ئەدەبی زانستی (بە ئینگلیزی: Scientific literature) لە بڵاوکراوە زانستییەکان پێک دێت کە ڕاپۆرتی کاری بەئەزموون و تیۆریی ڕەسەن لە زانستە سروشتی و کۆمەڵایەتییەکاندا دەدات لە بوارێکی ئەکادیمیدا.
زۆر جار ئەدەبی زانستی بە ئەدەبیات ناو دەبرێت. بڵاوکردنەوەی ئەکادیمی بریتییە لە پرۆسەی بەشداریکردنی ئەنجامی توێژینەوەکانی تاک لە ئەدەبدا، کە زۆر جار پێویستی بە پرۆسەی پێداچوونەوەی ھاوتای ھەیە.
توێژینەوەی زانستی ڕەسەن کە بۆ یەکەم جار لە گۆڤارە زانستییەکاندا بڵاو کراوەتەوە پێی دەوترێت ئەدەبی سەرەتایی داھێنانەکان و ڕاپۆرتی تەکنیکی، بۆ ئەنجامە بچووکەکانی توێژینەوە و کاری ئەندازیاری و دیزاین (بە نەرمامێری کۆمپیوتەریشەوە)، ھەروەھا دەکرێت ڕەچاوی ئەدەبی سەرەتایی بکرێت.
سەرچاوە لاوەکییەکان بریتین لە وتارەکانی پێداچوونەوە (کە پوختەکردنی دۆزینەوەکانی توێژینەوە بڵاوکراوەکان بۆ تیشک خستنە سەر پێشکەوتنەکان و ھێڵە نوێیەکانی توێژینەوە) و کتێبەکان (بۆ پڕۆژە گەورەکان یان مشتومڕە فراوانەکان، لەوانە کۆکراوەی وتارەکان).
سەرچاوەی سێیەم لەوانەیە ئینسایکڵۆپیدیا و کارە ھاوشێوەکان بن کە بۆ بەکارھێنانی بەربڵاوی گشتی مەبەستن.
ئەدەبی زانستی دەتوانێت ئەم جۆرە بڵاوکراوانەی خوارەوە بگرێتەوە:
ھەروەھا ئەدەبیات لەوانەیە بڵاوبکرێتەوە لەو ناوچانەی کە بە «خۆڵەمێشی» دادەنرێن، ھەروەک لە دەرەوەی کەناڵە تەقلیدییەکان بڵاو دەکرێنەوە. ئەم ماددەیە بە شێوەیەکی ئاسایی لەلایەن بنکەدراوەی سەرەکییەوە پێڕست نەکراوە و دەتوانێت نامیلکە و تێستەکان و نامەکان، یان ھەواڵنامە و بولێتەکان لەخۆ بگرێت. گرنگی جۆرە جیاوازەکانی بڵاوکراوە زانستییەکان دەتوانێ جیاواز بێت لە نێوان دیسپلینەکان و گۆڕان بە درێژایی کات. بەڕای جەیمس جی ئێسپیت و ڕۆسێل فوت، گۆڤارە ھاوتەمەنەکان بەرچاوترین و بەناوبانگترین شێوەی بڵاوکردنەوەن. چاپەمەنییەکانی زانکۆ لە بڵاوکراوەی ڕۆژنامەگەریی بازرگانی زۆر باوترن. باری کار و کارەکانی کۆنگرە پەیوەستە بە دیسپلینەوە؛ ئەوان بە شێوەیەکی ئاسایی گرینگترن لە زانستە جێبەجێ کراوەکان. بەھای بڵاوکردنەوە وەک ڕاپۆرتێکی پێش چاپ یان زانستی لەسەر وێب لە ڕابردوودا نزم بووە، بەڵام لە ھەندێک بابەتدا، وەک بیرکاری یان فیزیای وزەی بەرز، ئێستا بەدیلێکی پەسەندکراوە.
ئەم بەشە ئاماژەی بە ھیچ سەرچاوەیەک نەداوە. تکایە بە دانانی ئاماژە بۆ سەرچاوە بڕواپێکراوەکان، ئەم بەشە باشتر بکەن. دەقە بێسەرچاوەکان لەوانەیە داوای سەرچاوەیان لێ بکرێت یان لاببرێن. |
پەڕەی زانستی بە دە جۆر پۆلێن کراون. ھەشت لەو ئامانجانە ئامانجی دیاریکراویان ھەڵگرتووە، لەکاتێکدا دووەکەی تر دەتوانن جیاواز بن بەپێی شێوازەکە و ئامانجی مەبەستدار.
ئەو پەڕانەی کە ئامانجی تایبەت ھەڵدەگرن بریتین لە:
ئەم دوو جۆرەی خوارەوە جیاوازن، لەوانە بۆ نموونە قسە و وتارە مێژوویییەکان:
پەڕەی زانستی پێکھاتەیەکی ستانداردی ھەیە کە لە خەڵکدا جیاوازە:
تۆمارە ڕاستەقینەی ڕۆژانە لە زانیاری زانستی لە دەفتەر یاداشتی توێژینەوە یان تۆمارەکان پارێزراون. ئەمانە بەزۆری وەک بەڵگەی سەرەکی کارەکە بە نادیاری دەپارێزرێن، و زۆربەی کات لە ئەرشیفی پارێزراون. مەبەستەکە پاراستنی بەڵگەکانە بۆ ئەولەوییەتی زانستی، و بە تایبەتی بۆ ئەولەوییەتی بۆ بەدەستھێنانی داھێنانەکان. ھەروەھا لە ناکۆکییە زانستییەکاندا بەکارھاتوون لەو کاتەوەی کۆمپیوتەرەکان بەردەستن، دەفتەری تێبینییەکان لە ھەندێک بواری داتادا وەک تۆماری بنکەی زانیاری پارێزراون، و نەرمئامێری گونجاو لە بواری بازرگانییەوە بەردەستە. کار لەسەر پرۆژەکە بە شێوەیەکی ئاسایی بڵاودەکرێتەوە وەک یەک یان زیاتر ڕاپۆرتی تەکنیکی، یان وتار. لە ھەندێک بواردا ھەردووک بەکار دەھێنرێن، لەگەڵ ڕاپۆرتی سەرەتایی، کاغەزی کار، یان چاپی پێشوو کە بە دوایدا نوسراوێکی فەرمی دێت. وتارەکان زۆربەی کات لە کۆتایی پرۆژەیەک ئامادە دەکرێن، یان لە کۆتایی پێکھاتەکانی بەشێکی زۆر بە تایبەتی. لە ئامادەکردنی ئەم جۆرە وتارە یاسای توند بۆ نووسینی زانستی دەبێت پەیڕەوی بکرێت.
زۆرجار پێشکەوتنی پیشەکە پەیوەستە بە بڵاوکردنەوە لە گۆڤارە کاریگەرە بەرزەکاندا، کە بە تایبەتی لە زانستە سەخت و کارپێکراوەکاندا بە زمانی ئینگلیزی بڵاو دەکرێنەوە. لە ئەنجامدا ئەو زانایانەی کە شارەزایی نووسینی ئینگلیزیی لاوازیان ھەیە لە زیانیدان کاتێک ھەوڵ دەدەن لەم گۆڤارانەدا بڵاوبکەنەوە، بێ گوێدانە چۆنییەتی خوێندنی زانستی. خۆی ھێشتا زۆرێک لە زانکۆکانی نێودەوڵەتی پێویستیان بە بڵاوکردنەوە ھەیە لەو گۆڤارە کاریگەرانە لەلایەن ھەردوو قوتابی و فاکەڵتەکەیانەوە. ڕێگەیەک کە ھەندێک لە نووسەرانی نێودەوڵەتی دەست دەکەن بە زاڵبوون بەسەر ئەم کێشەیەدا ئەوەیە کە بە ڕێکەوتن لەگەڵ سەرنووسەرانی کۆپی پزیشکی ئازاد کە قسەکەری ڕەسەنی ئینگلیزین و تایبەتمەندن بە ESL (زمانی ئینگلیزی وەک زمانی دووەم) ئیدیت دەکەن بۆ ئەوەی ئینگلیزی دەستنووسەکانیان بە.
ھەرچەندە ناوەڕۆکی وتارێک لە فۆرماتەکەی گرنگترە، بەڵام ئاسایییە کە وتارە زانستییەکان پەیڕەوی پێکھاتەیەکی ستاندارد بکەن، کە تەنیا لە بابەتە جیاوازەکاندا کەمێک جیاوازن. ھەرچەندە پێکھاتەی IMRAD جەخت لەسەر ڕێکخستنی ناوەڕۆک دەکاتەوە و لە وتارەکانی گۆڤاری زانستیدا ھەر بەشێک (پێشەکی، شێواز، ئەنجام و گفتوگۆ) گرێبەستێکی بێ وێنەی ھەیە بۆ شێوازی نووسینی زانستی. ئەمانەی خوارەوە ڕێنمایی سەرەکین بۆ چوارچێوەبەندی، ھەرچەندە ھەر ڕۆژنامەیەک و ھتد تا ڕادەیەک شێوازی خانووی خۆی دەبێت:
لە کۆتایدا، بەشێکی "سەرچاوەکان" یان "وێژەی ژێدەر" ئەو سەرچاوانە لیست دەکات کە لەلایەن نووسەرانەوە باسکرابێت.
زیادکردنی پشتبەستن بە خزمەتگوزارییەکانی دیجیتاڵی ئەبسترات و بزوێنەری گەڕانی ئەکادیمی مانای ئەوەیە کە قبووڵکردنی دی فاکتۆ لە گوتاری ئەکادیمیدا پێشبینی دەکرێت بە تێوەگلان لەم جۆرە سەرچاوە دیاریکراوانەدا. دابینکەرانی بازرگانی داتای خاوەندارییەتی بریتین لە خزمەتگوزاری کیمیای ئەبستراکتس، وێبی زانست و سکۆپوس، لەکاتێکدا داتای کراوە (و زۆرجار سەرچاوەی کراوە، قازانج نەکردن و کتێبخانە بە پێشەنگی کتێبخانە) بریتین لە DOAB و DOAJ.
گواستنەوەی مافی چاپ لە نووسەرەوە بۆ بڵاوکەرەوە، کە لەلایەن ھەندێک گۆڤارەوە بەکاردێت، دەکرێت جێی مشتومڕ بێت، چونکە زۆرێک لە نووسەران دەیانەوێت زیاتر بە بەربڵاوی بیرۆکەکانیان بڵاو بکەنەوە و لە شوێنێکی تر کەرەستەکانیان بەکاربێنن بەبێ ئەوەی پێویستیان بە مۆڵەت ھەبێت. عادەتەن نووسەرێک یان نووسەرەکان بە نووسینی وتارێک و بەکارھێنانی وێنەکانی تر ئەو کێشەیە خەتەنە دەکەن. ھەندێک لە بڵاوکەرەوەکان لەوانەیە دەیانەوێت بڵاوکردنەوە بۆ گۆڤارەکەیان بۆ ئەوەی بە بێ مەرج دووبارە بەرھەمھێنانەوەی فاشیمایل پەسەند بکەن، بڵاوکەرەوەکانی تر زیاتر بەرگری دەکەن. لە ڕووی بڵاوکراوەکانی توێژینەوەوە، ژمارەیەک لە کێشە سەرەکییەکان بریتین لە:
کێ لەوانەیە داوای مافی نووسەرێتی بکات؟ دەبێت نووسەران بە کام ڕیز ڕیز بکرێن؟ ناکۆکییەکانی بەرژەوەندییەکان ئەمە ئاماژەکردنە بە گریمانەی لایەنگری بەھۆی بەرژەوەندی تایبەتییەوە. ئەوە بە زانین دەکرێت یان نا. ئەمە ناڕەوشتە چونکە داتا دروست دەکات.
ناکۆکی نووسەران. نووسەری وتارێک بە سادەیی نووسەری وتارەکەیە. کێشەی ئەخلاقی لەگەڵ ئەمە کاتێکدایە کە دوو کەس ھەن کە باوەڕیان بە نووسەر ھەیە، بەڵام تەنیا یەک نووسەری ڕاستەقینە ھەیە. ڕێنمایییەکان ھەن بۆ یارمەتیدان لە ھەڵبژاردنی ئەوەی کە نووسەرێتی نووسینەکە بەدەست دەھێنیت. ئەوەی کە نووسەرێتی بەدەست ناھێنێت لە دانپێدانانەکاندا دانراوە. ڕێنمایییەکان لە ئێن ئای ئێچ و ئەنجومەنی سەرنووسەرەکانی زانستەوە ھاتوون.
یەکەم سەروتاری تۆمارکراوی پێش بڵاوکردنەوە بە ھاوساڵان لە ساڵی ١٦٦٥ لەلایەن سەرنووسەری دامەزرێنەری مامەڵە فەلسەفییەکانی کۆمەڵگای شاھانە، ھێنری ئۆڵدنبێرگ ڕوویدا.
کتێبە تەکنیکی و زانستییەکان تایبەت بوون بە دەیڤد ڤان نۆستراند و گۆڤاری ئەندازیاریی ئەو دووبارە وتاری زانستی ھاوچەرخی بڵاو کردەوە.
کۆمنزی ویکیمیدیا، میدیای پەیوەندیدار بە ئەدەبی زانستی تێدایە. |
This article uses material from the Wikipedia Soranî / کوردی article ئەدەبی زانستی, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). ناوەرۆک لەبەردەستە لەژێر CC BY-SA 4.0دا، مەگەر پێچەوانەی وترابێ. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Soranî / کوردی (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.