Ánxel Casal Gosenxe, nado na Coruña o 17 de decembro de 1895 e asasinado en Cacheiras (Teo) o 19 de agosto de 1936, foi un editor e político galego.
Para Alonso Montero: sen Ánxel Casal, mesmo sen os seus criterios empresariais, non se entende o discurso político e literario galeguista como discurso público, e segundo Ramón Villares, Casal foi no campo da industria cultural o que Risco no da teoría nacionalista, Otero na prosa romancística ou Castelao no deseño e, desde logo, no liderado político.
Nome orixinal | (gl) Ánxel Casal Gosenxe |
---|---|
Biografía | |
Nacemento | 17 de decembro de 1895 A Coruña, España |
Morte | 19 de agosto de 1936 (40 anos) Cacheiras, España |
Alcalde | |
febreiro de 1936 – xullo de 1936 | |
Datos persoais | |
País de nacionalidade | España |
Actividade | |
Ocupación | político , editor |
Partido político | Partido Galeguista |
Lingua | Lingua castelá e lingua galega |
Familia | |
Cónxuxe | María Miramontes |
Proviña dunha familia moi humilde, fillo de Manuel Casal Basteiro, de Vilantime (Arzúa), e de Filomena Gosende Arias, de Visantoña (Santiso), a súa nai era analfabeta e o seu pai autodidacta. Dende moi novo axudou a súa familia na fonda que tiñan na praza de María Pita. En 1909 emigrou a Bos Aires; alí estivo empregado en diversos oficios dous anos. Volveu á Coruña e atopou traballo no consulado de Francia. Debido á precariedade económica emigrou outra volta, desta vez a Bordeos, pero regresou aos poucos meses. De 1914 a 1917 cumpriu o servizo militar, do que sempre gardaría malas lembranzas. Uniuse á Irmandade da Fala da Coruña, colaborou no Conservatorio da Arte Galega e foi o promotor e primeiro mestre da Escola de ensino galego (galeguista e laica) 1926-1931 das Irmandades, a primeira que utilizou o galego.
En 1920 casou con María Miramontes e para sobreviviren abriron unha tenda de tecidos. En novembro de 1924, en colaboración con Leandro Carré Alvarellos, fundou a Editorial Lar. Desvencellouse desa iniciativa para fundar en 1927 a Editorial Nós. Da súa imprenta saíron A Nosa Terra e a revista Nós. En 1930 fundou o xornal republicano El Momento que, por falla de apoio, só durará 14 números e arrastra a Nós case a quebra. O 18 de maio de 1930 fundou con Fernando Osorio do Campo e Carlos Monasterio Valeiro o semanario republicano Adelante, que se mantivo até mediados de 1931.
En agosto de 1931 trasladouse para tratar de remontar a empresa a Santiago de Compostela. O matrimonio viviu entre 1933 e 1936 no hoxe número 16 –por aquel entón o número 18 do Inferniño de Arriba –agora, chamada Avenida de Raxoi. Tense dito que do taller de costura de María Miramontes saíron algúns cartos para axudar ó seu home coa editorial Nós.
A súa actividade como libreiro e impresor é fundamental para explicar o desenvolvemento do galeguismo entre os mozos composteláns. Coa súa imprenta traballando para os sindicatos e a esquerda republicana, gañouse o respecto dos diversos grupos que en 1935 construíron a Fronte Popular. Aló continuou a imprimir e colaborar en diversas iniciativas republicanas, galeguistas e sindicalistas. Foi o editor e impresor das revistas vangardistas Claridad (1934) e Ser (1935)
Militante desde a súa creación do Partido Galeguista e pertencente á masonería, foi alcalde de Santiago de Compostela elixido por maioría entre os membros da Comisión xestora desde febreiro de 1936 até o 9 de xullo en que con todos os concelleiros galeguistas dimitirá dos seu cargos. Vicepresidente da deputación Coruñesa e do Comité executivo para o Estatuto de Autonomía, desenvolveu unha frenética actividade para conseguir a súa aprobación. Como alcalde impulsou tamén a iniciativa de Álvaro de las Casas para constituír a Asociación de Escritores de Galicia. O 16 de xullo entregou nas cortes o texto estatutario aprobado o 28 de xuño.
Ao coñecer as novas golpistas, regresou a Compostela para tratar de impedir o éxito do golpe. Reincorporado o 19, fíxose cargo da Alcaldía, tratando de organizar a resistencia. Tras o triunfo da sublevación militar do 18 de xullo escapou para a parroquia de Vilantime en Arzúa. Foi detido o 4 de agosto e levado á prisión da Falcona en Santiago de Compostela onde coincidiu con Camilo Díaz Baliño, quen o retratou a lapis ao igual que a outros presos republicanos. Declarou como testemuña o 8 de agosto no proceso contra os membros do comité de defensa, e na noite do 18 ao 19 de agosto foi asasinado en Cacheiras, preto do cemiterio, o seu corpo apareceu xunto ao de José Devesa Areosa, marcado hoxe cun pequeno monumento.
En 1940 as Mocedades Galeguistas da Arxentina crearon o selo Ediciós Ánxel Casal, que empregou en 1952 Luís Seoane para publicar o poemario Fardel de eisiliado. En 1950 o empresario Manuel Puente retomou a Editorial Nós, de Ánxel Casal, a quen Otero Pedrayo dedicou un capítulo no seu Libro dos Amigos. Castelao terá dito que: “Casal fixo por Galicia máis que todos nós”.
Ánxel Casal está presente na novela de Manuel Rivas O lapis do carpinteiro como personaxe secundario sendo un máis dos prisioneiros do cárcere compostelán.
O Concello de Santiago, atendendo á proposta expresada polo IES Arcebispo Xelmírez I con motivo da celebración do 150º Aniversario da súa fundación, creou no ano 1996 o Premio Literario Ánxel Casal, nas modalidades de poesía, teatro e conto. Ademais a capital galega declarou o ano 2005 Ano Ánxel Casal, co obxectivo de recuperar o importante legado cultural, artístico e político do intelectual galego.
Foi proposto para o ano 2006 como candidato ó Día das Letras Galegas, coincidindo co Ano da Memoria Histórica, aínda que finalmente foi escollido Manuel Lugrís Freire. E de novo para o ano 2022, nunha candidatura conxunta canda Federico García Lorca, resultando finalmente escollido Florencio Delgado Gurriarán.
En marzo de 2008 foi bautizada co seu nome a Biblioteca Pública de Santiago de Compostela, acabada de construír.
O 19 de agosto do 2021 ás 20:00 horas celebrouse un acto institucional de lembranza a Ánxel Casal. Este acto tivo lugar na Estivada da Ribeira, en Cacheiras, preto do monólito que lembra o seu corpo. Nesta homenaxe pública participaron os Concellos de Santiago, Coruña e Arzúa e sirve tamén de recoñecemento a todas as persoas represaliadas no ano 1936.
Wiki Commons ten máis contidos multimedia na categoría: Ánxel Casal |
Predecesor: Francisco Vázquez Enríquez | Alcalde de Santiago 1936 | Sucesor: Manuel García Diéguez |
This article uses material from the Wikipedia Galego article Ánxel Casal, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Todo o contido está dispoñible baixo a licenza CC BY-SA 4.0, agás que se indique o contrario. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Galego (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.