A Republica de Belarrusia u Belarrusia ye un país d'Europa Oriental en l'aria d'influencia cheopolitica rusa y anteriorment en l'aria d'influencia polaca y lituana.
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla. |
Actualment fa parti d'a Comunidat d'Estatos Independients.
Republica de Belarrusia Рэспу́бліка Белару́сь Respublika Biełaruś | |||||
| |||||
Himno nacional: Мы, беларусы | |||||
Capital • Población | Minsk 1.814.700 | ||||
Forma de gubierno President Primer ministro | Rep. semipresidencialista Aleksandr Lukashenko Roman Golovchenko | ||||
Independenzia Declarata Reconoixita | d'a URSS 27 de chulio de 1990 25 d'agosto de 1991 | ||||
Superficie • Total Mugas | Posición 84º 207.600 km² 3.098 km | ||||
Población • Total (2018) • Densidat | Posición 77º 9.491.900 46 hab/km² | ||||
PIB (PPA) • Total (2016) • PIB per capita | Posición 78º US$ 183.943 millons US$ 20.705 | ||||
Chentilicio | Belarruso/a |
O territorio de Belarrusia muga en o sentito d'as agullas d'o reloch con Polonia a l'ueste, con Lituania a lo norueste, con una cantonera de Letonia a lo norte, con Rusia a lo norte a a l'este y con Ucraína a lo sud, con as Pauls d'o Pripet como muga natural con esta zaguera republica.
A causa d'a proximidat d'a mar Baltica (257 kilometros en o punto mas amanau), o país tien un clima continental moderau, con hibiernos fredos y veranos frescos y humidos, en transición a un clima maritimo. L'hibierno dura entre 105 y 145 días, entre que que o verano puede arribar dica os 150 días. A temperatura meya en chinero ye d' uns –6 °C, entre que que en chulio ye d' uns 18 °C, con alta humedat. A meya anyal de precipitacions oscila entre 550 y 700 mm, pendendo d' a comarca, con cantidaz a vegadas excesivas.
A mayor part d'a población ye belarrusa, con una minoría polaca en extensas zonas de l'ueste muito reducita dimpués d'a segunda Guerra Mundial, chicotas minorías de lituanos y de tartaros de Lituania tamién en l'ueste a man d'a muga con Polonia y Lituania, y inmigrants rusos y ucraineses, muitos d'ellos venitos en o periodo sovietico.
O territorio de l'actual Belarrusia yera habitato en l'alta Edat Meya por eslaus orientals que iban desplazando a los pueblos baltos enta l'ueste. Dimpués d'a invasión mongola a mayor parte d'o territorio d'os eslaus orientals quedó sozmeso por os mongols-tartaros, pero con o tiempo os lituanos conquirioron o territorio de l'actual Belarrusia y buena part d'Ucraína a los tartaros d'o Khanato d'a Horda d'Oro. L'actual Belarrusia fació part de Lituania en a Unión Polaco-Lituana y en a Republica d'as dos Nacions y os suyos habitants eslaus orientals fuoron denominatos rutens. Cuan l'Imperio Ruso se convertió en una potencia mayor que Polonia-Lituania y participó en os repartos de Polonia os territorios habitatos por os actuals belarrusos fuoron anexionatos por l'Imperio Ruso, os rutens-belarrusos fuoron consideratos simplament rusos y o territorio suyo fue denominato Rusia Occidental.
Cuan dimpués d'a Revolución d'Octubre as potencias centrals ocupan amplos territorios en o frent oriental, negocian con o nuevo gubierno ucrainés y reconoixen un Estato lituano a lo que conceden Grodno, Bialystok y Brest. Manimenos o 25 de marzo de 1918 se problamó a republica nacional de Belarrusia sin garra eco. Os polacos dende 1919 preboron de recuperar as mugas de 1772, extendendo a sobiranía polaca por os países rutens que enantes yeran d'a Unión Polaco-Lituana u d'a Republica d'as Dos Nacions. A guerra polaco-sovietica conduce en 1920 a que o territorio d'os Belarrusos quede dividito en dos por una muga a l'este de Minsk, ratificata por o tractau de Riga o 18 de marzo de 1921.
O renaiximiento cultural belarruso se produce en a decada de 1920 en o costato sovietico d'a muga. A Republica Socialista Sovietica de Belarrusia, establita o 1 de chinero de 1919 arredol de Minsk y Bobruisk será una republica costitutiba d'a URSS o 30 d'aviento de 1922 con Rusia, Ucraína e Trascaucasia. Entre 1924 y 1926 s'exampla con Polotsk, Vitevsk, Moguilov y Gomel. Queda una muga fixata entre Rusia y Belarrusia corresponde a la muga entre Rusia y Polonia enantes de 1772. Por un tiempo se fa oficial a luenga belarrusa y se creya una elite intelectual belarrusa, pero o Stalinismo reprimirá estas expresions y diezmará a clase intelectual.
O Pacto chermano-sovietico de 1939 permite a los sovieticos ocupar a metat occidental de Belarrusia, baixo poder polaco. L'exercito royo fa limpiezas etnicas de población polaca. Muitos polacos son deportatos ta Cazaquistán. En 1941 os alemans atacan a la Unión Sovietica y ocupan Belarrusia. S'organiza una resistencia partisana que se mantién dica a contraofensiva sovietica de 1944. Os Einsatzgruppen eliminan a población chodiga en a retraguarda d'as linias alemanas.
En 1945, un tratau soviético-polaco fixó como muga entre la URSS y Polonia una muga equivalent a la Linia Curzon, lo que significó a Belarrusia una nueva muga y un ixamplamiento territorial enta l'ueste. Os polacos nunca no heban acceptau esta linia como muga etnica, pero dende 1919 la consideraba asinas la comunidat internacional. Dimpués 1945 os polacos que quedoron a l'este d'a nueva muga se troboron en a situación d'acceptar una nacionalidat diferent u emigrar. D'acuerdo con una investigación recient bels 3 millons de polacos viviban a l'este d'a Linica Curzón, dos cuals arredol de 2.1 u 2.2 murioron, fuyoron, emigroron u fuoron forachitaus enta os nuevos territorios alemans anexionaus por a nueva Polonia.
A Belarrusia d'a postguerra teneba un ministerio d'Afers Exteriors teoricament diferent d'a URSS, y Belarrusia fació part o mesmo que Ucraína d'os fundadors d'a ONU, pero o país dependeba en realidat d'a URSS de tot. A presencia militar sovietica y a construcción de nuevas industrias trayó nueva población rusa y d'atras nacionalidaz d'a URSS fendo que a presencia d'os nativos belarrusos se fuese diluindo en cualques puestos. En o contexto d'a economía planificada sovietica Belarrusia teneba a función de producir equipamiento agricola, tractors, camions, y productos electronicos y d'alta tecnolochía destinaus a l'exercito u a la población (televisions, frigorificos y radios). A instalación d'industrias quimicas y petroquimicas vinió acompanyada d'a construcción d'a nueva ciudat de Navapolatsk, que representaba un foco de contaminación. A presión politica y cultural rusa en a Belarrusia sovietica yera muito fuerte, y por eixemplo a mitat d'a decada de 1980 no i heba garra escuela en Minsk que amostrase belarruso. En zaguerías d'esta decada amanixió o Frent Popular Belarruso. Belarrusia estió o país mes perchudicato por o desastre nucleyar de Chernobil de 1986.
A independencia de Belarrusia ye mes resultato d'as circustancias que d'a voluntat nacional d'un pueblo que deseye a independencia. Lo que quereban mes os belarrusos yera a fin d'a hechemonía politica d'o Partiu Comunista, unas eleccions libres y reparacions por a esferra de Chernobil.
O golpe militar d'agosto de 1991 en Rusia significó a fin d'a URSS, y o 8 d'aviento de 1991 os presidents de Rusia, Belarrusia y Ucraína firmoron a fin d'a URSS y a formación d'a CEI (Comunidat d'Estatos Independients). Dende ixe inte Belarrusia ha tenito buenas relacions con Rusia.
En setiembre de 1991 a republica prenió o nombre de Belarus en cuenta de Belorosija. Staniskav Chchkevitch se convertió en chefe d'Estato de facto, pero fue destituito y reemplazato en chinero de 1994 por Mietchislav Grib.
Ex Unión de Republicas Socialistas Sovieticas (URSS) | |
Armenia | Azerbaichán | Belarrusia | Cazaquistán | Cheorchia | Estonia | Letonia | Lituania | Moldavia | Kirguizistán | Rusia | Tachiquistán | Turkmenistán | Ucraína | Uzbekistán |
Comunidat d'Estatos Independients (CEI) | |
Armenia | Azerbaichán | Belarrusia | Cazaquistán | Kirguizistán | Moldavia | Rusia | Tachiquistán | Turkmenistán (asociau) | Uzbekistán |
Estaus d'Europa |
Abkhasia3 | Albania | Alemanya | Andorra | Armenia2 | Artsakh3 | Austria | Azerbaichán1 | Belarrusia | Belchica | Bosnia y Herzegovina | Bulgaria | Cazaquistán1 | Croacia | Cheorchia1 | Chipre2 | Chipre d'o Norte2, 3 | Chequia | Dinamarca | Eslovaquia | Eslovenia | Espanya1 | Estonia | Finlandia | Francia1 | Grecia | Hongría | Islandia | Irlanda | Italia1 | Kosovo3 | Letonia | Liechtenstein | Lituania | Luxemburgo | Macedonya d'o Norte | Malta | Moldavia | Mónegue | Montenegro | Noruega | Osetia d'o Sud3 | Países Baixos | Polonia | Portugal | Reino Uniu | Rumanía | Rusia1 | San Marino | Serbia | Suecia | Suiza | Transnistria3 | Turquía1 | Ucraína | Vaticano |
Dependencias: Åland | Akrotiri y Dhekelia | Chibraltar | Guernési | Isla de Man | Islas Feroe | Jèrri | Svalbard |
1 Parti d'o suyo territorio ye difuera d'Europa. 2 Se troba en Asia, pero tien relacions historico-culturals con Europa. 3 Parcialment reconoixiu. 4 No reconoixito |
This article uses material from the Wikipedia Aragonés article Belarrusia, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). O texto ye disponible baixo a Creative Commons Attribution/Share-Alike License; puede que sigan d'aplicación atros termins. Se veiga as Condicions d'uso ta más detalles. Wikipedia ye una marca rechistrada d'a Wiki Du học, una organización sin animo de lucro. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Aragonés (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.