Spænska Borgarastyrjöldin

Tildrög hennar voru þau, að lýðræðislega kjörin, vinstrisinnuð ríkisstjórn lýðveldisins Spánar vildi framkvæma þjóðfélagsbreytingar í samræmi við stefnu sína, en falangistar neituðu að sætta sig við þær, svo herforingjar sem voru á þeirra bandi hófu uppreisn. Ríkisstjórnin naut einkum stuðnings verkamanna í borgum, sósíaldemókrata, kommúnista, anarkista og Baska, en uppreisnarmenn nutu einkum stuðnings hersins, kirkjunnar og landeigenda.

Spænska borgarastyrjöldin
Hluti af millistríðsárunum
Réttsælis frá efra vinstra horni: Meðlimir í 11. alþjóðaherdeildinni í orrustunni við Belchite; Granollers eftir sprengjuárásir ítalska flughersins árið 1938; sprengjuárásir á flugvöll í Spænska Marokkó; hermenn lýðveldissinna í umsátrinu um Alcázar; hermenn þjóðernissinna við stjórn loftvarnabyssu; Lincoln-herfylkið
Dagsetning 17. júlí 1936 – 1. apríl 1939 (2 ár, 8 mánuðir, 2 vikur og 1 dagur) Staðsetning Spánn Marokkó Vestur-Sahara Gínea Norðursjór Niðurstaða Sigur þjóðernissinna Endalok annars spænska lýðveldisins Stofnun þjóðernisstjórnar Francisco Franco Ný stjórnvöld hefja fjöldaatökur og hefndaraðgerðir Maquis-hersveitirnar halda áfram skæruhernaði til ársins 1965
Stríðsaðilar
Lýðveldissinnar Alþýðuherinn Alþýðufylkingin UGT CNT-FAI POUM Generalitat de Catalunya Euzko Gudarostea Alþjóðasveitirnar Erlendir sjálfboðaliðar	Þjóðernissinnar FET y de las JONS FE de las JONS Requetés/CT CEDA Renovación Española Afríkuherinn Erlendir sjálfboðaliðar Ítalía Þýskaland
Leiðtogar
Manuel Azaña Francisco Largo Caballero Juan Negrín Indalecio Prieto Vicente Rojo Lluch José Miaja Toribio Martínez Cabrera  Segismundo Casado Juan Modesto Juan Hernández Saravia Buenaventura Durruti † Joaquín Ascaso Lluís Companys José Antonio Aguirre	José Sanjurjo † Emilio Mola † Francisco Franco Gonzalo Queipo de Llano Juan Yagüe Miguel Cabanellas José Enrique Varela Fidel Dávila Arrondo Manuel Goded Llopis  Manuel Hedilla Manuel Fal Conde Mario Roatta Ettore Bastico Hugo Sperrle
Fjöldi hermanna
Mannafli árið 1936: 446.800 hermenn 31 skip 12 kafbátar 13.000 sjóliðar Mannafli árið 1938: 450.000 fótgönguliðar 350 flugvélar 200 skriðdrekar 59.380 erlendir sjálfboðaliðar 3.015 sovéskir tæknimenn 772 sovéskir flugmenn	Mannafli árið 1936: 58.000 hermenn 68.500 lögreglumenn 16 skip 7.000 sjóliðar Mannafli árið 1938: 600.000 fótgönguliðar 600 flugvélar 290 skriðdrekar 50.000 ítalskir hermenn 16.000 þýskir hermenn ~10.000 portúgalskir hermenn
Mannfall og tjón
110.000 drepnir í virkum átökum (þ. á m. aftökur) 100.000-200.000 óbreyttir borgarar drepnir á yfirráðasvæði þjóðernissinna	90.000 drepnir í virkum átökum 50.000-72.000 óbreyttir borgarar drepnir innan yfirráðavæðis lýðveldissinna
U. þ. b. 400.000–450.000 drepnir alls

Stríðið varði í þrjú ár, og gekk á ýmsu. Vesturveldin — Bretland, Frakkland og Bandaríkin — settu vopnasölubann á Spán, og töldu síst þörf á því að senda meira af vopnum til lands sem þegar logaði í ófriði. Öxulveldin Þýskaland og Ítalía studdu hins vegar uppreisn falangista, enda verulegur skyldleiki þeirra við þýska nasismann og ítalska fasismann. Sovétríkin studdu lýðveldið eftir atvikum, en höfðu hvorki tök á að blanda sér beint í stríðið né að veita lýðveldissinnum nægan stuðning til þess að vinna það.

Mikill fjöldi manna frá öðrum löndum tók samt þátt í Spánarstríðinu sem sjálfboðaliðar, oftast með her lýðveldisins. Þjóðverjar og Júgóslavar áttu flesta fulltrúa, en Frakkar, Bretar, Bandaríkjamenn, Albanir, Ítalar og fleiri líka. Þeir sem komu frá löndum þar sem fasismi ríkti börðust oft í óþökk yfirvalda í heimalandinu, og áttu stundum vandræði yfir höfði sér þegar þeir sneru heim. Tæpast nema þrír Íslendingar tóku þátt í Spánarstríðinu.

Árið 1939 lauk styrjöldinni með algerum sigri falangista. Foringi þeirra, Francisco Franco, varð einræðisherra yfir Spáni og ríkti til dauðadags. Frá því lýðveldissinnar töpuðu stríðinu, hafa mismunandi fylkingar þeirra kennt hver annarri um, ekki síst annars vegar anarkistar og kommúnistar, en hins vegar stalínistar og trotskíistar.