პორტუგალია (პორტ.
República Portuguesa) —სახელმწიფო ევროპის უკიდურეს სამხრეთ-დასავლეთ ნაწილში. პორტუგალიას დასავლეთიდან და სამხრეთიდან ესაზღვრება ატლანტის ოკეანე, ხოლო აღმოსავლეთიდან და ჩრდილოეთიდან ესპანეთი. მის შემადგენლობაში ასევე შედის ატლანტის ოკეანეში მდებარე აზორის კუნძულები და მადეირა, რომლებიც წარმოადგენენ ავტონომიურ რეგიონებს და გააჩნიათ ადგილობრივი მმართველობის სისტემა. ოფიციალურ და სახელმწიფო ენას წარმოადგენს პორტუგალიური.
პორტუგალიის რესპუბლიკა República Portuguesa პორტუგალია | ||||||
---|---|---|---|---|---|---|
| ||||||
ჰიმნი: A Portuguesa | ||||||
პორტუგალიის მდებარეობა ევროპაში | ||||||
დედაქალაქი და უდიდესი ქალაქი | ლისაბონი 38°46′ ჩ. გ. 9°09′ დ. გ. / 38.767° ჩ. გ. 9.150° დ. გ. | |||||
ოფიციალური ენა | პორტუგალიური | |||||
აღიარებული რეგიონული ენები | მირანდული [ა] | |||||
ეთნიკური ჯგუფები (2018 ) |
| |||||
ეთნოქორონიმი | პორტუგალიელი | |||||
მთავრობა | უნიტარული შერეული კონსტიტუციური რესპუბლიკა | |||||
- | პრეზიდენტი | მარსელუ რებელუ დი სოზა | ||||
- | ასამბლეის პრეზიდენტი | ედუარდუ ფერუ როდრიგეზი | ||||
- | პრემიერ-მინისტრი | ანტონიუ კოშტა | ||||
საკანონმდებლო ორგანო | რესპუბლიკის ასამბლეა | |||||
ფორმირება | ||||||
- | დაარსება | 868 | ||||
- | ხელმეორედ დაარსება | 1095 | ||||
- | დამოუკიდებლობა | 24 ივნისი, 1128 | ||||
- | სამეფო | 25 ივლისი, 1139 | ||||
- | აღიარება | 5 ოქტომბერი, 1143 | ||||
- | პაპის აღიარება | 23 მაისი, 1179 | ||||
- | აღდგენა | 1 დეკემბერი, 1640 | ||||
- | რესპუბლიკა | 5 ოქტომბერი, 1910 | ||||
- | რედემოკრატიზაცია | 25 აპრილი, 1974 | ||||
- | ამჟამინდელი კონსტიტუცია [ბ] | 25 აპრილი, 1976 | ||||
- | ევროპულ თანამეგობრობაში შესვლა (ამჟამად ევროკავშირი) | 1 იანვარი, 1986 | ||||
ფართობი | ||||||
- | სულ | 92 212 კმ2 (109-ე) | ||||
- | წყალი (%) | 0.5 | ||||
მოსახლეობა | ||||||
- | 2019 შეფასება | 10,295,909 (90-ე) | ||||
- | 2011 აღწერა | 10,562,178 | ||||
- | სიმჭიდროვე | 114.5 კაცი/კმ2 | ||||
მშპ (მუპ) | 2020 შეფასება | |||||
- | სულ | $358.070 მილიარდი | ||||
- | ერთ სულ მოსახლეზე | $34,935 | ||||
მშპ (ნომინალი) | 2020 შეფასება | |||||
- | სულ | $243.229 მილიარდი | ||||
- | ერთ სულ მოსახლეზე | $23,731 | ||||
ჯინი (2018) | 31.9 საშუალო | |||||
აგი (2018) | 0.850 ძალიან მაღალი · 40 | |||||
ვალუტა | ევრო (€) [გ] (EUR ) | |||||
სასაათო სარტყელი | UTC±00:00 (UTC+0) | |||||
- | ზაფხული (DST) | UTC+01:00 (UTC+1) | ||||
აზორის კუნძულები სხვა სასაათო სარტყელში მდებარეობს. | ||||||
თარიღის ფორმატი |
| |||||
მოძრაობა | მარჯვენა | |||||
სატელეფონო კოდი | +351 | |||||
ISO 3166 კოდი | PT | |||||
ინტერნეტ-დომენი | .pt | |||||
ა. | ^ მირანდულზე, ლაპარაკობენ მირანდა-დუ-დორუს მუნიციპალიტეტის რამდენიმე სოფელში, 1999 წელს მიიღო ოფიციალური აღიარება (Lei n.° 7/99 de 29 de Janeiro) და ოფიციალური გამოყენების უფლება. აგრეთვე აღიარებულია პორტუგალიური ჟესტების ენაც. | |||||
ბ. | ^ 2005 წელს კონსტიტუციამ მცირე ცვლილება განიცადა. | |||||
გ. | ^ 1999 წლამდე, ესკუდო. |
პორტუგალია იბერიის ნახევარკუნძულის უძველესი ეროვნული სახელმწიფო და ევროპაში ერთ-ერთი უძველესი სახელმწიფოთაგანია, რომლის ტერიტორია პრეისტორიული დროიდან მოყოლებული მუდმივად იყო დასახლებული, ხდებოდა მისი დაპყრობა და შენარჩუნებისთვის ბრძოლა. დღევანდელი პორტუგალიის ტერიტორიაზე დასახლდნენ კელტები, რასაც მოჰყვა ტერიტორიის დაპყრობა ქრონოლოგიურად ფინიკიელ-კართაგენელების, ძველი ბერძნების და რომაელების მიერ. შემდგომ პერიოდში მოხდა სვებების და ვესთგუთების შემოსევები და მათ მიერ ტერიტორიის დაპყრობა. იბერიის ნახევარკუნძულისთვის ბრძოლაში მუსლიმთა გამარჯვების შემდეგ, ტერიტორიის ძირითადი ნაწილი ალ-ანდალუსიის შემადგენლობაში შედიოდა.
პორტუგალიის, როგორც სახელმწიფოს ჩამოყალიბება მოხდა ადრეული ქრისტიანული რეკონკისტის დროს. 868 წელს წარმოქმნილმა პორტუგალიის საგრაფომ ცნობადობა აიმაღლა სან მამედის ბრძოლის შემდეგ (1128). ოურიკეს ბრძოლის შემდეგ ჩამოყალიბდა პორტუგალიის სამეფო, ხოლო ლეონის სამეფოსგან დამოუკიდებლობა გამოცხადდა ზამორას ხელშეკრულების შედეგად (1143).
XV და XVI საუკუნეებში, პორტუგალიამ დააფუძნა პირველი გლობალური საზღვაოსნო და სავაჭრო იმპერია, რომელიც წარმოადგენდა მსოფლიოს ერთ-ერთ მთავარ ეკონომიკურ, პოლიტიკურ და სამხედრო ძალას. ამ პერიოდის განმავლობაში, რომელსაც დღეს დიდი გეოგრაფიული აღმოჩენების ეპოქად ვიცნობთ, პორტუგალიელმა მეზღვაურებმა დაიწყეს და ამით გზა გაუკაფეს საზღვაოსნო ექსპედიციებს, განსაკუთრებით პრინცი ენრიკე ნავიგატორისა და მეფე ჟუან II-ის სამეფო მფარველობის ქვეშ, ისეთი მნიშვნელოვანი მოგზაურობით, როგორიცაა ბართოლომეუ დიაშის ექსპედიცია კეთილი იმედის კონცხის გავლით (1488), ვასკო და გამას მიერ ინდოეთამდე საზღვაო მარშრუტის აღმოჩენა (1497–98) და ევროპული აღმოჩენა ტერიტორიისა, რომელზეც შემდეგ დაარსდა ბრაზილია (1500). ამ პერიოდის განმავლობაში პორტუგალიამ მოახდინა სანელებლებით ვაჭრობის მონოპოლიზება, ხოლო 1494 წლის 7 ივნისს დადებული ტორდესილასის ხელშეკრულების მიხედვით ახლად აღმოჩენილი ტერიტორიები ესპანეთსა და პორტუგალიას შორის გაიყო გამყოფი ხაზით - დასავლეთის გრძედის 46° მერიდიანით. შესაბამისად, თავისი სამხედრო კამპანიებით იმპერიამ გაფართოება პოვა აზიაში. ისეთმა შემთხვევებმა, როგორიცაა 1755 წლის ლისაბონის მიწისძვრა, ქვეყნის ოკუპაცია ნაპოლეონის ომების დროს და ბრაზილიის დამოუკიდებლობა (1822), დიდწილად გააუფერულა ქვეყნის წინანდელი სიდიადე.
1910 წლის რევოლუციის შედეგად მონარქიის დამხობის შემდეგ, დაფუძნდა დემოკრატიული, მაგრამ არასტაბილური პორტუგალიის პირველი რესპუბლიკა, რომელიც შემდგომ შეიცვალა ესტადო-ნოვო-ს (პორტუგალიის მეორე რესპუბლიკა) ავტორიტარული რეჟიმით. დემოკრატია აღდგა მიხაკების რევოლუციის შემდეგ (1974), რამაც დაასრულა პორტუგალიის კოლონიური ომი. ცოტა ხნის შემდეგ, ოკეანის და ზღვების გადაღმა მდებარე ყველა მის კოლონიას დამოუკიდებლობა მიენიჭა. მაკაოს ჩინეთზე გადაცემამ (1999) დაასრულა ერთ-ერთი ყველაზე ხანგრძლივი კოლონიური იმპერიის არსებობა.
პორტუგალიამ მთელს მსოფლიოში ღრმა კულტურული, არქიტექტურული და ლინგვისტური გავლენა მოახდინა - დაახლოებით 250 მილიონი პორტუგალიურ ენაზე მოსაუბრე (ლუზოფონები) და პორტუგალიური ენის საფუძველზე მიღებული საკონტაქტო ენები. ის განვითარებული ქვეყანაა ძლიერი ეკონომიკით და მაღალი ცხოვრების დონით. დამატებით, ის მაღალ პოზიციებზე დგას მორალური თავისუფლების (მე-2), მშვიდობიანობის (მე-3), დემოკრატიის (მე-7), პრესის თავისუფლების (მე-10), სტაბილურობის (მე-15), სოციალური პროგრესის (მე-18), და კეთილდღეობის (26-ე) რეიტინგში. გაეროს და ევროკავშირის წევრი, პორტუგალია იყო ნატოს, ევროზონის, ეთგო-ს და პორტუგალიურენოვანი ქვეყნების თანამეგობრობის ერთ-ერთი დამფუძნებელთაგანი.
1926-74 წლებში ქვეყანას მართავდნენ დიქტატორები, მხოლოდ მიხაკების რევოლუციის შედეგად გახდა შესაძლებელი დემოკრატიული მმართველობის შემოღება. 1986 წლიდან ევროპის კავშირის წევრია.
პორტუგალიის ტერიტორია მოიცავს პირენეის ნახევარკუნძულის ტერიტორიას (რომელსაც პორტუგალიელთა უმეტესობა „კონტინენტს“ უწოდებს) და ატლანტის ოკეანეში მდებარე ორ არქიპელაგს: მადეირას და აზორის კუნძულების არქიპელაგი. მდებარეობს ჩ.გ. 33° და 43° და დ.გ. 32° და 6° შორის.
კონტინენტურ პორტუგალიას შუაზე ყოფს მისი მთავარი მდინარე ტეჟუ, რომელიც ესპანეთიდან მოედინება და ლისაბონში მდებარე ტეჟუს ესტუარის გავლით ჩაედინება ატლანტის ოკეანეში. ქვეყნის ჩრდილოეთი ტერიტორია, შიგა ნაწილისკენ, წარმოდგენილია მთიანი რელიეფით და პლატოებით, რომლებიც ჩაჭრილია მდინარის ხეობების მიერ. სამხრეთი ტერიტორია კი, რომელიც მოიცავს ალგარვის და ალენტეჟუს რეგიონებს, ხასიათდება გორაკებიანი დაბლობებით.
პორტუგალიის უმაღლეს მწვერვალს წარმოადგენს მთა პიკუ, რომელიც აზორის არქიპელაგის კუნძულ პიკუზე მდებარეობს. ეს უძველესი ვულკანი, რომლის სიმაღლე 2,351 მ-ია, წარმოადგენს აზორის კუნძულების სიმბოლოს, მაშინ როდესაც, კონტინენტური სერა-და-ეშტრელა (მწვერვალი - 1,991 მზდ) დიდად იზიდავს მოთხილამურეებსა და ზამთრის სპორტის მოყვარულებს.
მადეირასა და აზორის არქიპელაგები განფენილია ატლანტის ოკეანეში: აზორის კუნძულები გადაჭიმულია შუა-ატლანტიკურ ქედზე, კერძოდ კი სამი ტექტონიკური ფილის შეერთების ადგილზე, ხოლო მადეირას კუნძულები - ქედის გასწვრივ, რომელიც წარმოქმნილია ტექტონიკური ფილის ფარგლებში არსებული ჰოთსპოტის მიერ. გეოლოგიურად, ეს კუნძულები წარმოშობილია ვულკანური და სეისმური მოვლენების შედეგად. უკანასკნელი ვულკანური ამოფრქვევა ხმელეთზე მოხდა 1957-58 წლებში აზორის არქიპელაგის კუნძულ ფაიალზე (ვულკანი კაპელინიო). სპორადულად ადგილი აქვს დაბალი ინტენსივობის მქონე მცირე მიწისძვრებს.
პორტუგალიის განსაკუთრებული ეკონომიკური ზონა, საზღვაო ზონა, რომელზეც პორტუგალიას გააჩნია სპეციალური უფლებამოსილება განახორციელოს კვლევები და გამოიყენოს ზღვის რესურსები, მოიცავს 1,727,408 კვ. კმ.-ს. ის ევროკავშირის განსაკუთრებულ ეკონომიკურ ზონებში მესამე ადგილს იკავებს სიდიდით, ხოლო მსოფლიოში - მე-20-ს.
ლისაბონი (დაახლ. 500 000 მაცხოვრებლით, ლისაბონის რეგიონში კი - დაახლ. 3 მლნ. მაცხოვრებლით) XIII საუკუნიდან მოყოლებული პორტუგალიის დედაქალაქია (თუ არ ჩავთვლით კოიმბრას). ის ქვეყნის უდიდესი ქალაქი და მთავარი ეკონომიკური ცენტრია, რომელიც ფლობს პორტუგალიის მთავარ პორტს და აეროპორტს. წარმოადგენს უმდიდრეს ქალაქს ერთ სულ მოსახლეზე მშპ-ის მიხედვით, რომელიც ევროკავშირის საშუალო მაჩვენებელზე მაღალია. სხვა მნიშვნელოვანი ქალაქებიდან აღსანიშნავია პორტუ (დაახლ. 240 000 მაცხოვრებლით), რომელიც პორტუგალიაში სიდიდით მეორე ქალაქი და ეკონომიკური ცენტრია, ავეირუ (ზოგჯერ მოიხსენიებენ, როგორც „პორტუგალიის ვენეციას“), ბრაგა („არქიეპისკოპოსების ქალაქი“), შავიში (ისტორიული და ანტიკური ქალაქი), კოიმბრა (ქვეყანაში უძველესი უნივერსიტეტით), გიმარაინში („პორტუგალიელთა ერის წარმოშობის ადგილი“), ევორა („ქალაქი მუზეუმი“), სეტუბალი (სიდიდით მესამე პორტი), პორტიმანი, ფარუ და ვიზეუ.
პორტუგალიის უდიდესი ქალაქები (მოსახლეობის რაოდენობით) INE 2018 census | |||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|
№ | ქალაქი | რეგიონი | მოსახლეობა | № | ქალაქი | რეგიონი | მოსახლეობა |
1 | ლისაბონი | ლისაბონი | 506 654 | 11 | ოეირაში | ლისაბონი | 172 120 |
2 | სინტრა | ლისაბონი | 377 835 | 12 | გონდომარი | ჩრდილოეთი | 168 027 |
3 | ვილა-ნოვა-დე-გაია | ჩრდილოეთი | 302 295 | 13 | სეიშალი | ლისაბონი | 158 269 |
4 | პორტუ | ჩრდილოეთი | 237 591 | 14 | გიმარაინში | ჩრდილოეთი | 158 124 |
5 | კაშკაიში | ლისაბონი | 206 479 | 15 | ოდიველაში | ლისაბონი | 144 549 |
6 | ლორეში | ლისაბონი | 205 054 | 16 | კოიმბრა | ცენტრალური | 143 396 |
7 | ბრაგა | ჩრდილოეთი | 181 494 | 17 | სანტა-მარია-და-ფეირა | ჩრდილოეთი | 139 312 |
8 | მატოზინიუში | ჩრდილოეთი | 175 478 | 18 | ვილა-ფრანკა-დე-შირა | ლისაბონი | 136 886 |
9 | ამადორა | ლისაბონი | 175 136 | 19 | მაია | ჩრდილოეთი | 135 306 |
10 | ალმადა | ლისაბონი | 174 030 | 20 | ვილა-ნოვა-დე-ფამალიკანუ | ჩრდილოეთი | 133 832 |
პორტუგალია განვითარებული ინდუსტრიულ-აგრარული ქვეყანაა, ე.ე.პ. მოცულობით (109 მლრდ $) მას მსოფლიოში 34-ე ადგილი უკავია.
This article uses material from the Wikipedia ქართული article პორტუგალია, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). შინაარსი წარმოდგენილია შემდეგი ლიცენზიით (თუ სხვა არ არის მითითებული): CC BY-SA 4.0. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki ქართული (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.