Արևելյան Ասիա
Արևելյան Ասիան (չինարեն՝ 东亚, ճապոներեն՝ 東アジア), բնական երկրների խումբ Ասիայում, հյուսիսային լայնության մոտ 20° և 60° միջև, ընդգրկում է Ռուսաստանի և Չինաստանի արևելյան մասը, ԿԺԴՀ, Հարավային Կորեան և Ճապոնիան։ Ռելիեֆում տիրապետող են լեռներն ու բարձրավանդակները (Զուզջուր, Սիխոտե-Ալին, Բուրեական լեռնաշղթա, Մեծ Խինգան, Կամչատկայի լեռներ), որոնք հերթագայվում են կուտակումային խոշոր հարթավայրերով (Մերձամուրյան, Չինական Մեծ և այլն)։ Կլիման մուսոնային է՝ խոնավ ամառներով և համեմատաբար չոր ձմեռներով։ Ամռանը և աշնանը հաճախ Արևելյան Ասիայի վրայով անցնում են թայֆունները։ Բուսածածկույթը հիմնականում անտառային է, աչքի է ընկնում տեսակների բազմազանությամբ և էնդեմիկների առատությամբ։ Բարեխառն գոտում փշատերև և խառն անտառներն են, մերձարևադարձային և արևադարձային գոտում՝ խառը տերևաթափ-մշտադալար անտառները, ավելի քիչ խոնավ վայրերում՝ անտառատափաստանը և տափաստանը։ Արևելյան Ասիայի պետությունները միմյանցից տարբերվում են մի շարք հատկանիշներով։ Տարածքի մեծությամբ առավել խոշոր պետությունները Չինաստանն ու Մոնղոլիան են, բնակչության թվով` Չինաստանն ու Ճապոնիան, տնտեսական հզորությամբ` Չինաստանը, Ճապոնիան և Կորեան։ Ըստ պետության կարգի` Ճապոնիան միապետություն է, իսկ մնացյալները`հանրապետություններ։ Արևելյան Ասիայում են տեղի ունեցել ամենակործանարար երկրաշարժերը։
Պատմություն
Այս տարածաշրջանում Չինական Դինաստիաների գերակշռումն է եղել թե' մշակութապես և թե' ռազմական բնագավառում։
Ժամանակի ընթացքում Չինական Իշխանությունն սկսեց նվազել։ Նույն ժամանակ Ճապոնիան ներկայանում էր որպես ազգ-պետություն։ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ընթացքում Կորեան, Թայվանը, Արևելյան Չինաստանի մեծ մասը, Հոնկոնգը և Վիետնամը հայտնվեցին Ճապոնիայի տիրապետության տակ։
Մոնղոլիան, Չինաստանը և Կորեայի Ժողովրդադեմոկրատական Հանրապետությունը դարձան սոցիալիստական պետություններ։ Չինաստանից անջատվեց Թայվանը, միասնական Կորեան բաժանվեց 2 պետության։
Տնտեսություն
Թեպետ Արևելյան Ասիայի բնական պայմաններն ու ռեսուրսները բարենպաստ նախադրյալներ են արդյունաբերության և գյուղատնտեսության զարգացման համար, սակայն այս տարածաշրջանի երկրները երկար ժամանակ տնտեսական ու սոցիալական զարգացման գործընթացից գրեթե դուրս էին մնացել։ Օտարերկրյա կապիտալի ներդրման շնորհիվ զարգացման «անշարժ կետից» առաջինը դուրս եկան Ճապոնիան և Հոնկոնգը, որոնց հետևեցին Կորեայի Հանրապետությունը, Չինաստանից անջատված Թայվան պետությունը։ Այս տարածաշրջանն աշխարհում ՀՆԱ-ի ծավալով 2-րդն է` Հյուսիսային Ամերիկայից հետո։
Արևելյան Ասիայի տնտեսությունը շատ զարգացած է. այն տունն է տեխնոլոգիական աշխարհի, ինչպես նաև արդյունաբերական զարգացած երկրների` Հարավային Կորեայի, Թայվանի եւ Ճապոնիայի։
Ռազմական և տնտեսական գերտերություն Չինաստանը 2014 թվականին դարձել է խոշորագույն տնտեսությունն ունեցող երկիրը աշխարհում` գերազանցելով ԱՄՆ-ին։
Տարածաշրջանն աշխարհում առաջատար է ածխի հանույթով, սև մետաղաձուլությամբ, մեքենաշինության որոշ արտադրատեսակների, տեքստիլ արդյունաբերության, հացահատիկի, ոչխարների և խոզերի գլխաքանակով, ձկնորսությամբ և այլն։
Տարածաշրջանի տնտեսական միջուկը` առավել բարձր զարգացած արեալը, ներառում է Ճապոնիան,Կորեայի Հանրապետությունը և Թայվանը:Երկրորդ արեալը Չինաստանի արևելքն է։ Տարածաշրջանին են պատկանում տասնյակ արտադրատեսակների գծով աշխարհում առաջին տեղերը։ Արևելյան Ասիան ամենաարագ զարգացող տարածաշրջանն է։ Այստեղ մեծ է թե' մարդկային, և թե' տնտեսական ներուժը։ Արևելյան Ասիայի երկրները եվրոպական երկրներից ավելի ուշ են սկսել զարգանալ, բայց կարճ ժամանակահատվածում դարձան տնտեսապես հզոր։ Այդպիսիք են`Ճապոնիան, Հյուսիսային Կորեան, Թայվանի Չինական Հանրապետությունը, իսկ այսօր արդեն նաև Չինաստանն է զարգանում այդ ուղիով։
Հանքային հանածոների հետախուզված պաշարներով Արևելյան Ասիան աշխարհի առավել հարուստ տարածաշրջաններից է։ Առավելապես մեծ են քարածխի, նավթի, երկաթի, մանգանի, անագի, կապարի, ցինկի, ուրանի պաշարները։
| Պետություն | ՀՆԱ-ն Միլիարդ դոլար | Մեկ շնչին ընկնող անվանական ՀՆԱ-ն Դոլար |
|---|---|---|
 Չինաստան | 17.100.063 | 12.117 |
 Հոնկոնգ | 405.781 | 53.183 |
 Մակաո | 55.502 | 91.376 |
 Ճապոնիա | 4.746.880 | 38.174 |
 Թայվան | 650.902 | 27.350 |
 Հյուսիսային Կորեա | 25.000 | 1000 |
 Հարավային Կորեա | 1.898.763 | 36.749 |
 Մոնղոլիա | 17.871 | 5.586 |
Բնակչություն
Արևելյան Ասիայի բնակչության ընդհանուր թիվը 1.5 միլիարդից ավելի է, որը կազմում է երկրագնդի բնակչության մոտ 22%-ը։ Տարածաշրջանի բնակչությունը բազմազգ է։ Միայն Չինաստանում ապրում է ավելի քան 50 ժողովուրդ` չինացիներ, ույղուրներ, մանջուրներ, մյաոներ։
Տարածաշրջանում բնակչությունը խիստ անհավասարաչափ է տեղաբաշխված:Բնակչության խտությունը հատկապես մեծ է Ճապոնիայում և Կորեայի Հանրապետությունում։ Միջին մակարդակի վրա է Չինաստանը և փոքր Մոնղոլիան։ Ճապոնիայի քաղաքներում ապրում է երկիրի ամբողջ բնակչության 79%-ը իսկ Կորեայի Հանրապետությունում` 83%-ը։ Սակայն տարածաշրջանի խոշորագույն երկիր Չինաստանի քաղաքներում բնակվում է երկրի ամբողջ բնակչության կեսը։
| Պետություն | Պաշտոնական անվանումը | Հայրենի Անվանումը | Տարածքը կմ2 | Բնակչություն | Բնակ. խտությունը մարդ կմ2 | Մայրաքաղաք |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Չինաստան | Չինաստանի Ժողովրդական Հանրապետություն | 中华人民共和国 | 9.640.011 | 1.373.000.000 | 138 | Պեկին |
| Հոնկոնգ | Հոնկոնգի հատուկ վարչական շրջան | 香港特別行政區 | 1.104 | 7.298.600 | 6.390 | Հոնկոնգ |
| Մակաո | Մակաոյի հատուկ վարչական շրջան | 澳門特別行政區 | 30 | 642.900 | 18.662 | Մակաո |
| Ճապոնիա | Ճապոնիա | 日本国 | 377.930 | 126.890.000 | 337 | Տոկիո |
| Թայվան | Չինաստանի Հանրապետություն (Թայվան) | 中華民國（台灣） | 36.188 | 23.468.748 | 639 | Թայբեյ |
| Հյուսիսային Կորեա | Կորեայի ժողովրդա-Դեմոկրատական Հանրապետություն | 조선민주주의인민공화국 | 120.538 | 25.155.000 | 198 | Փհենյան |
| Հարավային Կորեա | Կորեայի Հանրապետություն | 대한민국/大韓民國 | 100.210 | 51.482.816 | 500 | Սեուլ |
| Մոնղոլիա | Մոնղոլիա | Монгол Улс | 1.564.100 | 3.041.648 | 2 | Ուլան Բատոր |
Կրոն
| Կրոն | Գլխավոր գիրք | Տեաակը | Հետևորդները | Հիմնական էթնիկ խմբերը | Պետությունները |
|---|---|---|---|---|---|
| Դաոիզմ | Դաո Դե Ցզին | Բազմաստվածություն | 303.320.000 | Խան, Զհուաներ, Հմոնգի, | |
| Կոնֆուցիականություն | Lun յույ | Բազմաստվածություն | 6.300.000 | Խան, Չասոն, | |
| Սինո-Բուդդայականություն | Ադամանդի Սուտրա | Չունեն Աստված | 250.000.000 | Խան, Չասոն, Մանչժուրներ | |
| Տիբեթերեն Բուդդայականություն | անուտտարայոգա Տանտրա | Չունեն Աստված | 5.000.000 | Տիբեթցիներ,Մոնղոլներ,Մանչուներ | |
| Շամանություն | Չկա | Պիրմիտիվ | 50.000 | Մոնղոլոներ, Տիբեթցիներ | |
| Սինտոյական | Չկա | Պրիմիտիվ | 2.700.000 | Յամատո | |
| Իսլամ | Ղուրան | Միաստվածություն | 24.690.000 | Ղրղզներ, Ղազախներ, Ույղուրների, Մոնղոլներ, Նայմաններ, Խան, Խուայցզու | |
Տոներ
| Տոն | Այլ անունը | Օրացույց | Օր | Գրիգորյան օրացույց | Գործողությունները | Կրոնական արարողությունները | Սնունդ | Պետություն |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Չինական Նոր Տարի | Գարնանային փառատոն | Չինական | Առաջին ամսվա առաջին օրը | Հունվար 21- 20 փետրվար | Հրավառություն,Նախնիներին երկրապագել։ | Երկրպագել Աստվածներին | Ցզյաոցզի | |
| Նոր Տարի | Յուանը Դեն | Գրիգորյան | Հունվարի 1 | Հունվարի 1 | Հրավառություն |   | ||
| Լապտերների փառատոն | Նրբագույն Յուան | Չինական | Առաջին ամիս օր 15 | Հունվարի 25- 2 Մարտ | Լապտերների ցուցահանդես և Դամբարարների մաքրում։ | | ||
| Քինմինգ փառատոն | Գերեզմանի մաքրման օր | Արեգակնային | 15-րդ օրը մարտյան գիշերահավասարից հետո | Փետրվարի 4 - Մարտ 6 | Նախնիների պաշտում և դամբարանների մաքրում։ | Սառը կերակուր | | |
| Վիշապանավակների տոն | Դուանվու | Չինական | Հինգերորդ ամիս օր 5 | Ապրիլի 4 - 6 | Կրել գունավոր գծեր և ավտոմեքենա չվարել։ | Երկրպագել տարբեր աստվածների | | |
| Ուրվականի փառատոն | Միջին Յուան | Չինական | Յոթերորդ ամիս Օր 15 | Նախնիների պաշտում և դամբարանների մաքրում | | |||
| Լուսնի տոն | Չինական | Ութերորդ ամիս Օր 15 | Ընտանիքի վերամիավորում | Պաշտել աստվածուհի Լուսնին | | |||
| Կրկնակի Իններորդ Փառատոն | Խորը ժխտում | Չինական | Իններորդ ամիս Օր 15 | Բարձրանալ լեռներ | Երկրպագել տարբեր աստվածների | | ||
| Յուան Ստորի փառատոն | Չինական | Տասերորդ ամիս Օր 15 | Նախնիների պաշտում և դամբարանների մաքրում։ | | ||||
| Դեկ.23 փառատոն | Փոքր նոր տարի | Չինական | Տասերկուերորդ ամիս Օր 23 | Տների մաքրում | | |||
| Աշխատանքի միջազգային օր | Գրիգորյան | Մայիսի 1 | Մայիսի 1 | | ||||
| Կանանց միջազգային տոն | Գրիգորյան | Մարտի 8 | Մարտի 8 | Հոգ տանել կանանց մասին | |
Կլիման
Տարածաշրջանի արևելքում կլիման մուսսոնային է` ամառային առատ տեղումներով:Տեղումների տարեկան քանակը հարավ-արևելքում հասնում է 1000-2000մմ-ի, իսկ Ճապոնական ու մյուս կղզիներում 2000-3000մմ-ի։
Գործակցություն
Ազատ առևտրի համաձայնագրեր
| Համաձայնագրի անունը | Կողմերը | Որ առաջնորդի ժամանակ | Բնակցությունների սկսում | Ստորագրման ամսաթիվը | Մեկնարկը | Ընթացիկ կարգավիճակը |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Չինաստան-Հարավային Կորեա ՖՏԱ | | Սի Ցզինպին,Փակ Կըն Հյե | Մայիս, 2012թ. | Հունիս 1,2015թ. | Դեկտեմբեր 30 2015թ. | Կատարում |
| Չինաստան-Ճապոնիա-Հարավային Կորեա ՖՏԱ | | Սի Ցզինպին,Շինզո Աբե | Մարտ 26. 2013թ. | Ն/Փ | Ն/Փ | Բանակցություններ |
| Ճապոնիա-Մոնղոլիա ԵՊԱ | | Շինզո Աբե,Ծախիագիին Ելբեգդորջ | - | Փոտրվար 10 2015թ. | - | Կատարում |
| Չինաստան- Մոնղոլիա ՖՏԱ | | Սի Ցզինպին,Ծախիագիին Ելբեգդորջ | Ն/Փ | Ն/Փ | Ն/Փ | Պաշտոնապես առաջակվող |
| Մայր Ցամաք- Հոնկոնգ ՍԵՌԱ | | Ջիանգ Զեմին,Տունգ Չէ-հվա | - | Հունիս 29. 2003թ. | - | Կատարում |
| Մայր Ցամաք- Մակաո ՍԵՌԱ | | Ջիանգ Զեմին,Եդմունդ Հո | - | Հոկտեմբեր 18 2003թ. | - | Կատարում |
| Հոնկոնգ- Մակաո ՍԵՌԱ | | Քերի Լամ,Ֆերնանդո Չուի | Հոկտեմբեր 9, 2015թ. | Ն/Փ | Ն/Փ | Բանակցությունների վարում |
| ՏՀՇՀ | | Հու Ձինթաո,Մա Յինգ-ջեոու | Հունվար 26, 2010թ. | Հունիս 29 2010թ. | Օգոստոս 17 2010թ. | Կատարում |
| ԽՆՀԾԱ( ՏՀՇՀ-ի հիման վրա) | | Սի Ցզինպին,Մա Յինգ-ջեոու | Մարտ, 2011թ. | Հունիս 21 2013թ. | Ն/Փ | Չեղյալ են հայտարարել |
| ԸՀՍՀ( ՏՀՇՀ-ի հիման վրա) | | Հու Ձինթաո,Մա Յինգ-ջեոու | Փոտրվար 22, 2011թ. | Ն/Փ | Ն/Փ | Դադարեցվել է |
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Արևելյան Ասիա» հոդվածին։ |
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 2, էջ 32)։  |
This article uses material from the Wikipedia Հայերեն article Արևելյան Ասիա, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Բովանդակությունը թողարկված է CC BY-SA 4.0 թույլատրագրով, եթե այլ բան նշված չէ։ Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Հայերեն (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.