Гагаву́ская мова (саманазва: gagauz dili, gagauzça) — мова агускае групы цюрскае сям’і моваў, на якой размаўляе цюрскі народ гагавузы.
Адна з афіцыйных моваў аўтаномнай Гагавузіі, што на поўдні Малдовы. Найбліжэйшыя зь іншых цюрскіх моваў — турэцкая, туркмэнская ды азэрбайджанская мовы; зьяўляецца асобнай мовай разам з балкана-гагавускай мовай.
Гагавуская мова | |
Gagauz dili | |
Ужываецца ў | Малдове, Украіне, Расеі, Турэччыне |
---|---|
Рэгіён | Гагавузія |
Колькасьць карыстальнікаў |
|
Клясыфікацыя | Алтайская сям'я
|
Афіцыйны статус | |
Афіцыйная мова ў | Гагавузіі |
Дапаможная мова ў | Прызнаная мова меншасьці: у Малдове, ва Ўкраіне |
Статус: | 5 Разьвіваецца[d] |
Пісьмо | лацінскае пісьмо і кірыліца |
Коды мовы | |
ISO 639-1 | — |
ISO 639-2(Б) | — |
ISO 639-2(Т) | gag |
ISO 639-3 | gag |
SIL | — |
Колькасьць носьбітаў у Малдове — прыкладна 138 тыс чал. Адносіцца да моваў, якія маюць пагрозу зьнікненьня паводле ЮНЭСКО.
Гагавуская мова належыць да агускае падгрупы цюрскае моўнае сям’і, найбліжэйшая з роднасных моваў — турэцкая. Высоўваліся гіпотэзы пра паходжаньне мовы ад печанескай, агускай, куманскай моваў. Ускосныя аргумэнты гэтым тэорыям звычайна спрабуюць назіраць у гісторыі, этнаграфіі ды фальклёры.
Гагавуская мова распаўсюджаная на поўдні Малдовы (Гагавузія), у Адэскай вобласьці Ўкраіны, нязначная колькасьць носьбітаў таксама прысутнічае ў Казахстане і Ўзбэкістане. Колькасьць носьбітаў у Малдове — прыблізна 138 000 чалавек, пры гэтым у Малдове паводле вынікаў перапісу 2004 году налічвалася 147,5 тысячы гагавузаў, зь іх уласна ў Гагавузіі — 127,8 тысячы чалавек. Большасьць гагавузаў Малдовы лічыць сваёй роднай мовай гагавускую — 92,3%; 5,8% лічыць роднай расейскую, 1,9% — іншыя мовы (малдаўская, украінская).
У Адэскай вобласьці Ўкраіны колькасьць гагавузаў складае 27,6 тыс. чал. (пражываюць збольшага на поўдні Адэскае вобласьці — былым гістарычным рэгіёне Буджак, асабліва ўздоўж мяжы гэтага рэгіёну з Гагавузіяй Малдовы), складаючы 1,1% ад насельніцтва вобласьці. Большасьць гагавузаў Украіны карыстаюцца ўкраінскай або расейскай мовамі.
Гагавузы таксама кампактна пражываюць на поўдні Балканаскага паўвостраву, у Грэцыі ды Баўгарыі, на гагавускай мове таксама размаўляюць гаджалы — этнічная група, блізкая да гагавузаў і турак, і якая жыве на баўгарска-турэцкім памежжы.
У ХІ стагодзьдзі качавыя цюркі-агузы былі выцісканыя полаўцамі (або куманамі ці кіпчакамі) у рэгіён Падунаўя, далей зьвесткі пра іх губляюцца. Не зважаючы на гэта вядома, што гагавузы перасяліліся на тэрыторыю тагачаснай Расейскай імпэрыі напрыканцы XVIII — пачатку ХІХ стагодзьдзя. Мова мае шэраг спэцыфічных балканскіх рысаў, такіх як наяўнасьць галоснага гуку сярэдняга шэрагу, аналягічнага баўгарскаму «ъ» і румынскаму «ă».
У гагавускай мове Гагавузіі вылучаюцца два дыялекты — чадырлунска-камрацкі і вулканэшцкі, акрамя таго, маюцца таксама зьмяшаныя й пераходныя гаворкі. На Балканах дыялектная раздрабнёнасьць мовы большая, што тлумачыцца пражываньнем гагавузаў у розных краінах — існуюць баўгарскі, турэцкі і македонскі дыялекты.
Да ХІХ стагодзьдзя гагавуская мова заставалася бесьпісьмовай. У наступным, у мэтах выданьня праваслаўнае рэлігійнае літаратуры, абмежавана выкарыстоўвалася грэцкая пісьмовасьць. Між тым, дадзены альфабэт выкарыстоўваўся ня толькі ў рэлігійных мэтах: арыенталіст Ота Бляў сьцьвярджаў пра існаваньне перакладаў п’есаў Эўрыпіда на гагавускую мову пісьмовасьцю на аснове грэцкай.
У 1957 годзе была аформленая сталая пісьмовасьць для гагавускае мовы, у аснову якой быў пакладзены кірылічны альфабэт. У 1996 годзе гагавузы Малдовы перайшлі на лацінскі альфабэт на ўзор сучаснага турэцкага альфабэту. Гэты альфабэт зьмяшчае дадатковыя літары, такія як Ää (для пазначэньня гуку [æ]), Ţţ (для гуку [t͡s], на ўзор геаграфічна блізкай румынскай мовы) і Êê. Трэба адзначыць, што кірылічны альфабэт дагэтуль мае ўжытак.
Кірылічны альфабэт:
А а | Ä ä | Б б | В в | Г г | Д д | Е е | Ё ё |
Ж ж | Ӂ ӂ | З з | И и | Й й | К к | Л л | М м |
Н н | О о | Ö ö | П п | Р р | С с | Т т | У у |
Ӱ ӱ | Ф ф | Х х | Ц ц | Ч ч | Ш ш | Щ щ | Ъ ъ |
Ы ы | Ь ь | Э э | Ю ю | Я я |
Лацінскі альфабэт:
А а | Ä ä | B b | C c | Ç ç | D d | Е е | Ê ê |
F f | G g | H h | I ı | İ i | J j | K k | L l |
M m | N n | O o | Ö ö | Р р | R r | S s | Ş ş |
T t | Ţ ţ | U u | Ü ü | V v | Y y | Z z |
Гагавуская мова зьяўляецца адной зь лінгвістычна найбліжэйшых да сучаснае турэцкае мовы. Разам з гэтым, размоўная гагавуская мова адлюстроўвае на сабе заўважны ўплыў з боку славянскіх моваў. Рэлігійная лексыка мае запазычваньні з грэцкае й арабскае моваў. Тэхнічная, юрыдычная ды навуковая галіны лексыкі маюць запазычваньні з лаціны, турэцкай ды румынскай моваў.
Некаторыя прыклады:
Расейская, украінская, баўгарская мовы:
Арабская мова:
Румынская мова:
Грэцкая мова:
Вікіпэдыя мае вэрсію гагавускай мовай |
Гагавуская мова — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў
This article uses material from the Wikipedia Беларуская (тарашкевіца) article Гагавуская мова, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Зьмест даступны на ўмовах CC BY-SA 4.0, калі не пазначанае іншае. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Беларуская (тарашкевіца) (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.