Կենտրոնական Ասիա (ղազախերեն՝ Орта Азия, թուրքմեներեն՝ Merkezi Aziýa, ուզբեկերեն՝ Oʻrta Osiyo, ղրղզերեն՝ Орто Азия, տաջիկերեն՝ Осиёи Марказӣ, պարսկերեն՝ آسیای مرکزی, ուրդու՝ وسط ایشیا, չինարեն՝ 中亚), ասիական տարածաշրջան։
Կենտրոնական Ասիա | |
---|---|
Տեսակ | տարածաշրջան և մշակութային շրջան |
Մայրցամաք | Ասիա |
Երկիր | Ղազախստան, Ղրղզստան, Ուզբեկստան, Տաջիկստան, Թուրքմենստան, Աֆղանստան և Չինաստան |
Կազմված է | Ղազախստան, Ղրղզստան, Տաջիկստան, Թուրքմենստան և Ուզբեկստան |
Մասն է | Ասիա |
Ըստ ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի այս տարածաշրջանի մեջ մտնում են հետևյալ տարածքները՝ Մոնղոլիան, Արևմտյան Չինաստանը, Հյուսիսային Հնդկաստանը և Հյուսիսային Պակիստանը, Հյուսիս-Արևելյան Իրանը, Աֆղանստանը, Միջին Ասիայի 4 հանրապետությունները, Ղազախստանը և Ռուսաստանի ասիական մասի տայգայի գոտուց դեպի հարավ գտնվող տարածքները։ Առաջին քարտեզում ներկայացված է տարածաշրջանը ըստ ՄԱԿ-ի։ Կենտրոնական Ասիան, տարածաշրջանի նոր անվանումն է։ 1924 թվականից շրջանառության է դրվել Ղազախստան և Միջին Ասիա անվանումը։ Կենտրոնական Ասիայի երկրներն են.
Կենտրոնական Ասիայի մակերևույթը բազմազան է, իսկ ընդերքը հարուստ օգտակար հանածոներով և թանկարժեք քարերով։ Արևմտյան և հյուսիսային մասերում հարթավայրերն են, իսկ հարավային մասում ձգվում են բարձր լեռները։ Հարավային մասում է գտնվում նաև տարածաշրջանի ամենաբարձր գագաթը՝ Ղազախստանի տարածքում։ Կենտրոնական Ասիան հարուստ է նաև հանքային ռեսուրսներով։ Ղազախստանի և Թուրքմենստանի տարածքում կան բնական գազի և նավթի հարուստ պաշարներ։ Ուզբեկստանում է գտնվում աշխարհի ոսկու և արծաթի պաշարների 1/10 մասը։ Ոսկու պաշարներով Ուզբեկստանը գտնվում է 3-րդ տեղում։ Ղազախստանի տարածքը հարուստ է բազմապիսի մետաղներով։ Կան նաև ֆոսֆորի, ցինկի և կապարի պաշարներ։
Կենտրոնական Ասիայի տարածքը գտնվում է միևնույն ժամանակ հինգ կլիմայական գոտիներում։ Հիմնական գոտիները կիսաանապատային և մերձարևադարձային կլիմայական գոտիներն են։ Կլիման բազմազան է։ Տեղումները հիմնականում գրանցվում են երկրի հարավային մասերում՝ լեռնային հատվածներում։ Լեռների բարձրության պատճառով լեռների լանջերին և ստորոտին առաջացել են սառցադաշտեր։ Դրանց հալվելու հետևանքով գոյացել է Սիրդարյան գետը։
Կենտրոնական Ասիայի պատմությունը որոշվում է տարածքի կլիմայով և աշխարհագրությամբ։ Ծովից հեռու գտնվելը ազդում էր նրա առևտրական կապերի վրա։
Կենտրոնական Ասիայում և նրա շրջակայքում տափաստանային քոչվորների և տեղաբնակների միջև հարաբերությունները երկար ժամանակ նշանավորվել են հակամարտություններով։ Քոչվորական ապրելակերպը շատ հարմար էր պատերազմին, և տափաստանային ձիարշավորդները դարձան աշխարհի ամենահզոր մարդկանցից մեկը։ Ցանկացած ներքին միասնություն պայմանավորված էր Մետաքսի ճանապարհի աղդեցությամբ, որն անցնում էր Կենտրոնական Ասիայի երկայնքով։
Նախաիսլամական և վաղ իսլամական ժամանակներում Կենտրոնական Ասիան բնակեցված էր հիմնականում իրանական լեզվով խոսող մարդկանցով։
Դեպի Կենտրոնական Ասիա թուրքական ժողովուրդների հիմնական գաղթը տեղի է ունեցել 6-11րդ դարերում։
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Կենտրոնական Ասիա» հոդվածին։ |
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 5, էջ 378)։ |
This article uses material from the Wikipedia Հայերեն article Կենտրոնական Ասիա, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Բովանդակությունը թողարկված է CC BY-SA 4.0 թույլատրագրով, եթե այլ բան նշված չէ։ Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Հայերեն (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.