Füsiik Krääft

Didiar artiikel ment det grate uun a füsiik. Luke uk bi krääft (muardüüdag).

Tekst üüb Öömrang

Füsikaalisk grate
Nööm	Krääft
Formeltiaken	${\displaystyle F}$
Gratin- an Ianhaidensüsteem Ianhaid Dimension SI-süsteem N  = kg·m·s−2 M·L·T−2

Krääft as en grate uun a füsiik an spelet en grat rol uun a mechaanik. Hat koon at faard faan dingen feranere of ferfurme. Troch krääft woort werk den an det energii faan dingen feranert. Enkelt slacher faan krääft haa en aanjen nööm: krääft faan't rofin, krääft faan't gewicht an sentrifugaalkrääft.

Isaac Newton foonj uun't 17. juarhunert ütj, dat at krääft di grünj as, wan det faard faan dingen ham feranert. An do foonj hi ütj, dat at tu arke krääft en jinkrääft jaft ("actio = reactio").

 

Wan krääft at faard faan en ding fernanert, do koon det krääft auer di wai an det tidj bereegent wurd. Efter Newton sin ööder gesets täält för en mase ${\displaystyle m}$  an en konstant faardferanerang ${\displaystyle a}$  det reegel:

${\displaystyle {\vec {F}}=m{\vec {a}}}$ 

Det woort uk bi det bestemang faan't ianhaid Newton düütelk:

${\displaystyle \mathrm {\,N=kg\,\cdot {\tfrac {m}{s^{2}}}} }$ 

Hü krääft an werk tuuphinge, beskraft det "gulen reegel faan a mechaanik":

${\displaystyle W=F\,s}$ 

Diarbi as ${\displaystyle W}$  at werk, ${\displaystyle F}$  at krääft an ${\displaystyle s}$  a wai. Wan det krääft sküüns tu a wai mä di winkel ${\displaystyle \alpha }$  uungrapt, do woort det werk ${\displaystyle W}$  letjer efter det formel:

${\displaystyle W={\vec {F}}\cdot {\vec {s}}=|{\vec {F}}|\,|{\vec {s}}|\,\cos \alpha }$ 

Uun a füsiik käänt am sjauer grünjkrääften:

• Stark kernkrääft
• Elektromagneetisk krääft
• Swaak kernkrääft
• Grawitatjuun

A wedenskapslidj werke bi ian grat "weltformel", huar aal jodiar krääften uun föörkem.

• Normoolkrääft - Tangentialkrääft