María Casares: Actriz francesa de orixe galega

En Francia era coñecida como Maria Casarès.

María Casares

Biografía
Nacemento	(es) Maria Victoria Casares Pérez 21 de novembro de 1922 A Coruña, España
Morte	22 de novembro de 1996 (74 anos) Alloue, Francia
Causa da morte	Morte natural  (Cancro )
Lugar de sepultura	cemiterio de Alloue
Datos persoais
País de nacionalidade	Francia España
Educación	Conservatorio de París Cours Simon (en) Instituto-Escuela
Actividade
Ocupación	actriz de teatro , actriz de cinema
Lingua	Lingua francesa e lingua castelá
Obra
Obras destacables (1980) Residente privilexiada
Arquivos en	Institute for Contemporary Publishing Archives (en) [ 172CAS]
Familia
Cónxuxe	André Schlesser (pt) (1978–1985)
Parella	Jean Servais (–1948) Gérard Philipe (1947–) Albert Camus (1944–1945)
Pai	Santiago Casares Quiroga
Premios (14 de maio de 1994)  officier de l'ordre national du Mérite (1987)  Medalla de Ouro ao Mérito nas Belas Artes  Cabaleiro da Lexión de Honra  Medalla Castelao  Molière Award for Best Actress (en)
Sinatura

Foi considerada unha das grandes actrices do teatro e o cinema francés e apareceu en clásicos como Les enfants du paradis, especialmente durante as décadas de 1940 e 1950.

Infancia

 

María Casares naceu na Coruña en 1922, filla do político e avogado Santiago Casares Quiroga (1884-1950) e de Gloria Pérez, finada en París en 1945. Non foi unha filla desexada e anos máis tarde dixo ironicamente: "Cando meus pais me collían, era inadvertidamente ou por erro". Tivo unha media irmá, Esther Casares, nada dun matrimonio anterior de seu pai e un irmán, Enrique, que adoptaron os seus pais durante a guerra civil. A familia residía no número 12 da rúa Panadeiras, hoxe convertido en casa museo da familia. Durante os veráns a familia trasladábase a Oleiros, onde alugaban o Pazo do Río ou a Villa Galicia, e realizaban paseos pola praia de Bastiagueiro.

Comezou a escola na cidade da Coruña, estudando no Colexio Francés, situado na Cidade Xardín; alí viu filmes e recibiu clases de recitación.

En 1931, coa proclamación da Segunda República, a familia marchou a Madrid. María estudou no Instituto Escuela, onde comezou a facer teatro. Nesa cidade tamén tivo ocasión de asistir a representacións teatrais e mais cinematográficas.

Exilio

Tiña 14 anos cando se levou a cabo o Golpe de Estado do 18 de xullo de 1936, e aínda que nos primeiros meses seguiu en Madrid asistindo feridos xunto á súa nai, o seu pai, que no momento do golpe era o presidente do Consello de Ministros, dediciu en outubro que ambas marchasen a Barcelona e de aí a Francia. Chegaron a París o 20 de novembro de 1936, véspera do aniversario de María, e aloxáronse no hotel Paris-New York, da rúa Vaugirard. Estudou no liceo Victor-Duruy, onde aprendeu o francés e coñeceu o actor de nacionalidade española Pierre Alcover e a súa dona, Colonna Romano, membro da Comédie-Française. Isto axudou a familia Casares e impulsou a María a facer teatro. Porén, o seu primeiro intento de entrar no Conservatorio de París fracasou a causa do seu marcado acento.

Tras acabar a guerra civil española, o seu pai reuniuse con elas en París, mais durante a segunda guerra mundial o seu pai marchou a Londres mentres ela e a súa nai partían ás Landas, antes de volver a París, onde viviron nun piso na esquina das rúas Enfant-Jésus e Vaugirard. Con traballo, conseguiu entrar no Conservatorio de París en 1941. O primeiro papel profesional foi en A Celestina. En outubro do 1943 representou con grande éxito a obra de Georges Neveux A viaxe de Teseo. O 19 de marzo do ano seguinte coñeceu a Albert Camus na casa de Michel Leiris, e comezou unha relación sentimental con el durante os ensaios de O malentendido, onde interpretaba a Martha. O escritor, que puxo a María en contacto coa Resistencia e os exiliados españois, foi para a actriz "pai, irmán, amigo, amante e ás veces fillo". A guerra e Francine Faure, esposa de Camus, separounos e romperon a relación ao final da guerra. Porén, atopáronse por casualidade en 1948 e mantiveron unha apaixonada relación en segredo que rematou coa morte accidental do escritor en 1960. En novembro de 2017, a filla de Albert Camus publicou 865 cartas inéditas entre o seu pai e a artista galega, que certifican a paixón amorosa que mantiveron durante anos.

En 1946 faleceu a súa nai e en 1950 o seu pai. Ademais, non puido ver a súa irmá Esther ata que en 1955 esta logrou saír de España e exiliarse en México.

María Casares protagonizou ademais Estado de sitio e Os xustos, de Camus, e representou obras de Sartre, Jean Anouilh, Jean Cocteau, Genet e Claudel, converténdoa en musa do existencialismo francés. En 1949 entra na Comédie Française e cinco anos máis tarde no Teatro Nacional Popular (TNP), compañía pública cunha forte preocupación social. Participou na creación e potenciamento do festival de teatro de Avignon. María Casares interpretou a Lady Macbeth, María Tudor, Ana Petrova etc. en obras de Shakespeare, Victor Hugo, Chekhov, Ibsen e Eurípides, entre moitos outros.

Éxito

Iniciouse no cinema cun papel secundario nunha película de Marcel Carné, Les enfants du paradis e pouco despois, en 1944, protagonizou Les dames du Bois de Boulogne de Robert Bresson. Jean Cocteau dirixiuna en O testamento de Orfeo (1950) e fíxose moi popular, se ben en España foi silenciada.

A partir de 1952, a pesar de que continuou aparecendo ocasionalmente en filmes, dedicouse especialmente ao teatro. Uniuse ao Festival de Aviñón e entrou na Comédie-Française. Antes que ela, ningún actor ou actriz estranxeiro actuara na Comédie-Française, aínda que a abandonou en 1954 por desacordos coa dirección. Pasou entón ao Théâtre National Populaire baixo a dirección de Jean Vilar.

Participou en xiras por todo o mundo, aparecendo en grandes clásicos do teatro francés. En 1957 realizou unha xira co TNP por Suramérica, durante a que foi homenaxeada polos exiliados galegos (Eduardo Blanco Amor, Rafael Dieste, Luis Seoane, Laxeiro,...) e se produciu o reencontro coa súa lingua. En 1958 interpretou as obras Le Cid, de Corneille, Marie Tudor, de Victor Hugo e Le Triomphe de l'Amour (The Triumph of Love), de Marivaux en Broadway.

Trala morte de Albert Camus, nun intento de afastala da súa profunda tristeza, os amigos íntimos de María Casares, incluíndo a André Schlesser, suxeríronlle que mercase unha casa. O 5 de agosto de 1961, ela e Schlesser compraron a mansión, as dependencias e as terras de la Vergne, situada no municipio de Alloue. En 1963 volveu a Buenos Aires para estrear a obra Yerma, de Federico García Lorca, que foi o seu debut en castelán.

Últimos anos

Trala morte do ditador Francisco Franco, no ano 1976 María Casares volveu a España para representar El adefesio de Rafael Alberti en Madrid e Barcelona. Porén, por mor dunha doenza e dos malos resultados económicos da compañía tivo que cancelar o resto da xira, incluíndo a actuación prevista na Coruña. Nunca regresou a Galicia.

O 27 de xuño de 1978 casou co seu amigo André Schlesser, co que viviu no número 6 da rúa Asseline, no distrito XIV de París, e que morreu en Saint-Paul-de-Vence o 15 de febreiro de 1985. Por razón de matrimonio, adquiriu a nacionalidade francesa en 1980. Trala morte de Schlesser, os seus fillos Anne e Gilles Schlesser legaron a María Casares a parte da área de La Vergne, que pertencía ao seu pai. En 1980 publicou un libro de memorias, Residente privilexiada, título que alude ao status na súa tarxeta de residencia orixinal emitida por Francia. En 1989 acadou o premio Moliére á mellor actriz de teatro e foi nomeada ao César (1989). Recibiu do goberno francés o Premio Nacional de Teatro e en España a Medalla de Ouro ao Mérito nas Belas Artes. Obtivo o premio Segismundo da Asociación de Directores de España, concedéuselle o título de filla predilecta da Coruña e a medalla Castelao da Xunta, que non acudiu a recoller.

Os premios que concede cada ano a Asociación de Actores e Actrices de Galicia ás artes escénicas, dende 1997, denomínanse Premios María Casares. Ela aceptou esta honra.

A actriz faleceu na súa casa de campo, Château de La Vergne, en Alloue en Poitou-Charentes, que deixou en herdanza á vila. Na actualidade o Domaine de la Vergne é unha residencia para artistas e lugar de representacións.

 

• Les enfants du paradis (1944)
• Les dames du Bois de Boulogne (1945)
• Roger-La-Honte (1945)
• La revanche de Roger-La-Honte (1946)
• L'Amour autour de la maison (1946)
• La Chartreuse de Parme (1947)
• Bagarres (1948)
• La septième porte (1948)
• L'Homme que revient de loin (1949)
• Orphée (1950)
• Ombre et lumière (1950)
• O testamento de Orfeo (1960)
• Flavia, la monaca musulmana (1974)
• L'Adieu nu (1975)
• Blanche et Marie (1984)
• De sable et de sang (1987)
• La Lectrice (1988)
• Monte bajo (1989)

 

• 1942: Deirdre des douleurs de John Millington Synge, dirixido por Marcel Herrand, Théâtre des Mathurins.
• 1943: Solness le constructeur de Henrik Ibsen, dirixido por Marcel Herrand, Théâtre des Mathurins.
• 1943: Le Voyage de Thésée de Georges Neveux, dirixido por Jean Marchat, Théâtre des Mathurins.
• 1944: Le Malentendu de Albert Camus, dirixido por Marcel Herrand, Théâtre des Mathurins.
• 1944: Les Noces du rétameur de John Millington Synge, Théâtre des Mathurins.
• 1944: Federigo de René Laporte, Théâtre des Mathurins.
• 1945: Les Frères Karamazov de Fedor Dostoïevski, dirixido por André Barsacq, Théâtre de l'Atelier.
• 1946: Divines paroles de Ramón del Valle-Inclán, dirixido por Jean Marchat, Théâtre des Mathurins.
• 1946: Roméo et Jeannette de Jean Anouilh, dirixido por André Barsacq, Théâtre de l'Atelier.
• 1947: Les Épiphanies de Henri Pichette, dirixido por Georges Vitaly, Théâtre des Noctambules.
• 1948: L'État de siège de Albert Camus, dirixido por Jean-Louis Barrault, Théâtre Marigny.
• 1948: La Maison de Bernarda Alba de Federico García Lorca, dirixido por Roger Leenhardt.
• 1949: Le Roi pêcheur de Julien Gracq, dirixido por Marcel Herrand, Théâtre Montparnasse.
• 1949: Les Justes de Albert Camus, dirixido por Paul Œttly, Théâtre Hébertot: Dora Doulebov.
• 1951: La Seconde de Colette, dirixido por Jean Wall, Théâtre de la Madeleine.
• 1951: Le Diable et le Bon Dieu de Jean-Paul Sartre, dirixido por Louis Jouvet, Théâtre Antoine: Hilda.
• 1952: Six personnages en quête d'auteur de Luigi Pirandello, dirixido por Julien Bertheau, Comédie-Française.
• 1952: Dom Juan de Molière, dirixido por Jean Meyer, Comédie-Française: Elvire.
• 1952: Le Roi Jean de William Shakespeare, Festival d'Angers.
• 1952: Jeanne d'Arc de Charles Péguy, dirixido por Charles Gantillon, Festival de Lión-Charbonnières.
• 1953: Le Carrosse du Saint Sacrement de Prosper Mérimée, dirixido por Jacques Copeau, Comédie-Française.
• 1953: La Dévotion de la croix de Pedro Calderón de la Barca, adaptation Albert Camus, dirixido por Marcel Herrand, Festival d'Angers.
• 1953: Les Esprits de Pierre de Larivey, dirixido por Albert Camus, Festival d'Angers.
• 1953: Mithridate de Racine, dirixido por Jean Marchat, Festival d'Angers.
• 1954: L'Ennemi de Julien Green, dirixido por Fernand Ledoux, Théâtre des Bouffes-Parisiens.
• 1954: Jedermann de Hugo von Hofmannsthal, dirixido por Charles Gantillon, Festival de Lión.
• 1954: Macbeth de William Shakespeare, dirixido por Jean Vilar, Festival de Aviñón: Lady Macbeth.
• 1954: Le Père humilié de Paul Claudel, dirixido por Pierre Franck, Festival de Lión.
• 1955: La Ville de Paul Claudel, dirixido por Jean Vilar, Festival de Aviñón, Lâla.
• 1955: Marie Tudor de Victor Hugo, dirixido por Jean Vilar, Festival de Aviñón: Marie.
• 1956: Macbeth de William Shakespeare, dirixido por Jean Vilar, Festival de Aviñón: Lady Macbeth.
• 1956: Le Triomphe de l'amour de Marivaux, dirixido por Jean Vilar.
• 1956: Platonov de Antón Chéjov, dirixido por Jean Vilar.
• 1958: Le Triomphe de l'amour de Marivaux, dirixido por Jean Vilar, Festival de Aviñón: Léonide.
• 1958: Marie Tudor de Victor Hugo, dirixido por Jean Vilar, Festival de Aviñón: Marie.
• 1958: Le Cid de Corneille, dirixido por Jean Vilar.
• 1958: Le Carrosse du Saint Sacrement de Prosper Mérimée, dirixido por Jean Vilar.
• 1958: Phèdre de Racine, dirixido por Jean Vilar.
• 1959: Le Songe d'une nuit d'été de William Shakespeare, dirixido por Jean Vilar, Festival de Aviñón.
• 1960: L'Œuvre de Lorca (anthologie de ses poèmes, Festival de Montauban.
• 1960: Hamlet de William Shakespeare, dirixido por Claude Barma, Grand Théâtre de la Cité Carcassonne.
• 1960: Cher Menteur de Jerome Kilty, Théâtre de l'Athénée.
• 1961: À la recherche de Dom Juan de Maurice Béjart, Opéra National de Bruxelas.
• 1963: Yerma de Federico García Lorca, dirixido por Margarita Xirgu, Teatro San Martín Buenos Aires.
• 1963: La Reine verte de Maurice Béjart, musique Pierre Henri, Théâtre Hébertot.
• 1964: Divines Paroles de Ramón del Valle-Inclán, dirixido por Jorge Lavelli, Teatro Coliseo Buenos Aires.
• 1965: Les Enchaînés de Eugene O'Neill, dirixido por Jorge Lavelli, Théâtre Récamier.
• 1965: Le Repos du septième jour de Paul Claudel, dirixido por Pierre Franck, Théâtre de l'Œuvre.
• 1966: Les Paravents de Jean Genet, dirixido por Roger Blin, Théâtre de l'Odéon.
• 1967: Le Triomphe de l'amour de Marivaux, dirixido por Jean Vilar, Festival du Marais.
• 1967: Henry VI de William Shakespeare, dirixido por Jean-Louis Barrault, Théâtre de la Porte Saint-Martin : Marguerite d'Anjou.
• 1967: Médée de Séneca, dirixido por Jorge Lavelli, Festival de Aviñón: Médée.
• 1968: La Nuit obscure de San Juan de la Cruz, coreografía de Maurice Béjart, Théâtre de la Monnaie Bruxelas, Festival de Aviñón.
• 1968: La Nuit obscure de San Juan de la Cruz, coreografía de Maurice Béjart, Festival de Aviñón.
• 1969: À la recherche de... de Maurice Béjart, Théâtre de la Monnaie Bruxelas.
• 1969: Mère Courage de Bertolt Brecht, dirixido por Jean Tasso, Bobino.
• 1969: La Danse de mort de August Strindberg, dirixido por Claude Régy, TNP Théâtre de Chaillot.
• 1970: Early morning de Edward Bond, dirixido por Georges Wilson, Festival de Aviñón.
• 1970: Le Borgne est roi de Carlos Fuentes, dirixido por Jorge Lavelli, Festival de Aviñón: Donata.
• 1971: Le Borgne est roi de Carlos Fuentes, dirixido por Jorge Lavelli, Espace Cardin: Donata.
• 1971: Les Cuisines du château de Claude Cyriaque, Théâtre de Malakoff.
• 1972: Les Frères Karamazov de Fedor Dostoïevski, dirixido por Georges Vitaly, Théâtre Graslin.
• 1972: La Célestine de Fernando de Rojas, dirixido por Jean Gillibert, Festival de Châteauvallon.
• 1973: Penthésilée de Heinrich von Kleist, dirixido por Jean Gillibert, Festival de Châteauvallon.
• 1973: Bajazet de Racine, dirixido por Jean Gillibert, Petit Odéon.
• 1975: Amers de Saint-John Perse, dirixido por Guy Shelley.
• 1975: Via 2 de Jean-Henri Meunier.
• 1976: Les Revenants de Henrik Ibsen, dirixido por Pierre Maxence, Maison de la Culture de Grenoble.
• 1976: Le Repoussoir de José Luis Alonso, Madrid.
• 1977: La Mante polaire de Serge Rezvani, dirixido por Jorge Lavelli, Théâtre de la Ville.
• 1978: Faust de Christopher Marlowe, dirixido por Jean-Marie Patte, Festival d'Automne de Paris.
• 1978: La Première de Ohm Cromwell, dirixido por Valerio Popesco Bruxelas.
• 1978: Agamemnon de Esquilo, dirixido por Jean Gillibert, Festival de Châteauvallon.
• 1980: Œdipus Rex de Igor Stravinskii, libreto de Jean Cocteau, dirixido por Jorge Lavelli, Opéra de París.
• 1980: Britannicus de Racine, dirixido por Jean Meyer, Théâtre des Célestins.
• 1980: Le Conte d'hiver de Shakespeare, dirixido por Jorge Lavelli, Festival de Aviñón, Théâtre de la Ville, temps.
• 1981: Peer Gynt de Henrik Ibsen, dirixido por Patrice Chéreau, Théâtre de la Cité Villeurbanne, Théâtre de la Ville.
• 1982: Les Possédés de Fiódor Dostoievski, dirixido por Denis Llorca, Festival de Aviñón.
• 1983: Les Paravents de Jean Genet, dirixido por Patrice Chéreau, Théâtre des Amandiers: la mère.
• 1984: Le Sacre de la naissance de Saint-John Perse a partir de Sófocles, dirixido por Denis Llorca, Nouve de Besançon.
• 1985: La Nuit de Madame Lucienne de Copi, dirixido por Jorge Lavelli, Festival de Aviñón, Théâtre de la Commune: Vicky Fantomas.
• 1986: Elle est là de Nathalie Sarraute, dirixido por Michel Dumoulin, Festival de Aviñón, Théâtre de la Villette.
• 1986: L'Usage de la parole de Nathalie Sarraute, dirixido por Michel Dumoulin, Festival de Aviñón, (lectura).
• 1986: Tropismes de Nathalie Sarraute, dirixido por Michel Dumoulin, Festival de Aviñón.
• 1986: Quai Ouest de Bernard-Marie Koltès, dirixido por Patrice Chéreau, Théâtre Nanterre-Amandiers: Cécile.
• 1987: Ce soir on improvise de Luigi Pirandello, dirixido por Lucian Pintilie, Théâtre de la Ville.
• 1988: Les Chevaliers de la Table Ronde de Denis Llorca, Nouve de Besançon.
• 1988: Hécube de Eurípides, dirixido por Bernard Sobel, Théâtre de Gennevilliers.
• 1989: La vie que je t'ai donnée de Luigi Pirandello, dirixido por Michel Dumoulin, Théâtre Hébertot: Donn'Anna Luna.
• 1989: Le Dépôt des locomotives de Michel Diaz, dirixido por Georges Vitaly, Théâtre Mouffetard.
• 1990: "Elle" de Jean Genet, dirixido por Bruno Bayen, Théâtre de Gennevilliers.
• 1990: Tartufo de Molière, dirixido por Bernard Sobel, Théâtre de Gennevilliers: Madame Pernelle.
• 1991: Les Comédies barbares de Ramón María del Valle-Inclán, dirixido por Jorge Lavelli, Festival de Aviñón Théâtre national de la Colline: Dona Maria.
• 1991: Vie de la révolutionnaire Pélagie Vlassova de Tver de Bertolt Brecht, dirixido por Bernard Sobel, Théâtre de Gennevilliers.
• 1992: Oreste de Vittorio Alfieri, dirixido por Jean Gillibert, Maison des arts et de la culture de Créteil.
• 1993: Ostinato de Louis-René des Forêts, dirixido por Michel Dumoulin, Festival de Aviñón: voix off.
• 1993: Threepenny Lear de William Shakespeare, dirixido por Bernard Sobel, Théâtre de Gennevilliers: Le Roi Lear.
• 1993: Mein Kampf de George Tabori, dirixido por Jorge Lavelli, Théâtre national de la Colline.
• 1994: Les Géants de la montagne de Luigi Pirandello, dirixido por Bernard Sobel, Théâtre de Gennevilliers: Isle.
• 1995: Dostoievsky va a la plage de Marc Antonio de la Parra, dirixido por Frank Hoffmann, Théâtre national de la Colline: Teresa.
• 1996: Les Œuvres complètes de Billy the Kid de Michael Ondaatje, dirixido por Frank Hoffmann, Théâtre national de la Colline: Celsa Gutiérrez.

• 1961: Prix du Brigadier pour Cher Menteur de Jerome Kilty, Théâtre de l'Athénée.
• 1984: "Filla Predilecta" da Coruña
• 1987: Medalla de ouro do mérito nas belas artes, do Ministerio de Cultura de España
• 1988: Medalla Castelao
• 1988: Prix du Syndicat de la critique
• 1988: candidatura ao premio Molière de la comédienne
• 1989: Molière de la comédienne
• 1989: candidatura ao premio César de la meilleure actrice dans un second rôle
• 1990: Grand Prix National du Théâtre
• 1990: Lexión de Honor Francesa
• 1990: Medalla Castelao da Xunta de Galicia

O concello da Coruña dedicoulle unha rúa no Polígono de Elviña e con motivo do seu centenario programou unha serie de actividades en 2022 dentro do Ano Internacional de María Casares. Tamén hai rúas dedicadas a María Casares en Santiago de Compostela e Oleiros.

 

Recibiron o nome de María Casares centros educativos de Aviñón, Rillieux-la-Pape, Saint-Denis e Oleiros, ademais dunha sala do théâtre national de la Colline e outra do novo teatro de Montreuil.

Tamén se bautizou co seu nome a división europea da Oficina Francesa de Protección aos Refuxiados e Apátridas.

Premios María Casares

No 1996, a petición da Asociación de Actores, Directores e Técnicos de Escena, María Casares aceptou que os premios de teatro de Galiza levasen o seu nome (Premios María Casares), pero a morte impediulle asistir á súa primeira edición.

Parte da súa vida é novelada por Manuel Rivas en Os libros arden mal (2006) e en Memorias de cidades sen luz (2008) de Inma López Silva. O proxecto audiovisual Proyecto C3 homenaxeouna na curtametraxe Crea: María Casares (2013), con Noelia Toledano como actriz principal, xunto a Maruxa Mallo e Carolina Otero. En 2019 representouse o espectáculo Despois das ondas sobre a súa vida cun texto de Ernesto Is, gañador do Premio Rafael Dieste de Teatro. En 2022 a obra de teatro Continente María pretende divulgar a figura da actriz no centenario do seu nacemento.

Wiki Commons ten máis contidos multimedia na categoría:  María Casares

Bibliografía

• Rivas Barrós, Manuel (1997). "La mujer rebelde". El periodismo es un cuento (en castelán). Alfaguara. ISBN 9788420479071. 
• Figuero, Javier; Carbonel, Marie-Hélène (2005). Maria Casarès : L'étrangère (en francés). Fayard. p. 385. ISBN 9782213624013. 
• Casares, María (2009). Residente privilexiada. A Coruña: Trifolium. ISBN 978-84-935325-6-7. 
• Lopo, María (2016). O tempo das mareas. María Casares e Galicia (PDF). Santiago de Compostela: Consello da Cultura Galega. ISBN 978-84-92923-67-0. Consultado o 27-5-2016. 
• Figuero, Javier (22-2-2017). La extranjera (en castelán). CreateSpace Independent Publishing Platform. p. 94. ISBN 9781542994071. 
• M.-Forsythe, Florence (30-3-2017). Tu me vertiges - L'amour interdit de Maria Casarès et Albert Camus (en francés). Le Passeur Éditeur. p. 256. ISBN 9782368905203. 
• Catherine Camus (9-11-2017). Vaillant, Béatrice, ed. Albert Camus, Maria Casarès. Correspondance inédite (1944-1959). Collection Blanche (en francés). Gallimard. p. 1312. ISBN 9782072746161. 
• Plantagenet, Anne. L'Unique. Maria Casarès. p. 224. ISBN 9782290251942. 
• Estévez, Arancha (2022). María Casares. A célebre refuxiada, a descoñecida. Aira. 
• VV.AA. (2022). María Casares. A única. Luzes. p. 58. 
• VV.AA. (2022). María Casares. Mi patria es el teatro. Trifolium.
• Hermida, Sabela (2022). María Casares fronte ao espello. Edicións Xerais de Galicia.

Ligazóns externas

• María Casares recita Aires d'a miña terra - YouTube
• Estévez Lavandeira, Arancha. "María Casares". Álbum de Galicia do Consello da Cultura Galega. 
• Entrevista no programa A fondo de RTVE en 1981.