Անհանգիստ ոտքերի համախտանիշ (ԱՈՀ), խանգարում, որի դեպքում անհատը ունի ոտքերը շարժելու անհագ ցանկություն։ Դա հիմնականում կապված է ոտքերում ինչ-որ տհաճ զգացողության հետ, որը մեղմելու համար անհատը սկսում է շարժել ոտքերը։ Այդ տհաճ զգացողություններից են ցավոտությունը, ծակծկոցը ու մաշկի վրայով միջատներ սողալու զգացումը։ Երբեմն նման փոփոխություններ դիտվում են նաև ձեռքերում։ Այս զգացումները հիմնականում առաջանում են հանգիստ ժամանակ և դրա համար էլ դժվարացնում են քուն մտնելու գործընթացը։ Դժվար քնելու պատճառով հաճախ այս հիվանդների մոտ դիտվում է ցերեկային քնկոտություն, ցածր էներգիա, դյուրագրգռվածություն և ընկճված տրամադրություն։ Դրան գումարած, շատերը կարող են ունենալ ոտքերի ակամա ձգումներ քնած ժամանակ։
Անհանգիստ ոտքերի համախտանիշ | |
---|---|
Քնի ընթացքն անհանգիստ ոտքերի համախտանիշ ունեցող մարդու մոտ (կարմիր) և առողջ մարդու մոտ (կապույտ)։ | |
Տեսակ | հիվանդության կարգ |
Բժշկական մասնագիտություն | նյարդաբանություն |
Հայտնաբերող | Թոմաս Վիլլիս և Կարլ-Աքսել Էկբոմ |
ՀՄԴ-9 | 333.94 |
ՀՄԴ-10 | G25.8 |
Հոմանիշներ | Վիլլիս-Էկբոմի հիվանդություն |
Ախտորոշում | կլինիկայի հիման վրա, բացառելով այլ հիվանդությունները |
Restless leg syndrome Վիքիպահեստում |
Անհանգիստ ոտքերի համախտանիշի զարգացման ռիսկի գործոններն են երկաթի անբավարարությունը, Պարկինսոնի հիվանդությունը, երիկամային անբավարարությունը, շաքարային դիաբետը, ռևմատոիդ արթրիտը և հղիությունը։ Որոշ դեղեր ևս կարող են սադրել այս համախտանիշի զարգացումը, օրինակ՝ հակադեպրեսանտները, հակահիստամինային, հոգեմետ դեղերը և կալցիումական անցուղիների պաշարիչները։ Կան այս հիվանդության երկու տարատեսակներ։ Մեկը վաղ՝ մինչև 45 տարեկանը սկսվող անհանգիստ ոտքերի համախտանիշն է, որը հանկարծակի է առաջանում ընտանիքում և հարաճում է։ Մյուս տարբերակը ուշ սկսվող անհանգիստ ոտքերի համախտանիշն է, վերջինս սկսվում է 45 տարեկանից հետո և ժամանակի ընթացքում չի հարաճում։ Ախտորոշումը դրվում է այլ հիվանդությունները ժխտելու միջոցով։
Եթե այս համախտանիշի զարգացմանը նպաստած վիճակը հայտնի է կարելի է բուժել՝ բուժելով հիմնական հիվանդությունը։ Եթե ոչ բուժումը ներառում է կենսակերպի փոփոխում և դեղորայք։ Կենսակերպի փոփոխումը իրենից ենթադրում է վնասակար սովորություններից հրաժարում՝ ալկոհոլի և ծխախոտի օգտագործման սահմանափակում։ Օգտագործվող դեղորայքից է լեվոդոֆան կամ դոֆամինի ագոնիստ պրամիպեքսոլը։ Անհանգիստ ոտքերի համախտանիշ առկա է ԱՄՆ-ի պոպուլյացիայի 2,5-15%-ի մոտ։ Կանայք ավելի հաճախ են ախտահարվում և տարիքին զուգընթաց այդ սեռային տարբերությունը ավելի արտահայտված է դառնում։
Անհանգիստ ոտքերի համախտանիշի ժամանակ տհաճ զգացողությունները կարող են խիստ բազմապիսի լինել՝ մկանային ցավից մինչև քոր, որը չես կարող քորել, մզմզոցի զգացում, մկանների ձգման զգացում, արթուն ժամանակ ոտքերը շարժելու զգացում ու տհաճ խուտուտ, որը չի անցնում։ Այդ տարբեր զգացումների ինտենսիվությունը առավել մեծ է հանգիստ և արթուն ժամանակ օրինակ կարդալիս, հանգստանալիս, սովորելիս կամ քուն մտնելիս։
Այս խանգարման դեպքում հիվանդների մի մասը կարող են միայն թեթև անհարմարավետությունից գանգատվել, իսկ մյուս մասը ունենան ծանր ախտանիշներ, որոնք զգալի ազդում են կյանքի որակի վրա, հատկապես՝ քնի վրա։
Զգացողությունները և շարժվելու հակումը կարող են կրկին առաջանալ անմիջապես ոտքը ստիպված շարժելուց հետո կամ որոշ ժամանակ անց։ ԱՈՀ-ն կարող է սկսվել ցանկացած տարիքում անգամ մանկական հասակում ու որոշների մոտ կարող է հարաճել, որոշների մոտ՝ ոչ։ Արդեն ախտորոշված հիվանդների շրջանում կատարված հարցման ընթացքում 45% նշել է, որ առաջին գանգատը ունեցել է մինչև 20 տարեկանը։
Անհանգիստ ոտքերի համախտանիշով տառապող անձանց մոտ ընկճախտի և տագնապային խանգարումների հանդիպման հաճախականությունը ավելի բարձր է։
Անհանգիստ ոտքերի համախտանիշը լինում է երկու տեսակի։
Անհանգիստ ոտքերի համախտանիշը 20% դեպքերում կապված է երկաթի անբավարարության հետ։ Դեպք ստուգիչ հետազոտությունների արդյունքներով դեպք խմբում երկաթի անբավարարության տարածվածությունը 34% է, իսկ ստուգիչ խմբում՝ 6%:
Այլ առնչվող վիճակներից են վարիկոզ լայնացած երակները, ֆոլատի, մագնեզիումի անբավարարությունը, ֆիբրոմիալգիան, քնի ապնոէն, ուրեմիան, շաքարային դիաբետը, վահանագեղձի հիվանդությունները, ծայրամասային նեյրոպաթիան, Պարկինսոնի հիվանդությունը, աուտոիմուն հիվանդությունները, Շեգրեն համախտանիշը, ցելիակիան և ռևմատոիդ արթրիտը։ ԱՈՀ-ն կարող է վատթարանալ հղիության ժամանակ։
Հայտնաբերված է կապը ուշադրության պակասի և հիպերակտիվության համախտանիշի և ձեռքերի ռիթմիկ շարժումներով ընթացող խանգարումների միջև։ Երկու խանգարումն էլ կապված են նյարդամիջնորդանյութ դոֆամինի հետևանքով առաջացած դիսֆունկցիայի հետ և բուժվում են դոֆամինային դեղորայքով։ 2005 թվականին կատարված հետազոտության տվյալներով պարզ դարձավ, որ ՈՒՊՀՀ ունեցողների 44%-ը ունի ուղեկցող անհանգիստ ոտքերի համախտանիշ։
Որոշ դեղեր կարող են վատթարացնել, կամ դառնալ պատճառ անհանգիստ ոտքերի համախտանիշի։
Ե՛վ առաջնային, և՛ երկրորդային անհանգիստ ոտքերի համախտանիշները կարող են վատթարանալ ցանկացած տեսակի վիրահատությունից հետո, իսկ ողնաշարի վնասվածքները կամ վիրահատությունները կարող են հանդիսանալ պատճառ այս համախտանիշի զարգացման։
Պատճառահետևանքային կապերը վերջնական բացահայտված չեն, օրինակ՝ քնի կորուստը, կարող է լինել անհանգիստ ոտքերի համախտանիշի առկայության պատճառով, կամ դեղերը, որոնք կիրառվում են քնի խանգարումները բուժելու նպատակով կարող են առաջացնել անհանգիստ ոտքերի համախտանիշ։
Դեպքերի ավելի քան 60%-ը ընտանեկան են և ժառագվում են աուտոսոմ դոմինանտ տիպով և ունեն տարբեր պենետրանտություն։
Հետազոտությունները և ուղեղի աուտոպսիայի տվյալները հաստատել են, որ այս համախտանիշով տառապող անձանց մոտ կա երկաթի և դոֆամիներգիկ համակարգի անբավարարություն սև նյութում։ Երկաթը կարևոր կոֆակտոր է Լ-դոֆայի առաջացման գործընթացում, որը դոֆամինի նախանյութ է։
Վեց լոկուս է հայտնաբերված, որոնք կապված են հիվանդության հետ։ Բացի առաջինից, բոլորը ժառանգվում են աուտոսոմ դոմինանտ տիպով։
Երեք գեներ՝ MEIS1, BTBD9 և MAP2K5, կապված են անհանգիստ ոտքերի համախտանշի հետ։ Բայց ԱՈՀ-ի պաթոգենեզում դրանց դերը շարունակում է մնալ անհայտ։ Վերջերս հայտնաբերել են ևս մեկ գեն՝ PTPRD, որը կապված է ԱՈՀ-ի հետ։
Ընտանեկան անամնեզի առկայությունը արդեն իսկ խոսում է ժառանգական որոշակի գործոնների առկայության մասին։
Հետազոտությունները հիմնականում հայտնաբերել են կապը երկաթի և դոֆամինի անբավարարության ու անհանգիստ ոտքերի համախտանիշի միջև։ Այս հիպոթեզները հիմնված են այն դրույթի վրա, որ երկաթը և լեվոդոֆան կարող են անցնել ուղեղարյունային պատնեշով և գլխուղեղում վերածվել դոֆամինի, այս մեխանիզմի հիման վրա է կիրառվող ժամանակակից դեղորայքը։ Լեվոդոֆան կիրառվում է հիպոդոֆամիներգիկ վիճակների բուժման համար, ինչպես օրինակ Պարկինսոնի հիվանդությունը։ Այս մեխանիզմը ապացուցվել է նաև գործիքային հետազոտման մեթոդներով՝ ֆունկցիոնալ մագնիսառեզոնանսային շերտագրության և պոզիցիոն էմիսիոն շերտագրության միջոցով, աուտոպսիայի և կենդանիների վրա կատարված փորձարարական հետազոտությունների տվյալներով։ Անհանգիստ ոտքերի համախտանիշ ունեցողների ուղեղողնուղային հեղուկում երկաթի և դոֆամինի մարկերների քանակը առողջ պոպուլյացիայի համեմատությամբ նվազած է։ Ախտորոշման համար կարևորվում է այս ցուցանիշների նվազումը սև նյութում։
Անհանգիստ ոտքերի համախտանիշի ախտորոշման համար սպեցիֆիկ թեստեր գոյություն չունեն, բայց այլ թեստեր օգտագործվում են, որպեսզի բացառվեն օրինակ վիտամինների պակասուրդը։ Առողջության համազգային ինստիտուտի ախտորոշիչ չափորոշիչներն են՝
Նմանատիպ ախտանիշներով ընթացող այլ վիճակներից են ակաթիզիան և ոտքերի գիշերային ջղաձգումները։
Ծայրամասային զարկերակների հիվանդությունը և հոդաբորբը ևս կարող են առաջացնել ոտքերի ցավ, բայց դա հիմնականում սաստկանում է շարժվելիս։
Բացի պատճառները կանխարգելելուց, հենց հիվանդության կանխարգելման միջոցներ չկան։ Եթե ԱՈՀ-ն առաջացել է ինչ-որ բուժվող հիվանդության հետևանքով կարելի է բուժել այդ հիվանդությունը։ Ընդհանուր առմամբ ավելի շատ կենտրոնանում են բուժման վրա և բուժում կա՛մ ախտանշանային, կա՛մ թիրախավորում են կենսակերպի փոփոխությունները։
Անհանգիստ ոտքերի համախտանիշի բուժումը առաջին հերթին կախված է ճիշտ ախտորոշումից և հնարավոր պատճառների հայտնաբերումից։ Բուժման գործընթացն ուղղված է նվազեցնելու ախտանշանները, ներառյալ չքնած գիշերների, գիշերային արթնացումների քանակը։ Բուժման ցանկալի արդյունքը կյանքի որակի բարելավումն է։ Սա ներառում է օրվա ընթացքում անհանգստության, ցերեկային քնկոտության պակասեցում, քնի տևողության և որակի բարելավում։ Դեղորայքային բուժումը ներառում է դոֆամինի ագոնիստների և գաբապենտինի կիրառում, որպես առաջին գծի բուժման միջոցներ անհանգիստ ոտքերի համախտանիշի համար, իսկ ռեզիստենտ դեպքերում կիրառվում են օպիատներ։
Բուժումը չի կարելի սկսել, եթե այլ պատճառները, ինչպես օրինակ երակային խնդիրները չեն ժխտվել։ Երկրորդային ԱՈՀ-ն կարող է բուժվել, եթե հիմքում ընկած վիճակը՝ սակավարյունությունը, անոթային խնդիրները հաջողությամբ կարգավորված են։ Երկրորդային ԱՈՀ կարող է առաջանալ երկաթի պակասորդից, վարիկոզ լայնացած երակներից և վահանգեղձի խնդիրներից։
Ոտքը պարզելը կարող է օգնել ժամանակավոր հանգստանալուն։ Քայլելը և ոտքերը շարժելը հանգստացնում է այդ անհանգիստ ոտքերը։ Եթե ընդհանուր առմամբ վերցնենք անհանգիստ ոտքերի համախտանիշով տառապող անձինք ունեն նաև քայլելու անհագ ցանկություն, քանի որ դա մեղմացնում է այդ տհաճ զգացողությունները։ Ցավոք ախտանիշները քայլելուց անմիջապես դադարեցնելուց հետո վերադառնում են։
Ոչ դեղորայքային բուժման միջոցներից են մերսումը, տաք բաղնիքը, տաքացուցիչները կամ սառցապարկերը, որոնք դրվում են ոտքերին, վիբրացիոն գրգիռներ տվող սարքը։
Կան որոշ ապացույցներ, որ ներերակային երկաթի կիրառումը լավացնում է անհանգիստ ոտքերի համախտանիշի ախտանշանները։
Եթե ԱՈՀ-ն ընդհատում է քունը կամ խանգարում է առօրյա գործունեությունը, կարելի է օգտագործել դեղորայք։ Ապացույցներ կան դոֆամինի ագոնիստների՝ պրամիպեքսոլի, ռոպինիրոլի, ռոտիգոտինի և կաբերգոլինի կիրառման արդյունավեության մասին։ Դրանք վերացնում էն ախտանիշները, լավացնում են քունը և կյանքի որակը։ Լեվոդոֆան ևս արդյունավետ է։
Իհարկե կան նաև կողմնակի ազդեցություններ, օրինակ՝ ախտանիշները ոչ թե բարելավվում են, այլ պոտենցվում։ Դոֆամինի ագոնիստները կարող են օգտագործումը դադարեցնելուց հետո առաջացնել հանման համախտանիշ։ Ինչքան ավելի շատ և ավելի մեծ դեղաչափով են կիրառվում, այդքան ավելի մեծ է այս երկու կողմնակի ազդեցությունների առաջացման հավանականությունը։
Անհանգիստ ոտքերի համախտանիշը տարիքին զուգընթաց վատթարանում է։ Ժամանակակից բուժման միջոցները կարող են կարգավորվել համախտանիշը՝ նվազագույնի հասցնելով ախտանիշները և ավելացնելով հանգիստ քնի տևողությունը։ Ի հավելումս, որոշ հիվանդների մոտ դիտվում են ախտադադարներ, որոնք կարող են տևել օրեր, շաբաթներ, ամիսներ և հետո հետ են վերադառնում։ Անհանգիստ ոտքերի համախտանիշ ախտորոշումը չի նշմարում որևէ այլ նյարդաբանական հիվանդություն։
ԱՈՀ-ով տառապում է ԱՄՆ-ի բնակչության 2,5-15%-ը։ ԱՄՆ-ի սպիտակամորթների մոտ ավելի հաճախ է դիտվում, քան ԱՄՆ-ի աֆրիկացիների մոտ։ Անհանգիստ ոտքերի համախտանիշը հանդիպում է միջերկրծովյան երկրների բնակչության 3%-ի, Հեռավոր Արևելքի՝ 1-5%-ի մոտ, կախված ժառանգական և շրջակա միջավայրի գործոններից, ներառյալ դիետան։
ԱՈՀ-ն ավելի հաճախ ախտորոշվում է ավելի մեծ տարիքում, երբ ախտանիշներն ավելի արտահայտված են։
Անհանգիստ ոտքերի համախտանիշն ավելի հաճախ հանդիպում է երկաթ պակասորդային սակավարյունության, հղիության և վերջին ստադիայի երիկամային հիվանդություն ունեցողների մոտ։
ԱՈՀ-ի հետ կապված նյարդաբանական հիվանդություններից են Պարկինսոնի հիվանդությունը ողնուղեղ-ուղեղիկային ատաքսիան, գոտկասրբանային նյարդերի ախտահարումը, Շարկո-Մարի-Թութի հիվանդություն տիպ 2-ը։ 80-90%-ի մոտ կա ձեռքերի պարբերական շարժումներով ընթացող հիվանդություն։ Այն առաջանում է քնած ժամանակ կամ արթուն, որոնք հիվանդության առանձին տեսակներ են։
Քնի ազգային հիմնադրամը 1998 թվականին հրապարակեց, որ հղի կանանց մեկ քառորդի մոտ առաջանում է անհանգիստ ոտքերի համախտանիշ հղիության երրորդ եռամսյակում։
Առաջին անգամ ԱՈՀ-ի մասին խոսել է սըր Թոմաս Վիլլիսը 1672թվականին։ Վիլլիսը հատուկ նշեց, որ անհանգիստ ոտքերի համախտանիշով անձանց մոտ նկարագրվում են նաև քնի խանգարումներ և ձեռքերի շարժումներ։ Իր աշխատությունը սկզբում տպագրվել է լատիներեով, հետագայում թարգմանվել է անգլերեն։
Վաղ 90ականներին կիրառվում էր անհանգստություն ոտքերում եզրույթը։
Հետագայում այլ հեղինակներ ևս իրենց հրապարակումներում անդրադարձել են անհանգիստ ոտքերի համախտանիշին։ Այդ հեղինակներից են Ֆրանսուա Բոյսիեր դե Սավաջը (1763), Մագնուս Հուսը (1849), Թեոդոր Վիթմակը (1861), Ջորջ Միլլեր Բերդը (1880), Ջորջ Գիլլես դե լա Տուռետը (1898), Հերման Օպենհեյմը (1923) և Ֆրեդերիկ Ժերար Ալիսոնը (1943)։ Այնուամենայնիվ, Վիլլիսից միայն երեք հարյուր տարի հետո Կարլ-Աքսել Էկբոմը իր ատենախոսությունում տվեց այդ հիվանդության մանրամասն նկարագիրը։ Էկբորնը կիրառեց անհանգիստ ոտք եզրույթը և շարունակեց իր ուսումնասիրությունները մինչև կյանքի ավարտը։ Նա նկարագրեց ախտորոշման գլխավոր չափանիշները, տարբերակիչ ախտորոշումը, տարածվածությունը, սակավարյունության հետ կապը և հղիության ժամանակ հանդիպման հաճախականությունը։
Էկբորնի աշխատանքները երկար ժամանակ անտեսված էին մինչև Արթուր Վալտերը և Վեյն Հենինգը վերահայտնագործեցին այս հիվանդությունը 1980-ական թվականներին։ 1995 թվականին և 2003 թվականին հրապարակվեցին ախտորոշման թարմացված չափանիշները։ Պարկինսոնիզմի և անհանգիստ ոտքերի համախտանիշի ամսագիրը առաջին առցանց հարթակն էր, որտեղ հրապարակվում էին այս թեմաներին, հատկապես Պարկինսոնի հիվանդությանը վերաբերող հոդվածները, նորագույն հետազոտությունները։ Այն հիմնադրվել է կանադացի նյարդաբան Աբդուլ Քայում Ռանայի կողմից։
Տասնամյակներով և մինչ այսօր ամենակիրառական անունը անհանգիստ ոտքերի համախտանիշն է։ 2013 թվականին ԱՈՀ հիմնադրամը վերանվանվեց Վիլլիս-Էկբոմի հիվանդության հիմնադրամ և դա կարծես տանում էր նրան, որ հիվանդությունը վերանվանվի Վիլլիս-Էկբոմի հիվանդություն, սակայն կար Էկբոմի համախտանիշ, որը պատրանքային պարազիտոզ էր, երբ հիվանդը համոզված էր, որ ունի մակաբուծային հիվանդություն։ Այս երկուսը իրարից խիստ տարբեր են և չէին կարող անվանվել նույն մարդու անունով։ Այդ պատճառով այս մոտեցումը ընդունելի չէ։
Որոշ բժիշկների համոզմամբ անհանգիստ ոտքերի համախտանիշի նշանակությունը չափազանցված է, շնորհիվ դեղորայք արտադրող ընկերությունների, որոնք շահագրգռված են վաճառել հիվանդությունը բուժող դեղերը։ Մյուսները կարծում են, որ սա հակառակը թերագնահատված և ոչ բավարար ուշադրություն դարձված խանգարում է։ Դեռ ավելի Գլաքսոսմիթքլայն ընկերության դեմ դատական գործ է հարուցվել, որովհետև այդ հիվանդութամբ տառապողներին օգնության համար կայք էին բացել, որտեղ գովազդում էին իրենց ապրանքանիշը՝ ռոպինիրոլը։
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Անհանգիստ ոտքերի համախտանիշ» հոդվածին։ |
This article uses material from the Wikipedia Հայերեն article Անհանգիստ ոտքերի համախտանիշ, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Բովանդակությունը թողարկված է CC BY-SA 4.0 թույլատրագրով, եթե այլ բան նշված չէ։ Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Հայերեն (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.