Մինաս Ավետիսյան: հայ նկարիչ

Մինաս Ավետիսյան
Ծնվել է	հուլիսի 20, 1928[…]
Ծննդավայր	Ջաջուռ, Ախուրյանի շրջան, Հայկական ԽՍՀ, ԽՍՀՄ
Վախճանվել է	փետրվարի 23, 1975 (46 տարեկան)
Մահվան վայր	Երևան, Հայկական ԽՍՀ, ԽՍՀՄ
Ազգություն	հայ
Քաղաքացիություն	ԽՍՀՄ
Կրթություն	Փանոս Թերլեմեզյանի անվան գեղարվեստական ուսումնարան (1952), Երևանի պետական գեղարվեստա-թատերական ինստիտուտ (1954) և Ի. Ե. Ռեպինի անվան գեղանկարչության, քանդակագործության և ճարտարապետության ինստիտուտ (1960)
Մասնագիտություն	նկարիչ
Ոճ	աբստրակտ էքսպրեսիոնիզմ
Թեմաներ	գեղանկարչություն
Ուսուցիչ	Մարտիրոս Սարյան
Պարգևներ
Կուսակցություն	ԽՄԿԿ
Ամուսին	Գայանե Մամաջանյան
Զավակներ	Նարեկ Ավետիսյան
	Մինաս Ավետիսյան Վիքիքաղվածքում
	Մինաս Ավետիսյան Վիքիդարանում
	Minas Avetisyan Վիքիպահեստում

Վիքիպեդիայում կան հոդվածներ Ավետիսյան ազգանունով այլ մարդկանց մասին։

Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Մինաս Ավետիսյան (այլ կիրառումներ)

Մինասը ստեղծել է հայկական գյուղաշխարհն արտացոլող կոմպոզիցիաներ, բնանկարներ, ինչպես նաև դիմանկարներ, նատյուրմորտներ, որմնանկարներ։ Մինասի ստեղծագործությունները յուրահատուկ են իրենց գունային ուժեղ հակադրություններով, որոնք արտահայտում են լուսավոր, քնարական տրամադրություններ, երբեմն՝ ողբերգական շեշտերով։ Անդրադարձել է նկարչության բոլոր ոլորտներին՝ գեղանկարչություն, գրաֆիկա, որմնանկարչություն, բեմանկարչություն և այլն։ Հայտնի նկարներից մի քանիսը վերաբերում են հայ ժողովրդի անցյալին՝ հատկապես 1915 թ հայկական ջարդերին, որոնցից մազապուրծ են եղել նաև նկարչի ծնողները։ Այդ ժամանակաշրջանին են պատկանում 1965-1967 թվականներին ստեղծված «Ճանապարհ. ծնողներիս հիշողությունները», «Դեր-Զորի ճանապարհին» (1964 թ) կտավները։ Մինասի հասուն ստեղծագործական կյանքը տևել է 15 տարի՝ 1960 –1975 թվականներին, որի ընթացքում նկարիչը ստեղծել է մոտ հինգ հարյուր մեծ ու փոքր կտավ, մոտավորապես նույնքան գծանկար, քսան մեծածավալ որմնանկար, մեկ տասնյակից ավելի բալետային ու թատերական ձևավորումներ։

1975 թվականի փետրվարի 16-ին Մինասը Երևանում ենթարկվում է ավտովթարի։ Վախճանվում է մի քանի օր անց՝ փետրվարի 23-ին։ Նրա մահվան օրը խորհրդային տարիներին համարվել է փետրվարի 24-ը։

Կենսագրություն

1928 թվականին Ջաջուռում ծնվել է ապագա նկարիչ Մինաս Կարապետի Ավետիսյանը։ Մինասի հայրը՝ Կարապետը, մշեցի դարբին էր, իսկ մայրը՝ Սոֆոն, կարսեցի քահանայի դուստր էր։

Պատերազմի տարիներին պատանի Մինասը պատահականորեն հանդիպել է նկարիչ Հակոբ Անանիկյանի հետ, ինչը բախտորոշ է եղել նրա համար։

Գեղագիտական կրթությունը նկարիչը ստացել է Փանոս Թերլեմեզյանի անվան գեղարվեստի ուսումնարանում (1947-1952)։ Մի տարի սովորելուց հետո Երևանի պետական գեղարվեստա-թատերական ինստիտուտում, 1953 թվականին տեղափոխվել է Լենինգրադի Իլյա Ռեպինի անվան Գեղանկարչության, քանդակագործության և ճարտարապետության ինստիտուտ, որտեղ սովորել է Ա. Զայցևի և Լ. Խուդյակովի արվեստանոցում։ Ավարտել է 1960 թվականին ու վերադարձել է Երևան։ Դիպլոմային աշխատանքի ղեկավարը եղել է Բորիս Յոհանսոնը։

1960-1970

1962 թվականին մասնակցում է «Հինգի ցուցահանդեսին» (Լավինիա Բաժբեուկ-Մելիքյան, Ալեքսանդր Գրիգորյան, Արփենիկ Ղափանցյան և Հենրիկ Սիրավյան)։ Դառնում է ՍՍՀՄ նկարիչների միության անդամ։
1968 թվականին առաջին անգամ նկարահանվում է կինոյում. Միքայել Վարդանովի Հայկական հողի գույնը ֆիլմում
1968 թվականին արժանանում է ՀՍՍՀ վաստակավոր նկարչի կոչման։
1970 թվականին Մոսկվայի «Սովետսկի խուդոժնիկ» հրատարակչությունը լույս է ընծայում Հենրիկ Իգիթյանի «Մինաս Ավետիսյան» մենագրությունը։

Ընտանիք

1964 թվականին Մինասը ամուսնանում է նկարչուհի Գայանե Մամաջանյանի հետ։ 1966 թ. ծնվում է առաջնեկը՝ Արմանը։ 1969 թ. ծնված կրտսեր որդին՝ Նարեկ Ավետիսյանը նույնպես նկարիչ է։

Արվեստանոցի հրդեհը։ Մինասը և ԿԳԲ-ն

1972 թվականի հունվարի 1-ի լույս 2-ի գիշերը հրդեհ է բռնկվում նկարչի արվեստանոցում, և այրվում են այնտեղ հավաքված բոլոր գործերը, այդ թվում նաև Փարիզում կազմակերպվելիք անհատական ցուցահանդեսի համար հավաքած աշխատանքները (մոտ 300 աշխատանք, որից 120–ը՝ գեղանկարներ), անձնական արխիվը (նամակներ և այլն)։

Մահը

1975 թվականի փետրվարի 16-ին նկարիչը Երևանում ենթարկվել է ավտովթարի տաքսու վարորդ Ժորա Հովսեփյանի կողմից, և փետրվարի 23-ին կնքել է իր մահկանացուն, որը սակայն սովորաբար նշվում է փետրվարի 24-ին։ Մինաս Ավետիսյանի որդին՝ Նարեկ Ավետիսյանն այս առիթով հայտնում է․

Փետրվարի 23-ը սովետական բանակի օրն էր։ Ամեն ինչ իրենք ցենզուրայի էին ենթարկում։ Պաշտոնապես հայտարարել էին, որ 24-ին է։ Հիմարություն։

- Նարեկ Ավետիսյան

Մինաս Ավետիսյանի մահվան հանգամանքները մինչ օրս մնում են ամբողջությամբ չպարզված։

Ստեղծագործությունը

Ընդհանուր բնութագիր

Մինասը՝ համեմատաբար ուշ սկսելով զբաղվել գեղանկարչությամբ, միանգամից ուշադրություն է գրավում իր անսովոր մտածողությամբ։ 1960 թվականին անհատական ցուցահանդեսից հետո, կարծիքները հակասական էին։ Որոշ արվեստաբաններ թերահավատորեն էին նայում Մինասի աշխատանքներին։ Նկարչի հիմնական թեմաներից մեկը Ջաջուռի բնաշխարհն է, այն տունը, որտեղ ծնվել է նկարիչը, մայրը՝ դռան շեմքին կանգնած, ձեռքերը խաչած («Շեմքին», 1975, Ժամանակակից արվեստի թանգարան, Երևան), հայրենի լեռները, բնաշխարհը։ Կապված լինելով մոր հետ և շուտ կորցնելով նրան՝ Մինասը մոր թեմային է անդրադարձել իր բոլոր աշխատանքներում՝ և՛ գեղանկարներում, և՛ որմնանկարներում, և՛ գծանկարներում։

Նրա ներկապնակում գերակշռում են կարմիրը, կապույտը, նարնջագույնը, դեղինը…

Մանկության օրերին գյուղում ստացած տպավորություններից են բխում նկարչի ամենավառ ու գունեղ կոմպոզիցիոն կտավները. («Գորգ են գործում», «Խնոցի», «Գյուղը», «Քնածը» և այլն)։ Առանձնակի հետաքրքրություն է ներկայացնում ջաջուռյան պատկերաշարը։ «Ջաջուռ» բնանկարը (1960 թ. Կտավ, յուղաներկ, Ժամանակակից արվեստի թանարան, Երևան) սինթեզն է այն առավել արժեքավորի, որ նկարիչը ձեռք է բերել բնությունը պատկերող իր բազմաթիվ կտավներում։

Գեղանկարչություն

Ստեղծել է մոտ հինգ հարյուր մեծ ու փոքր կտավ։

Դիմանկար

Մինասը հայտնի է նաև իր բազմաթիվ դիմանկարներով (ինքնանկարները, ակադեմիկոս Արմեն Թախտաջյանի, Կոստան Զարյանի, Մարտիրոս Սարյանի և այլոց դիմանկարները)

Նատյուրմորտ

Որմնանկարչություն

Մինասը իր որմնանկարները ստեղծել է 1970-1974 թվականներին։ Երևանում, Գյումրիում, Վահրամաբերդ գյուղում ստեղծել է թվով 20 որմնանկարներ, որոնց ընդհանուր տարածությունը հասնում է հինգ հարյուր քառակուսի մետրի ^[փա՞ստ]։ 1988 թվականին Սպիտակի երկրաշարժի պատճառով որմնանկարները կրում են մասնակի կորուստներ։ Փլուզվում կամ վթարային են դառնում այն շենքերը, որտեղ գտնվում են որմնանկարները։

«Ջուլհակուհիներ»(1970) որմնանկարը այժմ գտնվում է Զվարթնոց միջազգային օդանավակայանում, Երևան։ Նկարը վնասվել էր Գյումրիում Սպիտակի երկրաշարժի ժամանակ, տեղափոխվել և վերականգնվել Զվարթնոց օդանավակայանում։
Երկրաշարժից անմիջապես հետո կործանումից փրկվում է «Անալիտիկ սարք» գործարանի ճաշարանում արված «Աղբյուրի մոտ» որմնանկարը, որը Բուլղարիայից հրավիրված մասնագետները հաջողությամբ տեղափոխում են Գյումրի քաղաքի թատրոնի շենք։
Ազատան գյուղի մշակույթի տան «Լեռներում» որմնանկարը ներկայումս լավ ձևով պահպանված է։
«Հայաստան» որմնանկարը գտնվում է Վահրամաբերդ գյուղի նախկին մշակույթի տան առաջին հարկում։ Շենքից պահպանվել է միայն այն պատը, որտեղ գտնվում է որմնանկարը։
«Էլեկտրասարք» գործարանում գտնվում են Մինասի 4 որմնանկարները («Թորոս Ռոսլինի ծնունդը», «Երկանք», «Գորգ են գործում», «Խաչքարի մոտ»)։ Գործարանի շենքը տուժել է երկրաշարժից։
Գյումրու նախկին Գալվանոմետրերի գործարանի հիմնական մասնաշենքում գտնում են Մինասի ևս 3 որմնանկարներ, այդ թվում «Հայաստանի լեռներում» որմնանկարը։
Գյումրու նախկին «Ստրոմմաշինա» (ներկայիս «Քարհատմեքենա») գործարանի ճաշարանի շենքում են գտնվում երկու որմնանկարներ։

Բացառությամբ «Աղբյուրի մոտ» և «Լեռներում» որմնանկարների, մնացած որմնանկարները գտնվում են աղետալի վիճակում և ոչնչացման եզրին են։ 2009 թվականին «Թորոս Ռոսլինի ծնունդը» որմնանկարը իտալացի մասնագետների կողմից հաջողությամբ տեղափոխվում է Ջաջուռ գյուղի Մինասի թանգարանը։

2010 թվականի հունիսից կրկին իտալացի մասնագետների օգնությամբ սկսվում են «Խաչքարի մոտ» և «Հանդիպում» որմնանկարների տեղափոխումը և ռեստավրացիան Գյումրիի էլեկտրատեխնիկական գործարանի ճաշարանից։ Նոյեմբերին այդ որմնանկարները տեղափոխվում են Հայաստանի կառավարության շենք։

Գրաֆիկա

Գծանկարչությանը անդրադարձել է կյանքի վերջին տարիներին։ «Իմ մայրը», «Պատշգամբում», «Տեսիլ», «Զրույց», «Նարեկացու ընթերցում»։

Բեմանկարչություն

1962 թվականին Երևանի օպերայի և բալետի թատրոնում ձևավորել է երեք բալետ-նովել՝ «Տիկնիկների աշխարհում», «Իսպանուհին. բոլերո», «Նեգրական թաղամաս»։
1971 թվականին ձևավորել է Ա. Սպենդարյանի «Ալմաստ»-ը
1974 թվականին՝ Ա. Խաչատրյանի «Գայանե» բալետը։
1963 թվականին՝ առաջին աշխատանքը բեմանկարչութան ասպարեզում Ալ. Սպենդիարյանի անվան օպերայի և բալետի թատրոնի համար ձևավորում է «Երեք բալետ-նովելը»։

Կինո

1969 Նկարահանվել է Միքայել Վարդանովի Հայկական հողի գույնը ֆիլմում։

Մինասն աշխատել է նաև կինոյում, որպես Յուրի Երզնկյանի և Էռնեստ Մարտիրոսյանի «Այս կանաչ, կարմիր աշխարհը» ֆիլմի նկարիչ։

Հավելված

Մեջբերումներ Մինասի մասին

Մինաս, ես քեզնից մեծ եմ հիսուն տարով։ Ափսոս, ինձ քիչ ժամանակ է մնացել։ Ո՞ւր էիր, մի քիչ շուտ գայիր։ Չմոռանաս, արվեստը պայքար է սիրում։ Հիմա ես արդեն մենակ չեմ։ Դու էլ մենակ չես։ Ուրեմն, շարունակել խիզախել։ Ես հավատում եմ քո այդ լավ ձեռքին։

- Մարտիրոս Սարյան

Մինասի խառնվածքը ուժեղ է, վառ... Լինելով սիմֆոնիկ շնչի արվեստագետ, նա թատրոն ներխուժեց լայն ու խորը մտքերով։ Նա թատերական նկարչության մեջ փոխադրեց իր հզոր սիմֆոնիզմը։

- Արամ Խաչատրյան

Իբրև նկարիչ, գիտեմ և վստահ եմ, որ ամեն մի նկարիչ, կանգնելով Մինասի նկարների առջև, այնտեղ տեսնում է իր չարածի, իր չկարողացածի, իր երազածի իրագործումը։ Մինասը մեր նկարչության բարձրացող աշտարակն էր, հեռուներից տեսանելի ու հեռաստաններ բացող։

- Հակոբ Հակոբյան

Ֆիլմագրություն

1969 Հայկական հողի գույնը, ռեժիսոր՝ Միքայել Վարդանով։
1975 թվականին Համո Բեկնազարյանի անվան «Հայֆիլմ» կինոստուդիան թողարկում է «Մինաս Ավետիսյան» վավերագրական կինոնկարը (ռեժիսոր՝ Մարատ Վարժապետյան)։
2017 Փ/Ֆ «Իմ խիղճը իմ նկարներն են. Մինաս Ավետիսյան» (ռեժիսոր՝Էլլա Լազարյան)

Հետմահու ցուցահանդեսներ, մրցանակներ

1975 թ. Արժանանում է ՀԽՍՀ Պետական մրցանակի
1976 թ. Գդանսկի (Լեհաստան) Օպերա Բալտիսկի թատրոնում բեմադրվում է Արամ Խաչատրյանի «Գայանե» բալետը
1973 թ. Ընտրվում է Հայաստանի նկարիչների միության նախագահության անդամ
1977 թ. Երևանում բացվում է Մինաս Ավետիսյանի արվեստանոց-թանգարանը
1980 թ. Ետմահու շնորհվում է Մարտիրոս Սարյանի անվան մրցանակ։
1982 թ. Ջաջուռում հուլիսի 21-ին բացվում է Մինաս Ավետիսյանի տուն-թանգարանը
1986 թ. Երևանում բացվում է Մինաս Ավետիսյանի հուշատախտակը
1987 թ. Մոսկվայի «Սովետսկի խուդոժնիկ» հրատարակչությունը լույս է ընծայում Մինաս Ավետիսյանի գրաֆիկական աշխատանքների պատկերագիրքը
1988 թ. Երկրաշարժից քանդվում է Ջաջուռի տուն-թանգարանը
1989թ. մայիսի 06-ից հուլիսի 12-ը Փարիզում՝ «LA GALERIE PALEVANIAN պատկերասրահում։
1989 թ. «Հայֆիլմ» կինոստուդիան նկարահանում է Մինաս Ավետիսյանին նվիրված «Մինաս. Ռեքվիեմ» ֆիլմը (ռեժիսոր՝ Միքայել Վարդանով)
1990 թ. Ջաջուռի տուն-թանգարանում գտնվող աշխատանքները տեղափոխվում են Հայաստանի Ազգային պատկերասրահ։
2016 թ.Երևանում «Երևանյան կոլեկցիոներների ընտրությունը» շարքի երրորդ ցուցադրությունը Գաֆէսճեան արվեստի կենտրոնում։
2018 թ. Երևանում «Մինաս. Հին ու բոլորովին նոր» ցուցահանդեսի շրջանակներում Հայաստանի ազգային պատկերասրահը;
2018 թ. Երևանում Ռումինիայի 100-ամյակին նվիրված ցուցահանդեսին՝
2019 թ. «Սուրբ Սարգիս» եկեղեցում՝Հոգեհանգիստ-պատարագ ի հիշատակ մեր մեծագույն գույնի վարպետ Մինաս Ավետիսյանի «Որդան կարմիր» ցուցահանդեսում։
2019 թ.Երևանում Մինաս Ավետիսյանի «Ամառը Ջաջուռում» խորագրով ցուցահանդես,Երևան քաղաքի պատմության թանգարան։
2019 թ. քրիստոնեկան արվեստի հեղափոխության «Գույն կարմիր» խորագրով լայնածավալ նախագիծ համաշխարհային շրջագայություն-ցուցահանդես։

Ալբոմներ և գրականություն

1975 թ. Լենինգրադի «Ավրորա» հրատարակչությունը լույս է ընծայում «Մինաս Ավետիսյան» պատկերագիրքը։ Բեռլինի «Արվեստ և հասարակություն» հրատարակչությունը «Արվեստի աշխարհ» մատենաշարով լույս է ընծայում «Մինաս Ավետիսյան» պատկերագիրքը։
1989 թ. Փարիզում՝ «ՍՅՈՒՐՌԵԱԼԻԶՄԸ ԵՎ ԱՎԱՆԳԱՐԴԸ» Մինաս Ավետիսյան հեղ.՝ Ա. ՓԱԼԵՎԱՆՅԱՆ, Լ.ՓԱԼԵՎԱՆՅԱՆ, Է. ԱԲԱՋՅԱՆ, Ֆ.ԳԻՄՍՈՆ
1996 թ. Մոնրեալում լույս է տեսնում Շահեն Խաչատրյանի կազմած «Մինաս Ավետիսյան» պատկերագիրքը։
2003 թ. Մինաս. Ալբոմ՝ նվիրված 75 ամյակին։
2008 թ. Ջաջուռեցի Մինասը, հեղ.՝ Հենրիկ Իգիթյան
2012 թ. «Ճանաչիր և սիրիր Մինաս Ավետիսյան» հեղ.՝ Շահեն Խաչատրյան։
2018 թ. Մինաս. «Հին ու բոլորովին նոր» Հայաստանի Ազգային պատկերասրահ։
2019 թ. Մինաս Ավետիսյան «Հեղափոխություն» հեղ.՝ Շահեն Խաչատրյան, Մարինա Ստեփանյան։

Արվեստանոց-թանգարանը Երևանում

Մինաս Ավետիսյանի տունը և արվեստանոց-թանգարանը գտնվում են Երևանի Նալբանդյան փողոցում։ Տարբեր տարիների այստեղ հյուրընկալվել են Արամ Խաչատրյանը, Եվգենի Չանգան, Եժի Կավալերովիչը, Վիլիամ Սարոյանը և այլք։

Տուն-թանգարանը Ջաջուռում

Հայրենի Ջաջուռում 2005 թվականից վերաբացվել է Մինասի Տուն-թանգարանը, որը փլվել էր 1988 թվականի ավերիչ երկրաշարժի հետևանքով։ Մինչև 2008 թվականը թանգարանում ցուցադրվում էին բացառապես կրկնօրինակներ։ 2008 թվականին թանգարանում բացվեց նկարչի բնօրինակների ցուցադրությունը՝ շուրջ 30 կտավ, որն ամենամեծաքանակն է Հայաստանում։

Մինասի նկարները ցուցադրվում են նաև Հայաստանի Ազգային Պատկերասրահում, Երևանի Ժամանակակից արվեստի թանգարանում, Մոսկվայի Արևելքի երկրների արվեստի թանգարանում, Ռուսաստանի այլ պատկերասրահներում, Հայաստանի, Լիբանանի, Սիրիայի, Ֆրանսիայի, ԱՄՆ–ի և այլ երկրների մասնավոր հավաքածուներում, և նկարչի ընտանիքի հավաքածուում։

Ծանոթագրություններ

Գրականություն

Վարուժան Վարդանյան Մինասի Վերադարձը «Փյունիկ» հրատ., Երևան, 1992 ISBN 5-8077-0344-8
Յակով Զարգարյան Իմ Մինասը «Գասպրինտ» հրատ., Երևան, 2004 ISBN

Արտաքին հղումներ

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 1, էջ 613)։

Վիքիքաղվածքն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Մինաս Ավետիսյան» հոդվածին։

Վիքիդարանն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Մինաս Ավետիսյան» հոդվածին։

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Մինաս Ավետիսյան» հոդվածին։

This article uses material from the Wikipedia Հայերեն article Մինաս Ավետիսյան, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Բովանդակությունը թողարկված է CC BY-SA 4.0 թույլատրագրով, եթե այլ բան նշված չէ։ Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Հայերեն (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.