Boxarauppreisnin

Yihetuan-hópurinn („Skæruliðar sameinaðir í réttsýni“), sem fékk gælunafnið „boxararnir“ á vestrænum tungumálum, átti frumkvæði að uppreisninni og einkenndist mjög af kínverskri þjóðernishyggju og andstöðu við vestræna nýlenduvæðingu.

Boxarauppreisnin
Hluti af öld niðurlægingarinnar
Bandarískir hermenn fara yfir varnarmúra Peking.
Dagsetning 18. október 1899 – 7. september 1901 (1 ár, 10 mánuðir, 20 dagar) Staðsetning Norður-Kína, Gulahaf Niðurstaða Sigur bandamanna
Stríðsaðilar
Bretland Rússland Japan Frakkland Þýskaland  Bandaríkin Ítalía Austurríki-Ungverjaland Gagnkvæmar varnir Suðvestur-Kína (frá 1900)	Boxarahreyfingin Tjingveldið (frá 1900)
Leiðtogar
Claude MacDonald Edward Seymour Alfred Gaselee Jevgeníj Aleksejev Níkolaj Línevítsj Fukushima Yasumasa Yamaguchi Motomi Henri-Nicolas Frey Adna Chaffee Alfred von Waldersee Aleksej Kúropatkín Paul von Rennenkampf Pavel Místsjenko Yuan Shikai Li Hongzhang Xu Yingkui Liu Kunyi Zhang Zhidong	Cao Futian  Zhang Decheng † Ni Zanqing Zhu Hongdeng Cixi keisaraekkja Li Bingheng † Yuxian  Ronglu Zaiyi Nie Shicheng † Ma Yukun Song Qing Jiang Guiti Dong Fuxiang Ma Fulu † Ma Fuxiang Ma Fuxing
Fjöldi hermanna
2.100–2.188 (Seymour-leiðangurinn) 18.000 (Gaselee-leiðangurinn) 2,500 (Kínverski hjálparleiðangurinn) 100.000–200.000 (Rússland)	100.000–300.000 boxarar 100.000 hermenn Tjingveldisins

Uppreisnin átti sér stað samhliða alvarlegu þurrkatímabili og óreiðu vegna sívaxandi erlendra áhrifa í Kína. Eftir að ofbeldi gegn útlendingum og kristnum Kínverjum færðist í aukana í Shandong og Norður-Kína í júní árið 1900 komu boxararnir, sem héldu að þeir væru ónæmir fyrir erlendum vopnum, af stað uppþoti í Peking með slagorðinu „Styðjið Tjingstjórnina og útrýmið útlendingunum“. Útlendingar og kristnir Kínverjar leituðu skjóls í sendiráðahverfi borgarinnar. Þegar fréttir bárust af því vesturveldin hygðust gera innrás til að binda enda á umsátrið um sendiráðahverfið lýsti Cixi keisaraekkja yfir stuðningi við boxarana og gaf auk þess út keisaralega stríðsyfirlýsingu á hendur erlendum veldum. Erindrekar, erlendir borgarar, hermenn og annað kristið fólk var umsetið í sendiráðahverfinu af kínverska keisarahernum og boxurunum í 55 daga.

Mikill ágreiningur var milli kínverskra ráðamanna um hvort rétt væri að styðja boxarana eða ná fram sáttum. Yfirmaður kínverska hersins, Ronglu hershöfðingi, kvaðst seinna hafa reynt að halda hlífiskildi yfir umsetnu útlendingunum. Kína varð nú fyrir innrás átta þjóða bandalags Bretlands, Frakklands, Bandaríkjanna, Japans, Þýskalands, Rússlands, Ítalíu og Austurríki-Ungverjalands. Kínverjum tókst í fyrstu að hrekja her bandalagsins á bak aftur en voru fljótt sigraðir þegar 20.000 vopnaðir hermenn komu til Kína. Her bandalagsins kom til Peking þann 14. ágúst og rauf umsátrið um sendiráðahverfið. Herir vesturveldanna létu síðan greipar sópa um höfuðborgina og sveitina í kring og tóku af lífi alla þá sem grunaðir voru um að vera boxarar.

Árið 1901 voru sett lög sem kváðu á um að embættismenn sem hefðu stutt boxarana skyldu aflífaðir, erlendir hermenn skyldu staðsettir í Peking og Kína skyldi greiða þjóðunum í bandalaginu himinháar skaðabætur næstu 39 árin. Keisaraekkjan lýsti í kjölfarið yfir stuðningi við ýmsar kerfis- og efnahagsumbætur til þess að reyna að bjarga Tjingveldinu. Allt kom þó fyrir ekki og Tjingveldið hrundi árið 1912.

• Fyrirmynd greinarinnar var „Boxer Rebellion“ á ensku útgáfu Wiki. Sótt 30. júlí 2017.
• Harrington, Peter (2001). Peking 1900: The Boxer Rebellion. Oxford: Osprey. ISBN 1-84176-181-8.