Халопенічы: мястэчка ў Беларусі

Гэтая назва мае некалькі сэнсаў. Калі вас цікавяць іншыя сэнсы, глядзіце таксама Халопенічы (неадназначнасьць).

Цэнтар сельсавету Крупскага раёну Менскай вобласьці. Насельніцтва на 2018 год — 1381 чалавек. Знаходзяцца за 34 км на поўнач ад Крупак, за 28 км ад чыгуначнай станцыі Крупкі (лінія Менск — Ворша); аўтамабільная дарога на Худаўцы.

Халопенічы лац. Chałopieničy
Кляштар дамініканаў
Першыя згадкі:	1451
Краіна:	Беларусь
Вобласьць:	Менская
Раён:	Крупскі
Сельсавет:	Халопеніцкі
Насельніцтва:	1381 чал. (2018)
Часавы пас:	UTC+3
Тэлефонны код:	+375 1796
Паштовы індэкс:	222024
СААТА:	6230863905
Нумарны знак:	5
Геаграфічныя каардынаты:	54°31′2″ пн. ш. 28°57′23″ у. д. / 54.51722° пн. ш. 28.95639° у. д. / 54.51722; 28.95639 28°57′23″ у. д. / 54.51722° пн. ш. 28.95639° у. д. / 54.51722; 28.95639
Халопенічы на мапе Беларусі ± Халопенічы Халопенічы
Галерэя здымкаў у Вікісховішчы

Халопенічы — даўняе места гістарычнай Аршаншчыны (частка Віцебшчыны), колішняя сталіца графства. Да нашага часу тут захаваўся кляштар дамініканаў у стылі барока, помнік архітэктуры XVIII ст.

На думку этнографа Адама Багдановіча, бацькі Максіма, тапонім Халопенічы мае скіфскае паходжаньне: ад хола ці гола — 'вада, возера' і пея — 'рака'. Згодна зь іншай вэрсіяй, у аснове назвы меркаваны балтыйскі гідронім Халапея з такім жа значэньнем (возера, утворанае рэчкай). Географ Вадзім Жучкевіч тлумачыў тапонім праз слова халоп.

Побач з сучаснай афіцыйнай назвай Хало́пенічы таксама ўжываецца варыянт Халапе́нічы.

Вялікае Княства Літоўскае

 

Першы пісьмовы ўпамін пра Халопенічы (Хлопавічы) як уладаньне Фёдара Даўгоўдавіча ў Аршанскім павеце Вялікага Княства Літоўскага датуецца 1451 годам, калі вялікі князь Казімер надаў канцлеру Міхалу Кезгайлу 10 даньнікаў і 11 цяглых сялянаў у шэрагу вёсак Лукомскай воласьці. У 1594 годзе маёнтак перайшоў да Мальхера Шэмета, у 1610 годзе — Войцеха Дарагастайскага. З 1620 году Халопенічы знаходзіліся ў валоданьні роду Нонгартаў і налічвалі 37 двароў.

У 1620—1644 гадох мястэчка было цэнтрам маёнтку, уладаньнем Мікалая Млечкі. Захаваўся ягоны дзёньнік, у якім зьмяшчаюцца інвэнтар за 1620 год, плян панскага дому, апісаньне кухоннага начыньня, скаціны, гаспадарчых прыладаў, сьпіс рэчаў, падараваных грэка-каталіцкай царкве, лекарскія і кулінарныя рэцэпты. У 1638 годзе Мікалай Млечка збудаваў у Халопенічах касьцёл і заснаваў пры ім кляштар кармэлітаў. На 1669 год у мястэчку было 260 дымоў.

У 1670 годзе Халопенічы перайшлі да ваяводы амсьціслаўскага Мікалая Цеханавецкага, у 1670-я гады — да роду Халецкіх. У 1703 годзе Марцыян Дамінік Халецкі заснаваў тут кляштар дамініканаў і драўляны касьцёл (згарэў у 1844), у 1712 годзе — збудаваў новую царкву. З 1730-х гадоў Халопенічы знаходзіліся ў валоданьні роду Храптовічаў. На 1748 год частка маёнтку (116 двароў) належала Антонію Халецкаму.

 

Па першым падзеле Рэчы Паспалітай (1772 год), у выніку якога Ворша апынулася ў складзе Расейскай імпэрыі, Халопенічы атрымалі мескія правы і сталі сталіцай рэшты Аршанскага павету. Тут зьбіраліся павятовыя соймікі. У 1775 годзе Адукацыйная камісія адкрыла ў Халопенічах 3-клясную школу, само места налічвала 127 двароў. Паводле зьвестак на 1777 год тут было 78 двароў, штогод пачалі праводзіцца кірмашы. У 1783 годзе Яўхім Храптовіч надаў Халопенічам значныя эканамічныя правы, што спрыяла гаспадарчаму ўздыму і наплыву зьбеглых сялянаў зь іншым маёнткаў, у тым ліку з-за граніцы з Расейскай імпэрыяй. У 1784 годзе карныя расейскія войскі напалі на места дзеля захопу беглых.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

У выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай (1793 год) Халопенічы апынуліся ў складзе Расейскай імпэрыі, дзе сталі цэнтрам воласьці Барысаўскага павету. У вайну 1812 году маёнтак Храптовічаў разрабавалі і разбурылі. У 1828 годзе ў Халопенічах збудавалі Прачысьценскую царкву, у 1840 годзе — заснавалі вінакурны завод. Па здушэньні вызвольнага паўстаньня (1830—1831) расейскія ўлады ў 1839 годзе зачынілі касьцёл, ліквідавалі кляштар дамініканаў. Толькі ў 1844 годзе тутэйшыя каталікі дамагліся дазволу аднавіць касьцёл. На 1844 год у Халопенічах дзейнічалі 2 яўрэйскія школы, сынагога, царква, працавалі заезны дом і цагельны завод.

 

У 1863 годзе з мэтай русіфікацыі краю расейскія ўлады адкрылі ў Халопенічах народную вучэльню (у 1892 годзе навучаліся 56 хлопчыкаў і 14 дзяўчынак). Па здушэньні нацыянальна-вызвольнага паўстаньня 1863—1864 гадоў мястэчка перастала быць прыватнаўласніцкім.

 

На 1880 год у Халопенічах было 139 двароў, гаспадарскі драўляны двор, млын, касьцёл, царква, жыдоўская школа. У 1881 годзе адкрыўся валасны фэльчарскі пункт, запрацавала паравая машына, у 1898 годзе — паравы млын. Паводле вынікаў перапісу 1897 году, у Халопенічах дзейнічалі касьцёл і царква, працавалі народная вучэльня, лякарня, пошта, бровар, ільнопрадзільня, 15 крамаў, адбываліся 2 рэгулярныя кірмашы. На 1900 год — 255 двароў. У 1913 годзе адкрылася земская лякарня. На 1917 год — 413 двароў.

За часамі Першай сусьветнай вайны ў лютым 1918 году Халопенічы занялі войскі Нямецкай імпэрыі.

Найноўшы час

25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Халопенічы абвяшчаліся часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 году ў адпаведнасьці з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі яны ўвайшлі ў склад Беларускай ССР, у Барысаўскі павет («падраён») Менскага раёну. У 1924—1931 і 1935—1960 гадох Халопенічы былі цэнтрам раёну. На 1923 год у мястэчку налічвалася 413 двароў. У 1924 годзе адкрыліся 7-гадовая і жыдоўская школы, у 1928 годзе тут заснавалі арцель «Свая праца». у 1931 годзе — арцелі кравецкую «Новы шлях» і швацкую «Свабодная праца». Таксама працавалі паравы млын, электрастанцыя, дзіцячы сад. Дзейнічаў моладзевы клюб, пры ім — тэатар. 27 верасьня 1938 году паселішча атрымала афіцыйны статус пасёлку гарадзкога тыпу і стала цэнтрам пасялковага савету. У Другую сусьветную вайну з 1 ліпеня 1941 да 29 чэрвеня 1944 году Халопенічы знаходзіліся пад акупацыяй Трэцяга Райху. У 1950-я гады пачалі працаваць торфа- і хлебазавод.

30 сьнежня 2009 году Халопенічы сталі цэнтрам сельсавету.

• Мястэчка на старых здымках
•  
  Вуліца Віленская. Касьцёл і кляштар дамініканаў, 1904 г.
•  
  Вуліца Віленская. Кляштар дамініканаў, да 1918 г.
•  
  Вуліца Замкавая. Прачысьценская царква, каля 1900 г.
•  
  Рынак. Местачкоўцы і царква, 1918 г.

•  
  Сядзіба, жнівень 1903 г.
•  
  Маёнтак, травень 1904 г.
•  
  Сядзіба, 14.06.1904 г.
•  
  Сядзіба, верасень 1905 г.

Дэмаграфія

• XIX стагодзьдзе: 1844 год — 702 чал., у тым ліку шляхты 5, мяшчанаў 6, сялянаў 586, жыдоў 105; 1880 год — 539 чал. або 1014 чал.; 1897 год — 2254 чал.; 1900 год — 2196 чал.
• XX стагодзьдзе: 1917 год — 1923 чал.; 1923 год — 1923 чал.
• XXI стагодзьдзе: 2002 год — 1,6 тыс. чал.; 2005 год — 1,7 тыс.; 2006 год — 1,6 тыс.; 2009 год — 1495 чал. (перапіс); 2010 год — 1626 чал.; 2015 год — 1393 чал.; 2016 год — 1385 чал.; 2017 год — 1398 чал.; 2018 год — 1381 чал.

Інфраструктура

У Халопенічах працуюць сярэдняя і музычная школы, дзіцячы дом, лякарня, дом культуры, 2 бібліятэкі, пошта.

Вуліцы і пляцы

Прадпрыемствы машынабудаваньня, харчовай прамысловасьці.

Славутасьці

У мястэчку стаіць помнік Адаму Багдановічу.

• Кляштар дамініканаў (1798)
• Могілкі юдэйскія
• Царква Прачыстай Багародзіцы (1863)

Страчаная спадчына

• Касьцёл і кляштар кармэлітаў (1640)
• Кляштар марыявітак
• Сынагога

• Краявіды Халопенічаў
•  
  Касьцёл дамініканаў
•  
  Старая і новая цэрквы
•  
  Помнік у гонар скасаваньня прыгону
•  
  Юдэйскія могілкі

• Адам Багдановіч (1862—1940) — краязнавец, мовазнавец і фальклярыст; бацька Максіма Багдановіча
• Лукаш Семянюк (1880—1921) — беларускі вайсковец, удзельнік беларускага незалежніцкга руху.

• Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 2003. — Т. 16: Трыпалі — Хвіліна. — 576 с. — ISBN 985-11-0263-6
• Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2010. — Т. 3: Дадатак А — Я. — 690 с. — ISBN 978-985-11-0487-7
• Гарады і вёскі Беларусі: энцыклапедыя. Т. 8. Мінская вобласць. Кн. 2 / рэдкал.: Т.У. Бялова (дырэктар) [і інш.]. — Менск: БелЭн, 2011. — 464 с.: іл. ISBN 978-985-11-0554-6.
• Малое Палесьсе. Гісторыка-краязнаўчы літаратурна-мастацкі альманах Друцка-Бярэзінскага Краю. — Крупкі, 2012. — 200 с.
• Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 2003. — Т. 6. Кн. 2: Усвея — Яшын. — 616 с. — ISBN 985-11-0276-8
• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom I: Aa — Dereneczna. — Warszawa, 1880.

• Халопенічы , Radzima.org