Ίνα Βαμβάκι: ίνα φυτικής προέλευσης

Προέρχεται από την κάψα των φυτών του γένους γοσύπιο και φυσιολογικά βοηθάει την διασπορά των σπόρων, τους οποίους περιβάλλει. Η ίνα αποτελείται σχεδόν αποκλειστικά από κυτταρίνη. Το φυτό είναι ιθαγενές των τροπικών περιοχών της Αμερικής, της Αφρικής, της Αυστραλίας και της Ασίας είναι γνωστό από τα πανάρχαια χρόνια και καλλιεργείται για τις ίνες του.

Η ίνα έχει μήκος από 10 μέχρι 65 χιλιοστά και διάμετρο 11 με 22 μm. Ως είναι έχει μεγάλη απορροφητική ικανότητα, καθώς μπορεί να απορροφήσει μέχρι 27 φορές του βάρους του σε νερό. Αυτή η ιδιότητα κάνει τα βαμβακερά υφάσματα να απορροφούν την υγρασία και τον ιδρώτα και γι' αυτό το λόγο είναι ανέτα σε ζεστό καιρό. Γίνεται ισχυρότερο αν βραχεί και έχει μεγάλη εφελκυστική δύναμη σε διαλύματα με σαπούνι και έτσι είναι εύκολο να πλυθεί.

Το βαμβάκι φτιάχνεται σε κλωστές και κουβάρια και χρησιμοποιείται για να φτιάξει απαλά υφάσματα. Περίπου το 60% της παγκόσμιας παραγωγής βαμβακιού χρησιμοποιείται για την κατασκευή ρούχων, κυρίως για μπλουζάκια, τζιν και μπλούζες και λιγότερο για εσώρουχα και ζακέτες. Σήμερα, το βαμβάκι είναι η ίνα που χρησιμοποιείται περισσότερο στο κόσμο. Η καλλιέργεια βαμβακιού χρησιμοποιεί το 2,5% της διαθέσιμης καλλιεργήσιμης γης, παράγοντας περίπου 25 εκατομμύρια τόνους το χρόνο. Μεγαλύτερος παραγωγός είναι η Κίνα και μεγαλύτερος εξαγωγέας είναι οι Ηνωμένες Πολιτείες.

Υπάρχουν τέσσερα είδη φυτών τα οποία καλλιεργούνται για την παραγωγή βαμβακιού:

• Χνουδωτό βαμβάκι (Γοσσύπιον το αδρότριχον - Gossypium hirsutum) - Το πιο κοινά καλλιεργούμενο δίνει πάνω από το 90% της παγκόσμιας παραγωγής και είναι το μοναδικό είδος που καλλιεργείται στην Ελλάδα. Δίνει βαμβάκι υψηλής ποιότητας με μεγάλη αντοχή, ελαστικότητα, πολύ καλή στιλπνότητα και ομοιομορφία.
• Ποώδες βαμβάκι (Γοσσύπιον το ποώδες - Gossypium herbaceum) Βρίσκεται αυτοφυές στο Πακιστάν στην Ινδία και σε ορισμένες περιοχές της Αφρικής. Παλαιότερα η καλλιέργεια του ήταν πολύ διαδεδομένη αλλά σήμερα οι καλλιέργειες του αντικαταστάθηκαν από το χνουδωτό βαμβάκι.
• Βαρβαδεινό βαμβάκι (Γοσσύπιον το βαρβαδινόν - Gossypium barbadense) Καλλιεργείται στην Αίγυπτο, το Σουδάν, σε πρώην Σοβιετικές χώρες, στις Η.Π.Α., στη Βραζιλία και το Περού. Οι ίνες του είναι οι μακρύτερες από όλα τα είδη και φτάνουν και τα 50 χιλιοστόμετρα είναι καλής ποιότητας, λεπτές και μαλακές.
• Δενδρώδες βαμβάκι (Γοσσύπιον το δενδρώδες - Gossypium arboreum). Βρίσκεται αυτοφυές στο Πακιστάν , τη Σρι Λάνκα και την Ινδία. Οι ίνες του είναι πολύ κοντές και όχι τόσο καλής ποιότητας γι αυτό η καλλιέργεια του είναι πολύ περιορισμένη.

Το βαμβάκι χρησιμοποιείται στον Παλαιό Κόσμο για τουλάχιστον 7.000 χρόνια πριν (5η χιλιετία π.Χ.). Αποδεικτικά στοιχεία της χρήσης του βαμβακιού έχουν βρεθεί κοντά στη Μεχργκάρχ, στην κοιλάδα του Ινδού, όπου βαμβακερά νήματα έχουν διατηρηθεί σε σφαιρίδια χαλκού. Η καλλιέργεια βαμβακιού έγινε πιο διαδεδομένη κατά τη διάρκεια του Πολιτισμού της κοιλάδας του Ινδού και καλλιέργειες κάλυπταν τμήματα του σύγχρονου Ανατολικού Πακιστάν και τη βορειοδυτική Ινδία. Ο κλάδος του βαμβακιού στον Ινδό ήταν καλά ανεπτυγμένος και κάποιες μεθόδοι που χρησιμοποιούνται για τη νηματοποίηση και την παρασκευή του βαμβακιού συνέχισαν να χρησιμοποιούνται μέχρι την εκβιομηχάνιση της Ινδίας. Μεταξύ του 2000 και του 1000 π.Χ., το βαμβάκι έγινε ευρέως διαδεδομένο σε πολλά μέρη της Ινδίας. Για παράδειγμα, έχουν βρεθεί δείγματα στην Καρνάτακα που χρονολογούνται από περίπου το 1000 π.Χ.. Στην Ελλάδα πρωτοήρθε από την Ασία κατά την εποχή του Μεγάλου Αλεξάνδρου γύρω στο 325 π.Χ. Η καλλιέργειά του στη συνέχεια εξαπλώθηκε στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες της Μεσογείου. Βαμβακερά υφάσματα ανακαλύφθηκαν σε μια σπηλιά κοντά στο Τεουακάν, στο Μεξικό, και χρονολογήθηκαν γύρω στο 5800 π.Χ., αν και είναι δύσκολο να γνωρίζουμε με βεβαιότητα, λόγω της φθοράς των ινών. Άλλες πηγές χρονολογούν την εξημέρωση του βαμβακιού στο Μεξικό το περίπου 5000 - 3000 π.Χ.

Η έλευση της βιομηχανικής επανάστασης στη Βρετανία έδωσε μεγάλη ώθηση στην παραγωγή βαμβακιού, αφού τα υφάσματα της Βρετανίας άρχισαν να εξάγονται. Το 1738, οι Λιούις Πωλ και Τζον Γουίατ, στο Μπέρμιγχαμ, Αγγλία, κατοχύρωσαν με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας την κλωστική μηχανή με κύλινδρο, και ένα σύστημα με δύο σειρές κυλίνδρων που κινούνταν σε διαφορετικές ταχύτητες για να να αποκτήσει το βαμβάκι πιο ομοιόμορφο πάχος. Αργότερα, η εφεύρεση της κλωστικής μηχανής το 1764 και το πλαίσιο κλώσης του Ρίτσαρντ Αρκράιτ το 1769 επέτρεψε στις Βρετανές υφάντρες να παράγουν βαμβακερά νήματα και υφάσματα σε πολύ μεγαλύτερες ποσότητες. Από τα τέλη του 18ου αιώνα, η βρετανική πόλη του Μάντσεστερ απέκτησε το παρατσούκλι Κοττονόπολις (Cottonopolis, Πόλη του βαμβακιού) λόγω της πανταχού παρουσίας της βαμβακοβιομηχανία μέσα στην πόλη και το ρόλο του Μάντσεστερ ως καρδιά του παγκόσμιου εμπορίου βάμβακος. Η παραγωγική ικανότητα στη Βρετανία και τις Ηνωμένες Πολιτείες βελτιώθηκε με την εφεύρεση του εκκοκκιστηρίου βάμβακος από τον Αμερικανικό Έλι Γουίτνεϊ το 1793. Πριν από την ανάπτυξη των εκκοκκιστηρίων, οι βαμβακερές ίνες έπρεπε να τραβηχτούν από τους σπόρους με το χέρι. Μέχρι τα τέλη του 18ου αιώνα ένας αριθμός εκκοκιστικών μηχανών είχε αναπτυχθεί, εντούτοις, για να παραχθεί ένα δεμάτι βαμβακιού απαιτούνταν πάνω από 600 ώρες ανθρώπινης εργασίας, καθιστώντας την παραγωγή μεγάλης κλίμακας αντιοικονομική στις Ηνωμένες Πολιτείες, ακόμη και με τη χρήση καταναγκαστικής εργασίας. Η μηχανή που κατασκεύασε ο Γουίτνεϊ μείωσε τις ώρες σε μόνο μια ντουζίνα ανά δέμα. Αν και ο Γουίτνεϊ είχε κατοχυρώσει με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας το δικό του σχεδιασμό για το εκκοκκιστήριο βάμβακος, κατασκεύασε ένα προγενέστερο σχέδιο από το Χένρι Όντγκεν Χολμς, για το οποίο ο Χολμς κατέθεσε αίτηση διπλώματος ευρεσιτεχνίας το 1796. Το 1801, ο Ζοζέφ Ζακάρ κατασκεύασε έναν αυτοματοποιημένο αργαλειό, το αργαλειό Ζακάρ, ο οποίος χρησιμοποιούσε κάρτες οι οποίες είτε άφηναν την βελόνα να περάσει είτε όχι, δημιουργώντας ένα σχέδιο. Ο αργαλειός διαδώθηκε γρήγορα στη Γαλλία και μετά στην Μεγάλη Βρετανία. Το 1884 άρχισε να χρησιμοποιείται αργαλείος ο οποίος δεν κινούνταν από ανθρώπινη δύναμη, δίνοντας τη δυνατότητα για την παραγωγή νέων τύπων βαμβακιού.

Στα τέλη του 19ου αιώνα άρχισε η παραγωγή των πρώτων συνθετικών ινών. Πρώτα παράχθηκε μια ημι-συνθετική ίνα, το ραγιόν, το συνθετικό μετάξυ, κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1880. Η πρώτη συνθετική ίνα που παράχθηκε από πετροχημικά ήταν το νάιλον, το οποίο εφερεύθηκε το 1931. Το νάιλον ακολούθησε το 1953 το πολυέστερ, το οποίο έφερε επανάσταση στην υφαντουργία. Σήμερα, το πολυέστερ είναι η περισσότερο χρησιμοποιούμενη τεχνητή ίνα στις Ηνωμενές Πολιτείες στην υφαντουργία. Η γρήγορη άνοδος του πολυέστερ στη δεκαετία του 1960 προκάλεσε οικονομικές δυσχέριες στις χώρες που εξήγηγαν βαμβάκι, κυρίως στην Κεντρική Αμερική, όπως η Νικαράγουα, όπου η παραγωγή είχε δεκαπλασιαστεί λόγω της έλευσης των φθηνών εντομοκτόνων. Η παραγωγή αυξήθηκε ξανά στη δεκαετία του 1970, αλλά έπεσε ξανά στις αρχές της δεκαετίας του 1990.

 

Οι 10 Μεγαλύτεροι Παραγωγοί Βαμβακιού
(σε εκατομμύρια μετρικούς τόνους)

Κατάταξη	Χώρα	2009	2010	2011
1	Κίνα	6,377,000	5,970,000	6,588,959
2	Ινδία	4,083,400	5,683,000	5,984,000
3	ΗΠΑ	2,653,520	3,941,700	3,412,550
4	Πακιστάν	2,111,400	1,869,000	2,312,000
5	Βραζιλία	956,189	973,449	1,673,337
6	Ουζμπεκιστάν	1,128,200	1,136,120	983,400
7	Τουρκία	638,250	816,705	954,600
8	Αυστραλία	329,000	386,800	843,572
9	Τουρκμενιστάν	220,100	330,000	330,000
10	Αργεντινή	135,000	230,000	295,000
—	Κόσμος	19,848,921	22,714,154	24,941,738
Πηγή: Διεθνής Οργάνωση Τροφίμων και Γεωργίας

Οι μεγαλύτεροι παραγωγοί βαμβακιού παγκοσμίως είναι η Κίνα και η Ινδία, με ετήσια παραγωγή 34 και 27 περίπου εκατομμύρια δεμάτια. Το βαμβάκι καταναλώνεται κυρίως από τις εγχώριες υφαντουργίες των δύο χωρών. Οι μεγαλύτεροι εξαγωγοί ανεπερξέργαστου βαμβακιού είναι οι Ηνωμένες Πολιτείες, με εξαγωγές αξίας 4,9 δις δολλαρίων, και η Αφρική, με εξαγωγές αξίας 2,1 δις δολλαρίων. Το διεθνές εμπόριο βάμβακος αποφέρει 12 δις δολλάρια, όσον αφορά το 2007. Σε επίπεδο κρατών, οι μεγαλύτεροι εξαγωγείς είναι οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Ινδία, η Βραζιλία, η Αυστραλία και το Ουζμπεκιστάν. Οι μεγαλύτεροι εισαγωγείς βάμβακος είναι η Κίνα, η Τουρκία, το Μπανγκλαντές, η Ινδονησία, η Ταϊλάνδη, το Βιετνάμ και το Μεξικό.

Η Ελλάδα για το 2012 ήταν ο 9ος μεγαλύτερος παραγωγός βαμβακιού στο κόσμο και ο μεγαλύτερος στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Εκτιμάται ότι παράχθηκαν 367.000 εκατομμύρια τόνοι βαμβακιού. Η καλλιέργεια βαμβακιού στην Ελλάδα καταλαμβάνει σχεδόν τις μισές αρδευόμενες εκτάσεις της χώρας και είναι ένα από τα κύρια γεωργικά προϊόντα της χώρας. Καλλιεργείται στην Θεσσαλία, την Κεντρική Μακεδονία και στη Στερεά Ελλάδα.

Στις Ηνωμένες Πολιτείες, ο μεγαλύτερος παραγωγός βαμβακιού για το 2004 ήταν το Τέξας, ενώ την μεγαλύτερη παραγωγή ανά εκτάριο έχει η Καλιφόρνια. Στην Ινδία, οι μεγαλύτεροι παραγωγοί βαμβακιού είναι οι πολιτείες Μαχαράστρα, Γκουτζαράτ και Άντρα Πραντές.