შვედეთის სოციალური დაზღვევის შესახებ შეთანხმებების აღსაწერად.

„სოციალური სახელმწიფოს“ პირდაპირი ინგლისური მნიშვნელობა არ გამოიყენებოდა ანგლიკანურ ქვეყნებში. თუმცა, მეორე მსოფლიო ომის დროს, ანგლიკანელმა მთავარეპისკოპოსმა უილიამ ტემპლმა, თავის წიგნში — ქრისტიანობა და საზოგადოებრივი წესრიგი (1942), კეთილდღეობის სახელმწიფოს კონცეფცია გამოიყენა. უილიამის „კეთილდღეობის სახელმწიფოს“ გამოყენებას უკავშირდება ბენჯამინ დიზრაელის 1845 წლის რომანი სიბილი: ან ორი ნაცია (სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, მდიდარი და ღარიბი), სადაც იგი წერს: „ძალაუფლებას აქვს მხოლოდ ერთი მოვალეობა — უზრუნველყოს საზოგადოების კეთილდღეობა“. როცა მან დაწერა სიბილი (მოგვიანებით პრემიერ-მინისტრიც გახდა), მიეკუთვნებოდა ახალგაზრდა ინგლისს, ახალგაზრდულ კონსერვატორულ ჯგუფს. ამ ჯგუფს არ მოსწონდა ის ფაქტი, თუ როგორ მოექცნენ ვიგები ინდუსტრიული რევოლუციის სახელით ღარიბებს. ახალგაზრდა ინგლისის წევრები ცდილობდნენ მხარდაჭერა მოეპოვებინათ პრივილეგირებულ კლასებს შორის, რათა დახმარებოდნენ ნაკლებად შეძლებულ ადამიანებს. საბოლოო მიზანი კი მშრომელების ღირსების აღიარება იყო, რაც მათი წარმოდგენით, ინგლისს ახასიათებდა ფეოდალური შუა საუკუნეების პერიოდში.

კეთილდღეობის სახელმწიფოს თანამედროვე პროგრამები, განსხვავდებიან სიღარიბის შემცირების ადრეული ფორმებისგან მათი უნივერსალური, ყოვლისმომცველი ხასიათითდან გამომდინარე. კარგი მაგალითია გერმანიაში ბისმარკის მიერ შექმნილი სოციალური დაზღვევის ინსტიტუტი. სოციოლოგისტი თომას მარშალი თავის უაღრესად გავლენიან ნარკვევში, „მოქალაქეობა და სოციალური კლასი“ (1949), თანამედროვე კეთილდღეობის სახელმწიფოები დაასახელა, როგორც დემოკრატიის, კეთილდღეობისა და კაპიტალიზმის კომბინაცია და ამტკიცებს, რომ მოქალაქეობა უნდა მოიცავდეს ხელმისაწვდომობას როგორც სოციალურ, ასევე პოლიტიკურ და სამოქალაქო უფლებებზე. ასეთი სახელმწიფოების მაგალითებია გერმანია, სკანდინავიის ყველა ქვეყანა, ნიდერლანდები, საფრანგეთი, ურუგვაი, ახალი ზელანდია და გაერთიანებული სამეფო 1930-იან წლებში. ამ დროიდან, ტერმინი კეთილდღეობის სახელმწიფო ვრცელდება მხოლოდ ისეთ სახელმწიფოებზე, სადაც სოციალურ უფლებებს თან ახლავს სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებების ფართო სპექტრი.

მსოფლიოს დამოკიდებულება შეიცვალა დიდი დეპრესიის შემდეგ, რასაც მილიონობით უმუშევარი ადამიანი და სიღარიბე მოჰყვა. დიდი დეპრესიის დროს კეთილდღეობის სახელმწიფო განიხილებოდა, როგორც „შუა გზა“ მარცხნივ ულტრაკომუნიზმსა და მარჯვნივ დაურეგულირებელი კაპიტალიზმს შორის. მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ პერიოდში, დასავლეთ ევროპის ზოგიერთი ქვეყანა სოციალური მომსახურების ნაწილობრივი ან შერჩევითი მიწოდების ფორმიდან გადავიდა მოსახლეობის შედარებით ყოვლისმომცველ დაფარვაზე. სხვა დასავლეთ ევროპის სახელმწიფოები ამგვარი ტენდენციით არ გამოირჩეოდნენ. მაგალითად, გაერთიანებული სამეფო, ირლანდია, ესპანეთი და საფრანგეთი.

დღევანდელი კეთილდღეობის სახელმწიფოების საქმიანობა ვრცელდება როგორც ფულადი კეთილდღეობის შეღავათებით (მაგალითად, ხანდაზმულის პენსიების ან უმუშევრობის შეღავათებით), ისე ნატურალური კეთილდღეობის მომსახურებით (მაგალითად, ჯანმრთელობის ან ბავშვთა დაცვის მომსახურებით). ამ დებულებების თანახმად, კეთილდღეობის სახელმწიფოებმა შეიძლება გავლენა მოახდინონ კეთილდღეობისა და პირადი ავტონომიის განაწილებაზე თავიანთ მოქალაქეებში. ასევე გავლენა მოახდინონ იმაზე, თუ როგორ მოიხმარენ მათი მოქალაქეები აღნიშნულ სერვისებს და როგორ ხარჯავენ თავიანთ დროს.

ავსტრალია

1900 წლამდე ავსტრალიაში, კეთილგანწყობილი მოქალაქეების საქველმოქმედო დახმარება, ზოგჯერ ხელისუფლების მხრიდან ფინანსური შენატანები იყო დახმარების მთავარი ინსტრუმენტები, რომლითაც იმ ადამიანებს ეხმარებოდნენ, რომლებსაც არ შეეძლოთ საკუთარი თავის უზრუნველყოფა. 1890-იანი წლების ეკონომიკურმა დეპრესიამ და პროფკავშირების და ლეიბორისტული პარტიების აჯანყებამ ამ პერიოდში განაპირობა კეთილდღეობის რეფორმისკენ მოძრაობის გაძლიერება.

მეორე მსოფლიო ომის დროს, ავსტრალიამ ლეიბორისტული მთავრობის მმართველობის პირობებში შექმნა კეთილდღეობის სახელმწიფო სქემები: 1941 წელს ბავშვთა აღზრდისთვის; ქვრივის პენსია 1942 წელს; მეუღლის შემწეობა 1943 წელს; 1943 წელს პენსიონერთა შვილების დამატებითი შემწეობები; უმუშევართა ავადმყოფთა და განსაკუთრებულ საჭიროებათა მქონე მოქალაქეების დახმარებები 1945 წელს.

კანადა

კანადის კეთილდღეობის პროგრამები ფინანსდება და ადმინისტრირდება მთავრობის ყველა დონეზე (13 განსხვავებული პროვინციული / ტერიტორიული სისტემით), და მოიცავს სამკურნალო საშუალებებს, საჯარო განათლებას (გამოსაშვები სკოლის მეშვეობით), სოციალურ საცხოვრებელსა და სოციალურ მომსახურებებს. სოციალური დახმარება გაიცემა პროგრამების საშუალებით. მათ შორისაა სოციალური დახმარება, შემოსავლის გარანტირებული დანამატი, ბავშვთა გადასახადის სარგებელი, ასაკოვანი უსაფრთხოება, დასაქმების დაზღვევა, მშრომელთა კომპენსაცია და კანადა / კვებეკის საპენსიო გეგმები.

საფრანგეთი

1830 წლის საფრანგეთში ლიბერალიზმი და ეკონომიკური მოდერნიზაცია იყო მთავარი მისაღწევი მიზნები. მიუხედავად იმისა, რომ დიდ ბრიტანეთსა და ამერიკის შეერთებულ შტატებში ლიბერალიზმი ძირითადად იყო ინდივიდუალიზმსა და სამართლიანობაზე დაფუძნებული, საფრანგეთში ლიბერალიზმი ემყარებოდა საზოგადოების სოლიდარულ კონცეფციას, მიჰყვებოდა რა ფრანგული რევოლუციის, Liberté, égalité, fraternité („თავისუფლება, თანასწორობა, ძმობა“) პრინციპებს. მესამე რესპუბლიკაში, განსაკუთრებით 1895 და 1914 წლებში „სოლიდარობა“ იყო ლიბერალური სოციალური პოლიტიკის მამოძრავებელი კონცეფცია, რომლის მთავარი ჩემპიონები პრემიერ-მინისტრები ლეონ ბურჟუაზია (1895–96) და პიერ ვალდნკე-რუსო (1899-) 1902) იყვნენ. საფრანგეთის კეთილდღეობის სახელმწიფო გაფართოვდა, როდესაც ბისმარკის ზოგიერთი პოლიტიკის გატარება დაიწყო. მეტი ყურადღება დაეთმო ინდუსტრიულ შრომას 1930-იან წლებში. პაქსტონი აღნიშნავს, რომ ეს რეფორმები 1940-იან წლების ვიშის რეჟიმის რეფორმების მსგავსად მიმდინარეობდა და მეტიც, აღემატებოდა კიდეც მის მიერ განხორციელებულ ზომებს.

გერმანია

ოტო ფონ ბისმარკი, გერმანიის უძლიერესი კანცლერი (ოფისში 1871–90), რომელმაც შეიმუშავა პირველი თანამედროვე კეთილდღეობის სახელმწიფოს კონცეფცია. ის ემყარება პრუსიასა და საქსონიაში კეთილდღეობის პროგრამების ტრადიციას, რომელიც დაიწყო ჯერ კიდევ 1840-იან წლებში. ის ზომები, რომლებიც ბისმარკმა გაატარა გულისხმობდა — სიბერის პენსიების დაწესებას, უბედური შემთხვევების დაზღვევასა და თანამშრომლების ჯანმრთელობის დაზღვევას. მან შექმნა თანამედროვე ევროპული კეთილდღეობის სახელმწიფოს საფუძველი. მისი პატერნალისტური პროგრამები მიზნად ისახავდა სოციალური არეულობის თავიდან აცილებას და გერმანიის იმპერიის სამუშაო კლასების მხარდაჭერას, აგრეთვე შეერთებულ შტატებში ემიგრაციის შემცირებას(სადაც ხელფასები უფრო მაღალი იყო, მაგრამ კეთილდღეობა არ არსებობდა.) შემდგომში ბისმარკმა მოიპოვა როგორც ინდუსტრიის, ისე გამოცდილი მუშაკების მხარდაჭერა თავისი მაღალი სატარიფო პოლიტიკის საშუალებით, რომელიც იცავდა მოგებას და ხელფასებს ამერიკული კონკურენციისაგან. ადოლფ ჰიტლერის ნაციონალური სოციალისტური გერმანიის მუშათა პარტიის მმართველობის 12 წლის განმავლობაში კეთილდღეობის სახელმწიფო გაფართოვდა და მივიდა იქამდე, რომ გერმანიის 17 მილიონზე მეტი მოქალაქე იღებდა დახმარებას ეროვნული სოციალისტური სახალხო კეთილდღეობის (NSV) ეგიდით 1939 წლისთვის. გერმანიაში სოციალური კეთილდღეობის გასაუმჯობესებლად გამოყენებული იქნა შემდეგი პოლიტიკა: ჯანმრთელობის დაზღვევა 1883 წელს, უბედური შემთხვევების დაზღვევა 1884 წელს, უფროსი ასაკის პენსიები 1889 წელს და ეროვნული უმუშევრობის დაზღვევა 1927 წელს.

შუა აღმოსავლეთი

საუდის არაბეთი, ქუვეითი, და ყატარი კეთილდღეობის სახელმწიფოები გახდნენ ექსკლუზიურად საკუთარი მოქალაქეებისთვის.

ემპირიული მტკიცებულებები მოწმობენ, რომ გადასახადები მნიშვნელოვნად ამცირებს სიღარიბეს ქვეყნებში, სადაც კეთილდღეობის სახელმწიფოს მოწყობა მოქმედებს.

ქვეყანა	სიღარიბის აბსოლუტური დონე (1960–1991)		სიღარიბის თანაფარდობა (1970–1997)
	კეთ.სახელმწიფომდე	კეთ.სახელმწიფო	კეთ.სახელმწიფომდე	კეთ.სახელმწიფო
შვედეთი	23.7	5.8	14.8	4.8
ნორვეგია	9.2	1.7	12.4	4.0
ნიდერლანდები	22.1	7.3	18.5	11.5
ფინეთი	11.9	3.7	12.4	3.1
დანია	26.4	5.9	17.4	4.8
გერმანია	15.2	4.3	9.7	5.1
შვეიცარია	12.5	3.8	10.9	9.1
კანადა	22.5	6.5	17.1	11.9
საფრანგეთი	36.1	9.8	21.8	6.1
ბელგია	26.8	6.0	19.5	4.1
ავსტრალია	23.3	11.9	16.2	9.2
გაერთიანებული სამეფო	16.8	8.7	16.4	8.2
აშშ	21.0	11.7	17.2	15.1
იტალია	30.7	14.3	19.7	9.1

ქვემოთ მოცემული ცხრილი გვიჩვენებს სოციალურ ხარჯებს, მშპ-ს პროცენტულ მაჩვენებელთან შეფარდებით ეკონომიკური თანამშრომლობისა და განვითარების ორგანიზაციის წევრი ქვეყნებისთვის, 2018 წელს:

ქვეყანა	სოციალური ხარჯები (მშპ — %)	წელი
საფრანგეთი	31.2	2018
ბელგია	28.9	2018
ფინეთი	28.7	2018
დანია	28.0	2018
იტალია	27.9	2018
ავსტრია	26.6	2018
შვედეთი	26.1	2018
გერმანია	25.1	2018
ნორვეგია	25.0	2018
ესპანეთი	23.7	2018
საბერძნეთი	23.5	2018
პორტუგალია	22.6	2018
ლუქსემბურგი	22.4	2018
იაპონია	21.9	2015
სლოვენია	21.2	2018
პოლონეთი	21.1	2018
გაერთიანებული სამეფო	20.6	2018
უნგრეთი	19.4	2018
ახალი ზელანდია	18.9	2018
ჩეხეთი	18.7	2018
აშშ	18.7	2018
ესტონეთი	18.4	2018
ავსტრალია	17.8	2016
კანადა	17.3	2017
ნიდერლანდები	16.7	2018
ლატვია	16.2	2018
ლიეტუვა	16.2	2018
ისრაელი	16.0	2017
შვეიცარია	16.0	2018
ისლანდია	16.0	2018
ირლანდია	14.4	2018
თურქეთი	12.5	2016
სამხრეთ კორეა	11.1	2018
ჩილე	10.9	2017
მექსიკა	7.5	2016

• Arts, Wil; Gelissen, John (2002). „Three worlds of welfare capitalism or more? A state-of-the-art report“. Journal of European Social Policy. 12 (2): 137–158. doi:10.1177/0952872002012002114. S2CID 154811175.
• Bartholomew, James (2015). The Welfare of Nations. Biteback, გვ. 448. ISBN 9781849548304. 
• Francis G. Castles (2010). The Oxford Handbook of the Welfare State. Oxford Handbooks Online, გვ. 67. ISBN 9780199579396. 
• Esping-Andersen, Gøsta (1990). The Three Worlds of Welfare Capitalism. Princeton NJ: Princeton University Press. ISBN 9780069028573. 
• Kenworthy, Lane. Social Democratic America. Oxford University Press (2014). ISBN 0199322511
• Korpi, Walter; "The Democratic Class Struggle"; London: Routledge (1983).
• Koehler, Gabriele and Deepta Chopra; "Development and Welfare Policy in South Asia"; London: Routledge (2014).
• Kuhnle, Stein (2000). „The Scandinavian welfare state in the 1990s: Challenged but viable“. West European Politics. 23 (2): 209–228. doi:10.1080/01402380008425373. S2CID 153443503.
• Kuhnle, Stein. Survival of the European Welfare State 2000 Routledge ISBN 041521291X
• Menahem, Georges (2007). „The decommodified security ratio: A tool for assessing European social protection systems“ (PDF). International Social Security Review. 60 (4): 69–103. doi:10.1111/j.1468-246X.2007.00281.x. S2CID 64361693.
• Pierson, P. (1994). Dismantling the Welfare State?: Reagan, Thatcher and the Politics of Retrenchment. Cambridge: Cambridge University Press.
• Pierson, Paul (1996). „The New Politics of the Welfare State“ (PDF). World Politics. 48 (2): 143–179. doi:10.1353/wp.1996.0004. JSTOR 25053959. S2CID 55860810.