Համաշխարհային սարդոստայն (անգլ.՝ World Wide Web, WWW կամ պարզապես Web), հիպերտեքստային փաստաթղթերի համակարգ, որն աշխատում է ինտերնետում և թույլ է տալիս բացել և նայել կայքէջեր՝ օգտվելով զննարկիչից (բրաուզերից)։ Զննարկիչի միջոցով կարելի է նայել և տեսնել կայքէջեր, որոնք պարունակում են մեդիաֆայլեր (տեքստ, նկարներ, տեսահոլովակներ), ինչպես նաև տեղափոխվել մի էջից մյուսը՝ հիպերհղումերի միջոցով։
Այս հոդվածն աղբյուրների կարիք ունի։ Դուք կարող եք բարելավել հոդվածը՝ գտնելով բերված տեղեկությունների հաստատումը վստահելի աղբյուրներում և ավելացնելով դրանց հղումները հոդվածին։ Անհիմն հղումները ենթակա են հեռացման։ |
Այս հոդվածը կարող է վիքիֆիկացման կարիք ունենալ Վիքիպեդիայի որակի չափանիշներին համապատասխանելու համար։ Դուք կարող եք օգնել հոդվածի բարելավմանը՝ ավելացնելով համապատասխան ներքին հղումներ և շտկելով բաժինների դասավորությունը, ինչպես նաև վիքիչափանիշներին համապատասխան այլ գործողություններ կատարելով։ |
Վեբը ինտերնետային ծառայություններից միայն մեկն է։ Մյուսներն են էլեկտրոնային փոստը, ակնթարթային հաղորդագրությունը (Instant Messaging) և այլն։
Վեբը հորինվել է ինտերնետի ստեղծումից տարիներ անց, սակայն հենց նա է, որ կենտրոնացրել է մեդիաների ուշադրությունը ինտերնետի վրա։ Այդ ժամանակից ի վեր վեբը հաճախ շփոթում են ինտերնետի հետ, հատկապես ցանց բառը օգտագործվում է ոչ տեխնիկական տեքստերում առանց նշվելու, թե ինչի մասին է խոսքը՝ վեբի, թե ինտերնետի։
Համաշխարհային Սարդոստայնը (World Wide Web) նշվել է տարբեր անուններով և համանուն հապավումներով. WorldWideWeb, World Wide Web, World-wide Web, վեբ, WWW, W3, համաշխարհային սարդոստայն, համաշխարհային ցանց, ցանց։ Հիմնական ծրագրի անվանումը ՀամաշխարհայինԼայնՑանց էր (WorldWideWeb)։ Բառերն արագորեն հեռացվեցին իրարից՝ World Wide Web ընթեռնելիությունն հեշտացնելու նպատակով։ World-Wide Web անունը օգտագործվել է վեբի ստեղծողների կողմից, սակայն Համաշխարհային Լայն Ցանցի Կոնսորտիումը երեք տարրերն էլ գրում է առանց գծիկի։ Չնայած որ համաշխարհային բառը անգլերենում գրվում է world-wide կամ worldwide՝ World Wide Web արտահայտության և Web հապավման կիրառումը բավականին տարածում ունի։ Վեբը հորինելիս Թիմ Բերներս Լին մտածել էր նաև այլ անվանումներ, ինչպես տեղեկատվության հավաքագրում (Information Mesh), տեղեկատվության հոր (Mine of Information)։
WWW հապավումը օգտագործվել է կրճատելու համար World Wide Web-ը, մինչ Web հապավման ի հայտ գալը։ Ֆրանսերենում ինչպես անգլերենում WWW-ի արտասանությունը փոխվել է, այն հաճախ հնչում է ուեուեուե կամ վեվեվե։ Այնուամենայնիվ www տառերը հաճախակի կիրառություն ունեն վեբ հասցեներում, ինչպես նաև մի քանի այլ ձևական կամ տեխնիկական կիրառություն։ 1990-ականների երկրորդ կեսին, երբ ցանցերը լի էին վեբի աճող հեղինակությամբ, մի տարածված կատակ կար, որ Համաշխարհային Լայն Ցանց նշանակող WWW հապավումը« "համաշխարհային սպասում" է։ WWW-ն երբեմն գրվում է W3՝ վերցնելով Համաշխարհային Լայն Ցանցի Կոնսորտիումի (W3C) համար տրվող հապավման օրինակից։ Տարածված է վեբի փոքրատառ գրառման կիրառությունը։
Համաշխարհային Սարդոստայնը՝ որպես հիպերտեքստային աղբյուրների ամբողջություն, հնարավոր է աղբյուրներով և հիպերտեքստերով ձևափոխել գրաֆի։ Երբ գրաֆը գտնում է իր ուղղությունը, որոշ աղբյուրներ կարող են կազմվել ամբարից։ Դեպի վեբի մնացած մասը ոչ մի այլ ճանապարհ չկա, սակայն որոշ աղբյուրներ կարող են կազմված լինել ակունքներից՝ վեբից եկող մնացած մասը ոչ մի այլ ճանապարհ չկա։
Տեխնիկապես Համաշխարհային Լայն Ցանցին սովորական այլ, նույն տեխնոլոգիաներն օգտագործող վեբից տարբերակող ոչինչ չկա։ Այնուամենայնիվ գոյություն ունեն բազմահազար մասնավոր վեբեր։ Պրակտիկայում ժողովրդական վեբ կայքի վեբ էջը, ինչպես և վեբ տեղեկատուն, վեբի մաս է կազմում։ Այսպիսով վեբը կարելի է սահմանել որպես աղբյուրների և հիպերկապերի ամբողջություն, որը հնարավոր է մանրամասնորեն հայտնաբերել որևէ էջում՝ բացառելով ակունքները և մասնավոր վեբերը։
Ռեկուրսիվ ուսումնասիրությունը միակ միջոցը չէ վեբը համարակալելու և չափելու համար։ Այլ կերպ չափվում է համակարգչային ենթակառույցը, որը միացված է ինտերնետին՝ վեբ կայքեր պահելու կամ "հյուրընկալելու" համար։
Հիպերկապերի հետևելու փոխարեն, այս մեթոդը օգտագորոծում է Domain Name System-ում գրանցված դոմեյնի անունները և փորձում է միանալ բոլոր հավանական վեբ սերվերներին։ Այս մեթոդն օգտարործվում է հիմնականում Netcraft-ի կողմից, որը պարբերաբար հրապարակում է իր ուսումնասիրությունների արդյունքները, հետևաբար և HTTP սերվերների հանրաճանաչության չափը։ Այն հատկապես թույլ է տալիս գտնել հասարակական կայքեր, որոնք կապված չեն Համաշխարհային Լայն Ցանցին։
Ինտրանետում հասանելի վեբը մասնավոր է։ Այն կամ ամբողջովին առանձնացած է վեբից, կամ էլ վեբի աղբյուր է։ Այն աղբյուր է, երբ ինտրանետը կապված է ինտերնետին և վեբի հիպերկապը տանում է վեբ աղբյուրին։ Այնուամենայնիվ վեբից եկող կապերն անհնար են, քանի որ ինտրանետը, որպես կանոն, հասարակական մուտք չի ապահովում։ Աղբյուրը կարող է գտնվել նաև ինտերնետում։ Այս դեպքում այն կազմում է վիրտուլորեն մասնավոր վեբ, քանի որ հասարակությունը հիպերկապերի միջոցով չի կարող այն հայտնաբերել։
Վեբի տարբեր աղբյուրները բավականին տարբեր կիրառություններ ունեն՝
HTML փաստաթուղթը վեբ էջի հիմնական ռեսուրսն է, որը պարունակում է հիպերկապեր, տեքստը, իրար է կապում ու վերահսկում մուլտիմեդիա աղբյուրները։ HTML փաստաթուղթը պարունակում է միայն տեքստ՝ գրված HTML լեզվով, ինչպես նաև գրալեձևով և ոճով տարբեր այլ լեզուներով։
Վեբ զննարկիչի հիմնական ֆունկցիան կայանում է HTML փաստաթղթի ներկայացման և ցուցադրման մեջ։ Զննարկիչը թույլ է տալիս նաև տեսնել HTML-ը աղբյուրները։ Աղբյուրներում գրված տառատեսակը, տեքստի տողերի երկարությունը, գույները և այլն պետք է հարմարեցված լինեն ելքային սարքերին (էկրան, տպիչ և այլն)։
Մուլտիմեդիա-ի տարրերը միշտ գալիս են որևէ այլ անկախ HTML փաստաթղթի աղբյուրներից։ HTML փաստաթղթերը պարունակում են մուլտիմեդիա աղբյուրներին տանող հիպերկապեր, որոնք կարող են տարածվել ինտերնետում։ Վեբ էջ բացելիս՝ մուլտիմեդիա տարրերը ավտոմատ կերպով տեղափոխվում են։
Ստանդարտացված է միայն նկարների և փոքրիկ անիմացիաների օգտագործումը։ Ձայնի, վիդեոյի, եռաչափ տարածությունների և մուլտիմեդիայի այլ տարրեր դեռևս հիմնված են ոչ ստանդարտիզացված տեխնոլոգիաների վրա։
Բազմաթիվ վեբ զննարկիչներ հնարավորություն են տալիս տեղադրել փոքր ծրագրային տարրեր՝ փլագիններ, որոնք հնարավոր են դարձնում տարբեր մուլտիմեդիա տարրերի, ոչ ստանդարտ մեդիա տեսակների դիտումն ու ցուցադրումը։ Հոսքերը (աուդիո, վիդեո) HTTP-ի տարբեր գործառույթների համար պահանջում են հաղորդակցման պրոտոկոլ։ Սա է հանդիսանում պատճառներից մեկը, որի համար աղբյուրի այս տեսակը հաճախ պահանջում է փլագին (plugin) և սովորաբար վատ է տեղադրված լինում վեբ էջերում։
Այստեղ խոսվում է վեբ էջերում տեղադրված նկարների մասին։
JPEG ֆորմատի տվյալների կիրառումը բնական նկարների համար է, հիմնականում՝ լուսանկարների։
PNG ֆորմատի տվյալների կիրառումը սինթետիկ նկարների համար է (լոգոներ, գրաֆիկական տարրեր)։ Այն կիրառելի է նաև բնական նկարների համար, միայն երբ որակն ամբողջովին պայմանավորված է տեղափոխման տևողությունից։
GIF ֆորմատի տվյալների կիրառումը փոքր անիմացիաների համար է։ Սինթետիկ նկարների համար GIF-ի նախկին համբավը նրան PNG ֆորմատից նախընտրելի է դարձնում։ Այդ ընթացքում ի հայտ են գալիս GIF-ի մի քանի թերությունները, հատկապես գույների քանակի սահմանափակումներ և չափի փոքրացման շատ փոքր աստիճանը։ Բացի այդ 1994 թ.-ից 2004 թ.-ը GIF-ի շուրջ մտքերի բախումներ առաջ եկան, քանի որ Unisys-ը մի վկայական հանեց, որը կոծկում էր այդ ֆորմատի չափի փոքրացման մեթոդը։
XBM ֆորմատի տվյալների օգտագործումը դուրս է եկել կիրառությունից։
Թիմ Բերներս Լին աշխատում էր Միջուկային Որոնման Եվրոպական Կազմակերպությունում որպես ծրագրավորող (CERN), երբ 1989 թ.-ին առաջարկեց ստեղծել համակարգչային ցանցում տարածված հիպերտեքստային համակարգ, որպեսզի կազմակերպության ներսում աշխատողները միմյանց միջև կարողանան տեղեկատվություն փոխանակել։ Նույն տարում Միջուկային Որոնման Եվրոպական Կազմակերպության ցանցի պատասխանատուները որոշում են կիրառել TCP/IP հաղորդակցության պրոտոկոլը և ՄՈԵԿ-ը բացում է ինտերնետով իր առաջին արտաքին կապը։
Հաջորդ տարի համակարգի ինժեներ Ռոբերտ Կայիոն, հետաքրքրված լինելով, միանում է ՄՈԵԿ-ում հիպերտեքստի ծրագրին և նվիրվում է դրա զարգացմանը։ Թիմ Բերներս-Լին և Ռոբերտ Կայիոն համարվում են Համաշխարհային Լայն Ցանցի ստեղծողները։
Մինչև 1993 թ.-ը վեբը հիմնականում զարգացել է Թիմ Բերներս-Լիի և Ռոբերտ Կաիոյի ջանքերով։ NCSA Mosaic-ի հայտնվելուց հետո ամեն ինչ փոխվում է.ի հայտ է գալիս Իլինոիս նահանգի National Center for Supercomputing Applications (NCSA)- կենտրոնում Էրիկ Բինայի և Մարկ Անդրեսենի կողմից զարգացրած վեբ զննարկիչ։
NCSA Mosaic-ը թողարկում է գրաֆիկական հիմքերով ժամանակակնից զննարկիչները, որը ահռելի ձեվով ընդլայնում է վեբի տարածումը։ NCSA-ն թողարկում է նաև NCSA HTTPd, HTTP սերվեր, որը դառնում է Apache HTTP սերվեր՝ http սերվեր, որը սկսվել է կիրառվել1996 թ.-ից։
1994 թ.-ին NCSA Mosaic զարգացման թիմի մի մասը հիմնադրեց Netscape Communications Corporation-ը։ 1994 թ.-ի վերջին Netscape Navigator-ը մի քանի ամսում դուրս մղեց NCSA Mosaic-ին։
1995 թ.-ին Միկրոսոֆթը փորձում է մրցակցել ինտերնետի հետ գործի դնելով The Microsoft Network (MSN)-ը, սակայն փորձը չի հաջողվում։ 1995 թ.-ի վերջին Windows 95-ի թողարկումից հետո առանց որևէ վեբ զննարկիչի տեղադրման, Microsoft-ն արտադրում է Internet Explorer՝ զննարկիչները և սկսում պատերազմը ընդդեմ Netscape Navigator-ի։
Պատմական ակնարկի առաջին տարիները վերցված են Համաշխարհային Լայն Ցանցի փոքր պատմություն (A Little History of the World Wide Web) գրքից։
Առաջին վեբ սերվերը, NeXT Cube
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Համաշխարհային սարդոստայն» հոդվածին։ |
This article uses material from the Wikipedia Հայերեն article Համաշխարհային սարդոստայն, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Բովանդակությունը թողարկված է CC BY-SA 4.0 թույլատրագրով, եթե այլ բան նշված չէ։ Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Հայերեն (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.