Номгон Далай: далай

Гурбан бусад ехэ далайнуудтай (Энэдхэг, Атлантик, Хүйтэн далай гурбантай) хамтаа уһаяа ниилүүлдэг. Номгон далай 5 континентнуудай (Африкаһаа бэшэ) эрьенүүды өөрэнгөө уһаар зайладаг. Евразиин Австраалиин хоёрой зүүн эрьенүүды норгодог, Хоёр Америкэнүүдэй (Хойто ба Урда) баруундаһаань норгодог. Антарктикын мүльһэтэй эрьеын хойто талаһаань угаадаг.

Номгон далай
Номгон далайн газарай зураг
Гадаргуугай дэбисхэр	179,7 сая км²
Дунда гүнзэгэнь	3984 м
Эгээн гүнзэгэнь	10 994 м (Мариана хонхор)
Уһанай багтаса	710,4 сая км³
Дабһалиг шанар	33—35 ‰ (хуудам далай)
Аралууд	+25,000

Номхон далай Дэлхэйн хамагай томо далай юм. Уг далайн нэрые Португалиин далайда ябагша, шудлааша Фердинанд Магеллан үгэһэн байна. Номгон далайнь хойто талаараа Арктик далай, урда талаараа Антарктида, баруун талаараа Ази, Австрали, зүүн талаараа Америкэ газар түбигээр хүрээлэгдэнэ. 169.2 сая хабтагай дүрбэлжэн км гү, али Дэлхэйн уһан гадаргуугай 46%, ниитэ гадаргуугай 32%-иие эзэлнэ. Экваторые дахаад Хойто Номгон далай, Урда Номгон далай гэжэ хубаагдана. Мариан хонхор хамагай гүн сэгэнь болоод 10,911 метр болоно.

 

Номгон далайнь Дэлхэйн ниитэ гадаргуугай 1/3-иие гү, али 179.7 сая кв.км талбай эзэлнэ. Энэнь Дэлхэйн бүхы хуурай газарһаа элүү гарадаг байна. Хойноһоо урагша 15,500 км, баруунһаа зүүн тиишэ 19,800 км үргэн болоно. Хамагай гүн сэгэнь Мариана хонхор, 10,911 м гүн. Далайн дундажа гүн 4,280 метр байдаг байна.

Номгон далайда ниитэдээ 25,000 аралтай. Энэнь Дэлхэйн бусад бүхы далайн аралуудһаа тооной хубида элүү гарана. Уг аралуудай ехэнхинь экваторһоо урда зүгтэ байрлана.

Номгон далайн хэмжээ хабтагай хүдэлгөөнһөө хамааран жэлдэ 2-3 сантиметрээр гү, али ойролсоогоор 0.5 квадрат километраар багадажа байгаа ба Атлантын далайн хэмжээ эсэргээр нэмэгдэжэ байгаа болоно.

Номгон далайн баруун эргын зүб бэшэ хэлбэриһээ үүдэн олон тооной тэнгисүүд байрлаха үүндэ: Сулавесиин тэнгис, Шүрэн тэнгис, Дурнада Хитадай тэнгис, Филиппиниин тэнгис, Япон тэнгис, Урда Хитадай тэнгис, Сулу тэнгис, Тасманай тэнгис, Шара тэнгис зэргэ багтана. Номгон далайнь Малаккын хоолойгоор Энэдхэгэй далайтай, Магеллан хоолойгоор Атлантик далайтай, Берингай хоолойгоор Арктик далайтай холбогдоно.

Номгон далайе 180-р голдчын дагуу Баруун ба Зүүн Номгон далай гэжэ хубаана. Баруун Номгон далайнь Дэлхэйн бүмбэрсэгэй зүүн хэһэгтэ гү, али Ази тибиин оршом, харин Зүүн Номгон далайнь Америкэ тибиин оршом, Дэлхэйн бүмбэрсэгэй баруун хахадта байрлана.

 

Уһанай хэмэнь үргэргэй дагуу өөршэлэгдэхэ болоод экватор оршомдо 25-30 °C, Хойто мүльһэн, болон Урда далай оршомдо зарим хэһэгтээ хүлдүү байна. Дабһажалтань мүн үргэрэгэй дагуу өөршэлэгдэнэ. Экватор оршомой уһаниинь дунда үргэрэгэй уһые бодобол бага дабһажалтатай байна. Ушариинь экватор оршомдо ехэ хэмжээнэй хур тунадаһа унадаг байна. Туйла оршомдо дабһажалта мүн бага байдагиинь ууршалта бага ябагдадагтай холбоотой. Номгон далайн уһаниинь Атлантик далайһаа элүү дулаан байна.

Бүмбэрсэгэй хойто хахадта Номгон далайн урдагал сагай зүүнэй дагуу, урда хахадта сагай зүүнэй эсэрэг байна.

Номгон далай заримдаа Номгон дүлгөөн далайе дундада зуунай үедэ Америкэ тибиие испанишууд колонизацилга байха үеын эхиндэ Испани зоригто далайшан Бильбао анха нээжэ түүнэй дабһатай гашуун уһые амһаһан гэжэ үзэдэг.

•   Энэ хуудаһан Номгон далай гэһэн Викимедиа сангай ангилал холбооһотой.
• LA Times special Altered Oceans Архивировалһан 10 таба һара 2009 оной.
• Oceanography Image of the Day , from the Woods Hole Oceanographic Institution
• EPIC Pacific Ocean Data Collection Архивировалһан 4 таба һара 2010 оной. Viewable on-line collection of observational data
• NOAA In-situ Ocean Data Viewer Архивировалһан 11 хоёр һара 2006 оной. Plot and download ocean observations
• NOAA Ocean Surface Current Analyses - Realtime (OSCAR) Архивировалһан 29 арбан хоёр һара 2005 оной. Near-realtime Pacific Ocean Surface Currents derived from satellite altimeter and scatterometer data
• NOAA PMEL Argo profiling floats Архивировалһан 1 долоо һара 2001 оной. Realtime Pacific Ocean data
• NOAA TAO El Niño data Realtime Pacific Ocean El Niño buoy data