Մտավոր պատմություն, պատմություն, որը վերաբերում է գաղափարների ու մտածողների պատմությանը։ Այս պատմությունը չի կարող քննարկվել առանց այն մարդկանց գիտելիքի, ովքեր ստեղծել են, քննարկել, գրել և ինչ-որ ձևով առնչվել գաղափարների հետ։ Մտավոր պատմությունը, որը կիրառության մեջ է դրվել պատմաբանների կողմից, համապատասխանում է փիլիսոփայության պատմությանը՝ կիրառված փիլիսոփաների կողմից։ Այն ավելի մոտ է գաղափարների պատմությանը։ Մտավոր պատմության առաջին նախադրյալն այն է, որ գաղափարները չեն զարգանում առանձին այն մարդկանցից, ովքեր զարգացրել և օգտագործել են դրանք, և մարդիկ պետք է ուսումնասիրեն գաղափարները ոչ միայն որպես վերացական պնդումներ, այլ նաև մշակույթի, կյանքի և պատմության շրջանակներում։
Մտավոր պատմության նպատակն է հասկանալ անցյալի գաղափարները այսօրվա համատեքստում։ «Համատեքստ» տերմինը նախորդ նախադասության մեջ երկիմաստ է․ այն կարող է լինել քաղաքական, մտավոր և սոցիալական։ Կարելի է տեքստը կարդալ և՛ ժամանակագրական համատեքստում (օրինակ՝ որպես ներդրում մի գիտությանը կամ ավանդույթին, որը ավելի է ընդլայնվել ժամանակի ընթացքում), և՛ այժմյան մտածողության պարագայում (օրինակ՝ մասնակցելով մի բանավեճի, որը բնորոշ է կոնկրետ ժամանակի և վայրի)։ Համատեքստայնության այս երկու ձևերն էլ բնորոշ են այն ամենին, ինչ անում են մտավոր պատմաբանները, դրանցից և ոչ մեկը բացառիկ չէ։ Ընդհանուր առմամբ, մտավոր պատմաբանները ձգտում են տեղավորել անցյալի հասկացությունները և տեքստերը բազմաթիվ համատեքստերում։
Կարևոր է գիտակցել, որ մտավոր պատմությունը միայն մտավորականների պատմությունը չէ։ Այն ուսումնասիրում է գաղափարները՝ արտահայտված տեքստերի մեջ, և որպես այդպիսին տարբերվում է մշակույթի պատմության այլ ձևերից, որոնք նույնպես գործ ունեն վկայության վիզուալ և ոչ վերբալ ձևերի հետ։ Անցյալի ամեն գրվածք կարող է մտավոր պատմության առարկա լինել։ «Մտավորական» հասկացությունը համեմատաբար նոր հասկացություն է, որը վերաբերում է մեկին, ով պրոֆեսիոնալ կերպով առնչվում է մտքի հետ։ Սակայն, յուրաքանչյուր ոք, ով ստեղծագործել, գրել է իր մտքերը բացահայտելու համար, կարող է լինել մտավոր պատմության առարկան։ Մտավոր պատմության մի հայտնի օրինակ է ոչ կանոնական մտածող Կարլո Գինզբուրգի ուսումնասիրությունը 16-րդ դարի իտալացի ջրաղացպան Մենոքիոյի մասին, իր «Պանիրը և որդերը» ազդեցիկ ստեղծագործության մեջ։
Չնայած ոլորտը առաջացել է Kulturgeschichte և Geistesgeschichte եվրոպական գիտություններից,գաղափարների պատմական ուսումնասիրությունը զբաղվել է ոչ միայն արևմտյան ավանդույթներով, այլ նաև մյուսներով, ներառելով դրանք աշխարհի տարբեր մասերում։ Ավելի ու ավելի զարգանալով, պատմաբանները կարևոր են դարձնում համընդհանուր մտավոր պատմությունը, որը ցույց է տալիս բոլոր մարդկային հասարակությունների մտքի պատմության մեջ զուգահեռ գծերը և փոխհարաբերությունները։ Մեկ այլ կարևոր միտում է եղել գրքի և ընթերցելու պատմությունը, որը ուշադրություն է հրավիրել այն նյութական կողմերի վրա, թե ինչպես են գրքերը ձևավորված, արտադրված, դասակարգված և ընթերցված։
Մտավոր պատմությունը, որպես ինքնուրույն գիտություն, համեմատաբար նոր երևույթ է։ Այն ունի իր կաղապարները փիլիսոփայության պատմության, գաղափարների պատմության և մշակութային պատմության մեջ, որը կիրառվել է Բյուրքարդի կամ Վոլտերի դարաշրջանից սկսած։ Տասնութերորդ դարի ջանքերը գիտության մեջ կարող են տանել դեպի Ֆրենսիս Բեկոնին, ով այն կոչեց գրական պատմություն իր Ուսուցման առաջխաղացումը աշխատության մեջ։ Տնտեսագիտության մեջ, Ջոն Մեյնարդ Քեյնսը (1883-1946) և՛ տնտեսական մտքի պատմաբան էր և՛ ուսումնասիրության առարկա տնտեսական մտքի պատմաբանների մոտ, իր Քեյնսյան հեղափոխություն կարևորության շնորհիվ։
Այնուամենայնիվ, մտավոր պատմությունը որպես գիտություն առաջացել է անմիջապես հետպատերազմյան շրջանում, մարմնավորված որպես գաղափարների պատմություն՝ Գաղափարների պատմության լրագրի հիմնադիր Արթուր Լավջոյի գլխավորությամբ։ Այդ ժամանակից ի վեր, Լավջոյի «միավոր-գաղափարների» ձևակերպումը զարգացել է տարբեր և հաճախ տարամետ ուղղություններով, որոնցից մի քանիսը մտավոր գործունեության պատմականորեն ավելի խոշոր մասեր են եղել և մտավոր պատմության կողմից այս փոփոխությունը կիրառվել է գաղափարների պատմություն արտահայտության փոխարեն։
Մտավոր պատմությունը ներառում է մտքի պատմությունը բազում գիտություններում, ինչպիսին են փիլիսոփայության պատմությունը և տնտեսական մտքի պատմությունը։ Վերլուծական հասկացությունները, ինչպիսին են հարացույցների բնույթը և հարացույցային փոփոխությունների պատճառները, փոխառնված են այլ գիտությունների ուսումնասիրություններից, որի համար օրինակ է ծառայում Թոմաս Կունի գաղափարների կիրառումը ՝ ներկայացված իր Գիտական հեղափոխության կառուցվածքը գրքի մեջ, որը բացատրում է մտքի հեղափոխությունը տնտեսագիտության և այլ գիտությունների մեջ։
Բրիտանիայում, քաղաքական մտքի պատմությունը ուշադրության կենտրոնում է եղել 1960-ական թվականների վերջից և ասոցացվել է հատկապես Քեմբրիջի պատմաբանների հետ, ինչպիսին են Ջոն Դանը և Քվենտին Սկինները։ Նրանք ուսումնասիրել են Եվրոպական քաղաքական միտքը պատմական համատեքստում, ընդգծելով այնպիսի հասկացությունների առաջացումը և զարգացումը ինչպիսին են պետությունը և ազատությունը։ Սկինները հատկապես հռչակավոր է իր խթանող մեթոդական էսսեյներով, որոնք կարդացել և հիմա նույնպես կարդում են փիլիսոփաները և այլ հումանիտար գիտությունների ներկայացուցիչները, ովքեր մեծ աշխատանք են կատարել մտավոր պատմության կիրառությունը հայտնի դարձնելու համար։
Միացյալ Նահանգներում, մտավոր պատմությունը ավելի լայն իմաստով է հասկացվում, որն ընդգրկում է ոչ միայն քաղաքական գաղափարների պատմությունը, այլ նաև մտավոր արտադրանքի տարբեր ձևեր։ Այն ներառում է այնպիսի ոլորտներ, ինչպիսին են պատմական մտքի պատմությունը, որն ասոցացվում է հատկապես Փրինսթոնի համալսարանից Էնթոնի Գրաֆթոնի հետ և Ջոն Հոփքինսի համալսարանից Փոքըքի հետ։ Կազմավորված լինելով 2010 թվականին, պատմության և մշակույթի դոկտորական ծրագիրը Դրյու համալսարանում մեկն է այն քիչ գիտական ավարտական ծրագրերից Միացյալ Նահանգներում՝ մասնագիտացված մտավոր պատմության ոլորտում, և՛ ամերիկական և՛ եվրոպական համատեքստում։ Չնայած վաղ ժամանակակից մտավոր պատմաբանների հայտնի լինելուն(նրանք, ովքեր ուսումնասիրել են Վերածննդի դարաշրջանից մինչև Լուսավորության դարաշրջան), ժամանակակից շրջանի մտավոր պատմությունը եռանդուն և ստեղծագործ աշխատանքի առանցքային կենտրոն է հանդիսացել Ատլանտյան օվկիանոսի երկու կողմերում։ Նման աշխատանքի հայտնի օրինակներ են Լուիս Մենանդի Մետաֆիզիկական ակումբը և Մարտին Ջեյի Դիալեկտիկական երևակայությունը։
Մայրցամաքային Եվրոպայում գոյություն ունեն մտավոր պատմության համարժեքները։ Նման օրինակ է Ռայնհարթ Կյոզելլեկի Begriffsgeschichte (հասկացությունների պատմություն),չնայած կան մեթոդական տարբերություններ Կյոզելլեկի աշխատանքի, իր հետևորդների և Անգլո–ամերիկական մտավոր պատմաբանների աշխատանքների միջև։
21–րդ դարում, համընդհանուր մտավոր պատմության ոլորտը մեծ ուշադրության արժանացավ։ 2013 թվականին, Սեմյուել Մոյնը և Էնդրյու Սարտորին հրատարակեցին Համընդհանուր մտավոր պատմություն ժողովածուն։ 2016 թվականին, Routledge լրագիրը հրատարակում է Համընդհանուր մտավոր պատմությունը։ Փոփըքը և Ջոն Դանը նրանց մեջ են, ովքեր ավելի շատ կողմ էին համընդհանուր մոտեցմանը քան եվրոկենտրոնությանը։
This article uses material from the Wikipedia Հայերեն article Մտավոր պատմություն, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Բովանդակությունը թողարկված է CC BY-SA 4.0 թույլատրագրով, եթե այլ բան նշված չէ։ Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Հայերեն (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.