Ша-Шен Дер

Ша-шен дер
Ша-шен дер (Мане Эдуардан сурт)
Медиафайлаш Викилармехь

Суицидан бахьанаш йукъахь ду — синӀаткъаман цамгарш а (царна йукъахь депресси а, биполяран карзахалла а, аутизм спектран карзахаллаш а, шизофрени а, стеган цамгарш а, сингаттаме цамгарш а), физически цамгарш а (масала дӀа ца долу гӀелдалар), психотропан молханаш мийлар а, маларийн цамгар а.

Ша кхоа ца вар (масала тӀамехь а, къаьсттина халчу хьолехь а) турпалалла санна лоруш ду; башхо йоцу суицидах а, альтруистан суицидах а къастадо иза.

Дерригдуьненан могушалла Ӏалашйаран организацин (ВОЗ-ан) хаамашца, хӀора шовзткъе секундехь суицид ярца цхьа стаг хӀаллакхуьлу. ХӀора дийнахь дуьненахь кхо эзар адамо суицид йо. ХӀора шарахь цхьа миллион адамо суицид йо.

Ша-шен деран уггара лахара гайтамаш бу Латинан Америкехь а, Ӏаьрбойн а, цхьайолчу азиатийн а пачхьалкхашкахь. Суицидийн йуккъера барам бу Къилбаседера а Йуккъерачу а Европехь а, Къилбаседа Америкехь а, Къилба-Малхбале Азехь а, Тийначу Ӏапказан Малхбузера декъехь а (Австрали а, Канада а, ХӀинди а, Керла Зеланди а, Америкин Цхьанатоьхна Штаташ а). 2008-чу шеран ша-шен деран уггар лакхара гайтамаш бара Литвахь а, Беларусехь а, Россехь а, Шри-Ланкехь а, Кхазакхстанехь а, Мажаройчоьнах а, Японехь а, Украинехь а, Латвехь а.

Билгалдоху рогӀера суицидийн бахьанаш:

• Стеган дахарехь йолу проблемаш:
  • ямартло яр;
  • доьзалан девнаш а, дӀасакъастар а;
  • гергарчу стеган цамгар а, кхалхар а;
  • ша хилар а, тидам цатоар а, гонаха болчу наха гӀайгӀа ца бар а;
  • балх тӀехь а, доьшучу меттехь а аьтто цахилар;
  • зенаш хилар а, банкрот хилар а;
  • аьтто байна йукъараллин зеделларг (масала, цхьана тобанах йукъаравалар а, балхара дӀаваккхар а, карьера йохар а), социале изоляци а;
  • аутинг (адаман ца луъушехь йа пурба доцуш цуьнан сексан ориентацех а, гендеран билгалдаккхарех а лаьцна къайле нахалаяккхар а);
  • хала соматични цамгар йа эрчавоккхуш сакхт;
  • психотропан молханаш маларца йоьзна проблемаш (цу йукъахь синӀаткъаме (психологикан));
  • къаьсттина депресси а, кхийолу синӀаткъаман цамгарш а (Дерригдуьненан могушалла Ӏалашйаран организацин хаамашца, 15 процент депресси йолчу наха суицид йо).
• Ша-шен вуьйчу хьоле ваккхар:
  • Ӏалашоллин хьийзор а, эладита (сийсаздар) а, кхерор а, гӀело яр а;
  • ницкъбар а, еттарш а;
• ХӀоттар а, дахарехь самукъа цадалар а, Ӏалашо цахилар а;
• Динан фанатизм (бӀарзвелла тешар) а, Ӏадатан ша-шен дер а.
• Сий лардархьама ша-шен дер (масала, харакири);

Ша-шен дер тайп-тайпана хуьлу. Л. З. Трегубовс а, Ю. Р. Вагинс а билгалйаьккхина цуьнан тайпанаш:

• ша-шен ирхъолла
• садукъдар
• хи чу эккхар
• дӀовш (талу а, набаран молханаш а, наркотикан препараташ а) малар
• ша-шен дагор
• Ӏуттучу а, ирачу а герзаца суицид яр:
  • сэппуку йа харакири — Японехь Ӏадатехь ша-шен дер а;
  • тур тӀе вожар (Ширачу Румехь);
  • пхенаш этӀор
• долучу герзан гӀоьнца
• электричествон токаца
• хӀаваан кеманийн пилоташ хуъушехь бина авиабохамаш
• лакхе тӀера охьакхетар
• мацалла хьегар
• кхераме шелдалар

Америкин Цхьанатоьхначу Штаташкахь 2005-чу шарахь ша-шен деран уггаре йаьржина кепаш йара:

·       долучу герзаца йина суицид — 52,1 %

·       ша-шен ирхъолла— 22,2 %

·       дӀовш малар — 17,6 %

·       кхийолу методаш — 8,1 %

Дела цхьаъ веш волчу динашкахь (ислам а, керсталла а, яхӀудийн дин а) ша-шен дер къилахь лоруш ду. Делахь а, цхьацца йукъарадаккхарш хуьлу. Суицид йинчу адаман докъан ламасташ кхочуш ца до. Йукъарадаккхарш ду: синтӀаткъаме цамгар йолуш нах а, кхетам чохь ца хилла адам а, вехна хилла адам а; шайн динан а, даймехкан а дуьхьа белларш а, шен ницкъ ца байта кхелхинарш а.

Сийлахьчу Къуръанехь Аннисаъ (Зударий) суратехь а, 29-чу айатехь йаздина ду:

ХӀай шаьш [Дéлах] тешнарш! Ма даа вовшийн даьхнеш шайна йукъахь харцонца, и [даьхнеш] шу вовшийн рéза долу совдéгар [даьхнеш] хилча бен . Ма дайъа шайн догӀмаш . Баккъалла а АллахӀ ву шоьца къинхéтамé.

Ортодоксан керсталлехь суицид йинчарна тӀера доӀа дан магош ду. Протестанталлехь а, таханлерачу католицизмехь а ша-шен дер динчунна тӀера докъан ламасташ кхочушдо. Кхиболчу неха дуьхьа шен дахар дӀадалар суицид санна лара ца деза бохучу нахас даладо Ӏийсан Инжилера дешнаш:

«Шен доттагӀашна хьалхара шен са а дӀадаллал болчу безамал сов безам цхьанна а хир бац.» (Яхья 15:13)